Grensgeschillen en stemprocedures: De controverses rond Essequibo in de Venezolaanse verkiezingen

Grens, stembrieven en boycots

Hoe de betwiste regio Essequibo een rol speelt in de Venezolaanse verkiezingen van 2025.

Een motorfiets passeert een muurschildering met de tekst: ‘Essequibo is van Venezuela, en we zullen het verdedigen’.

Net als veel Venezolanen groeide Oliver Rivas op met het bekijken van kaarten van zijn land: een driehoek aan de rand van de Caribische Zee. Maar één regio viel altijd op. In schoolboeken en op klaslokalen werden stukken land in het oosten anders gemarkeerd, met schaduw, rode markeringen of stippellijnen.

Die regio was Essequibo, een gebied van 160.000 vierkante kilometer, rijk aan jungles, rivieren en bergen, naast hulpbronnen zoals olie en goud.

“Het werd altijd gepresenteerd als een geclaimd gebied of betwist territorium,” zei Rivas. “We begrepen altijd dat het onderwerp van controverse was. Dat is wat we op school leerden. Maar het is altijd een deel van de kaart van Venezuela geweest, een deel van het Venezolaanse grondgebied.”

Voor de meerderheid van de Venezolanen zoals Rivas behoort dat territorium — ongeveer zo groot als Florida — tot hun land. Maar de buurland Guyana, een voormalige Britse kolonie, beheert de regio al meer dan een eeuw. Het claimt Essequibo als zijn eigen.

Terwijl Venezuela zich voorbereidt op parlements- en regionale verkiezingen op 25 mei, is die langdurige territoriale geschil weer in de schijnwerpers gekomen. Voor de eerste keer zal Venezuela vertegenwoordigers kiezen, niet alleen voor zijn 23 erkende staten, maar ook voor een nieuwe staat: Guayana Esequiba.

Rivas is kandidaat. Hij loopt voor de socialistische coalitie onder leiding van president Nicolas Maduro. Acht zetels in de Venezolaanse Nationale Assemblee zijn toegewezen aan Essequibo. Maar noch Rivas, noch een van de andere kandidaten kan daar campagne voeren.

De bewoners van de regio — voornamelijk degenen met Guyanese nationaliteit — kunnen zelfs niet stemmen. De Guyanese regering heeft gewaarschuwd dat deelname aan de Venezolaanse verkiezingen kan worden gezien als verraad.

Zelfs internationale organisaties hebben de stemming verworpen. Op 1 mei oordeelde het Internationaal Gerechtshof dat Venezuela moet “afzien van het houden van verkiezingen” voor Essequibo terwijl het de territoriale geschil blijft beoordelen.

Desondanks beschouwen Rivas en supporters van de nieuwe staat de regionale verkiezingen als cruciaal om Venezuela’s langdurige claim op Essequibo te bevestigen. Hij beschouwt de gelegenheid als “een eer”.

‘Een anti-imperialistische, nationalistische verhaallijn’

Een muurschildering in de stad Valencia moedigt Venezolanen aan om te stemmen met de slogan: ‘Essequibo is van ons’.

Maar zelfs onder Venezolanen zijn er twijfels over de motieven achter de stemming van deze maand. Critici hebben het afgedaan als een politieke manoeuvre om Maduro’s greep op de macht te versterken — een zet die de relaties met Guyana en de internationale gemeenschap kan verergeren.

De Essequibo-regio is dunbevolkt, met naar schatting 125.000 mensen uit de totale bevolking van Guyana van 800.000. Het beslaat ongeveer twee derde van Guyana’s landmassa. Maar het gebied herbergt een schat aan hulpbronnen, waaronder goud, diamanten, lithium en andere mineralen, die de spanningen over het eigendom aanwakkeren.

Het geschil heeft zijn wortels in de koloniale tijd. In 1899 werd een internationaal tribunaal bijeengeroepen om het probleem op te lossen. Venezuela was toen een jong land, minder dan negen decennia oud. Het werd vertegenwoordigd door de Verenigde Staten, toen een bondgenoot, tijdens de procedure. Guyana, nog steeds een kolonie, werd gesteund door het Verenigd Koninkrijk.

Een Russische rechter, aangesteld als neutrale arbiter, oordeelde uiteindelijk in het voordeel van Brits Guiana — een uitspraak die Venezuela nooit heeft geaccepteerd, met de bewering dat deze gemanipuleerd was.

Carmen Beatriz Fernandez, een politieke analist en docent politieke communicatie, gelooft dat Maduro en zijn bondgenoten het controversiële probleem nu gebruiken voor hun politieke overleving. “Ze gebruiken het gewoon om een verhaal te voeden — een anti-imperialistische, nationalistische verhaallijn,” zei ze.

Maduro heeft sinds zijn aantreden in 2013 verschillende crises doorstaan, en Fernandez stelt dat Essequibo wordt gebruikt om af te leiden van zijn politieke tekortkomingen.

Een van de meest recente was de betwiste presidentsverkiezingen van 2024. De pro-regering verkiezingsraad verklaarde Maduro tot winnaar zonder bewijs, terwijl oppositietellingen een overweldigende overwinning voor hun kandidaat toonden. Na de verkiezingen braken er protesten uit, en de regering van Maduro reageerde met dodelijk geweld. Minstens 24 mensen werden gedood. Fernandez zegt dat ze de verkiezingen beschouwt als een “waterscheiding” voor de regering van Maduro, die te maken had met een golf van internationale kritiek.

Ze ziet de aankomende regionale verkiezingen als een kans voor Maduro om zijn macht te consolideren. Haar mening is dat Maduro een steeds autocratischer model van bestuur omarmt, een model gemaskeerd door “kleinschalige” verkiezingen die de schijn van democratische deelname bieden.

“Met andere woorden, een model waarin je veel verkiezingen hebt, maar de stemmen geen echte politieke macht in gevaar brengen,” zei ze.

Een boycot ondanks consensus

Mensrechtenactivist Orlando Moreno leidde de presidentscampagne van 2024 voor de oppositiecoalitie in de kuststaat Delta Amacuro, die grenst aan Essequibo. Hij stelt ook dat Maduro het conflict met Guyana gebruikt om de aandacht af te leiden van zijn repressie na de verkiezingen.

“Hij navigeert min of meer tussen die twee wateren om zijn criminele acties onopgemerkt te laten blijven,” zei Moreno, die in 2017 en opnieuw in 2021 door de regering van Maduro werd vastgehouden en gemarteld.

Na de verkiezingen van 2024 arresteerden de Venezolaanse staatskrachten meer dan 2.000 mensen, waaronder demonstranten, journalisten, politici en mensenrechtenactivisten. Sommigen zijn vrijgelaten, terwijl anderen nog steeds vastzitten. Volgens de mensenrechtenorganisatie Foro Penal blijven 900 mensen achter de tralies, beschuldigd van misdaden zoals het aanzetten tot haat en terrorisme. De regering ontkent dat deze individuen politieke gevangenen zijn en volhoudt dat ze criminelen zijn.

Dat is een van de redenen waarom de oppositiecoalitie grotendeels de komende stemming boycot, hoewel een kleine afsplitsing gelooft dat deelname noodzakelijk is om een voet aan de grond in de regering te houden. Toch, ondanks de diepe politieke verdeeldheid, is de claim van Venezuela op Essequibo een zeldzaam punt van consensus tussen de regering Maduro en de oppositie.

Hun meningen over hoe het geschil op te lossen zijn echter tegenstrijdig. Over het algemeen gelooft de oppositiecoalitie in het oplossen van de kwestie bij het internationale hof, terwijl Maduro aandringt op bilaterale gesprekken onder de 1966 Geneefse Overeenkomst.

Er zijn ook zorgen dat de spanningen kunnen escaleren in geweld. In 2023 richtte Maduro een militaire zone op nabij de grensregio. En vorige week meldden Guyanese soldaten aanvallen door gewapende Venezolanen, verkleed als burgers. De Guyanese Defensie Force meldde drie aanvallen in minder dan 24 uur. De regering van Maduro heeft elke betrokkenheid ontkend.

Moreno is tegen militaire interventie. Hij wil dat de kwestie wordt beslist bij het hof van de VN. “Het gaat erom de herovering van Essequibo te benaderen met echte juristen die het onderwerp kennen, zonder enige vorm van gewapend conflict,” legde Moreno uit.

Een brandpunt voor internationale spanning

Venezuela wijzigde zijn vlag in 2006 om een ster voor de Essequibo-regio op te nemen.

Het geval sleept zich echter sinds 2018 door het internationale hof. En de regering Maduro beschouwt het VN-orgaan als een instrument van buitenlandse inmenging, vooral door zijn rivalen in de VS.

De aanhangers van Maduro wijzen op het feit dat in 2015 de Amerikaanse olie-gigant ExxonMobil enorme offshorevelden in de buurt van Essequibo ontdekte. Het bedrijf blijft de betwiste wateren verkennen op zoek naar meer olie- en gasvoorraden.

Voor Rivas “ging de ontdekking in 2015 alarmbellen af”, wat hem deed vrezen voor verdere Amerikaanse indringingen in het betwiste territorium.

Voor hem is soevereiniteit over Essequibo van het grootste belang, en de Venezolaanse vlag is een symbolische herinnering aan het belang ervan.

Sinds 1863 heeft de gele, blauwe en rode vlag sterren die de zeven provincies vertegenwoordigen die voor onafhankelijkheid van Spanje streden. Maar in 2006 voegde een nieuwe ster zich bij de vlag — een om Essequibo te symboliseren.

Desondanks zeggen experts dat Venezuela het risico loopt op een terugslag voor het gebruik van middelen zoals de regionale verkiezingen om controle over Essequibo te bevestigen. Sadio Garavini di Turno, een Venezolaans politiek analist, was van 1980 tot 1984 de ambassadeur van het land in Guyana. Hij beschouwt de acties van Maduro als niet alleen “frivool” maar ook onverantwoordelijk, gezien de lopende procedures bij het Internationaal Gerechtshof.

“We staan in een slecht daglicht bij de rechtbank en de rechters,” zei de ex-diplomaat. Hij vraagt zich ook af over de militaire dreiging van Maduro in de regio. Terwijl het Venezolaanse leger dat van Guyana overtreft, heeft de voormalige Britse kolonie krachtige bondgenoten, waaronder het VK en de VS.

Elke militaire overname zou volgens Garavini di Turno “een enorme domheid” zijn. “Als ze met geweld optreden, zouden ze de internationale gemeenschap, te beginnen met de Verenigde Staten, tegen zich in het harnas jagen,” zei hij over Maduro en zijn bondgenoten. “Het zou de gemeenschap, en vooral de Verenigde Staten, een excuus geven om in te grijpen.”

Al in maart waarschuwde de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio Venezuela voor “gevolgen voor agressieve acties”. De impact van de aanstaande stemming over Essequibo is tot nu toe onduidelijk. Fernandez, de politieke analist, zei dat zelfs details over wie kan stemmen onduidelijk zijn gebleven. “Het is opzettelijk ondoorzichtig,” zei Fernandez. “Ondoorzichtigheid zal de norm zijn in de komende verkiezingsprocessen.”