‘Wij willen onze bananen terug’: Handelaren in de wacht door geschil tussen Malawi en Tanzania

Kenmerken | Handelsconflict
‘We hebben onze bananen terug nodig’: Handelaren in onzekerheid door geschil tussen Malawi en Tanzania

Een handelsconflict tussen de zuidoost-Afrikaanse buren heeft Malawische fruitverkopers in de problemen gebracht.

Fruitverkoper Enock Dayton op de Mchesi-markt in Lilongwe, Malawi. Sinds zijn jeugd leeft Dayton van bananen. De 30-jarige is geboren en getogen in Molele, in het zuidelijke district Thyolo, dat ooit het hart vormde van de lokale bananenproductie, totdat een plantenziekte meer dan tien jaar geleden de gewassen verwoestte.

In 2013 vernietigde de dodelijke ‘banana bunchy top disease’ bijna alle bananengewassen in het land. Boeren kregen de opdracht om hun bananenplanten te rooien om de verspreiding van het virus te voorkomen; honderdduizenden mensen werden hierdoor getroffen. Bananen zijn de vierde belangrijkste basisvoeding van Malawi, na maïs, rijst en cassave, volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO).

De VN-organisatie, die samenwerkt met andere organisaties om de bananenteelt in het land nieuw leven in te blazen, meldde in 2023 dat met “de juiste investeringen en strategische ondersteuning de bananensector het potentieel heeft om grotere voordelen te bieden op het gebied van voedsel- en voedingszekerheid en commerciële waarde voor telers, transporteurs, consumenten en voedselverwerkers”.

In de tussentijd, om hun bedrijven in stand te houden door een gebrek aan lokaal aanbod, keerden boeren en fruitverkopers zoals Dayton zich tot het naburige Tanzania om de oogst te importeren en hun schamele lokale voorraden aan te vullen. Alleen al in 2023 importeerde Malawi meer dan $491.000 aan bananen, waarvan het merendeel – 5.564.180 kg – voornamelijk uit Tanzania kwam. De rest kwam uit Zuid-Afrika en Mozambique.

Maar dit jaar kwam er een einde aan die regeling. In maart kondigde Malawi een tijdelijke ban aan op de import van bepaalde landbouwproducten, inclusief bananen, uit Tanzania en andere landen. De regering zei dat dit was om lokale industrieën te ondersteunen en de tekortkomingen in de buitenlandse valuta te stabiliseren, wat heeft geleid tot uitdagingen zoals het onvermogen om enkele noodzakelijke goederen, zoals geneesmiddelen, te importeren.

Volgens waarnemers heeft Malawi mogelijk de impact van deze gedurfde zet onderschat. In april reageerde Tanzania door de invoer van alle landbouwproducten uit Malawi te verbannen, als reactie op wat het beschreef als beperkingen op enkele van zijn exporten. Die ban gold ook voor Zuid-Afrika, dat jarenlang de invoer van bananen uit Tanzania had verboden.

Dit was slecht nieuws voor Malawi, omdat het land meer afhankelijk is van de handel met zijn buren. Volgens gegevens van de Observatory of Economic Complexity (OEC) exporteert Malawi minder dan $50 miljoen aan producten naar Tanzania, waaronder sojameel, sojabonen en gedroogde peulvruchten, terwijl het honderden miljoenen dollars importeert in de vorm van minerale brandstoffen, olie, gedestilleerde producten, zeep, smeermiddelen, cement en glaswerk, onder andere.

Malawi is afhankelijk van Tanzania, Zambia en Mozambique voor de import van goederen. Aangezien het land geen directe toegang tot de zee heeft, maakt Malawi gebruik van zeehavens in Tanzania en Mozambique. Maar de instabiliteit van de Mozambique-route, veroorzaakt door conflicten, recente post-electorale geweld en overlast voor vrachtwagenchauffeurs, maakte de impasse met Tanzania een grotere uitdaging voor de industrie. Bedrijven die afhankelijk zijn van de import van landbouwproducten begonnen te klagen, terwijl hun vrachtwagens met pinda’s en andere producten in de rij stonden bij de Songwe-grens.

Malawi bevond zich ook in een lastige situatie, omdat het afhankelijk is van Tanzania voor de havens om brandstof te importeren. Al snel raakte zelfs Kenia verstrikt in het conflict, omdat vracht uit Malawi, dat door Tanzania moest reizen, ook onderweg werd tegengehouden.

De daaropvolgende ruzie benadrukte de precaire geografische ligging van Malawi, evenals regionale verdragen die bedoeld zijn om de handel te vergemakkelijken, de inspanningen van individuele landen om zich aan de regels te houden en de macro-economische onevenwichtigheden in een land dat als een van de armste ter wereld wordt beschouwd.

Na weken van spanningen leek er deze maand een hoogwaardig overleg tussen Malawi en Tanzania de verschillen te overbruggen, wat de weg vrijmaakte voor het opheffen van de verboden tussen de twee landen, aldus een woordvoerder van het Malawische Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Voor Ernest Thindwa, een politiek commentator aan de Universiteit van Malawi, is het recente handelsconflict niet in isolatie ontstaan – het moet ook vanuit een politiek perspectief worden bekeken. Beide landen houden dit jaar verkiezingen, eerst Malawi in september en vervolgens Tanzania in november. Binnen een verkiezingsomgeving zegt het conflict iets over de pogingen van de leiders van beide landen om patriottisme en een gevoel van empowerment aan hun burgers te tonen.

Thindwa merkte op dat beide landen ondertekenaars zijn van regionale en internationale handelsverdragen, die hen het recht geven om maatregelen te nemen ter bescherming van hun handelsbelangen wanneer zij dat nodig achten. Hij stelde echter vragen bij de timing van deze maatregelen en vroeg zich af waarom de initiatieven van Malawi niet eerder waren uitgevoerd als ze bedoeld waren om lokale industrieën te beschermen.

In een verklaring op 9 mei zei het Malawische Ministerie van Handel dat Malawi en Tanzania bilaterale gesprekken hadden gevoerd over de uitvoering en oplossing van het verbod. Na dat overleg ontving de Malawische Belastingautoriteit een brief waarin stond: “In dit verband wens ik u te adviseren om de afhandeling van de export en import van goederen tussen de Republiek Malawi en de Republiek Tanzania te vergemakkelijken. Dit ontslaat importeurs echter niet van de plicht om te voldoen aan wettelijke en regelgevende vereisten, inclusief het verkrijgen van de relevante vergunningen en certificeringen van regelgevende instanties.”

De “hoogwaardige gesprekken” waren het resultaat van “robuste diplomatieke inspanningen” van de buitenlandse ministeries van beide landen. Tijdens de bijeenkomst kwamen beide partijen in principe overeen over het belang van voortdurende betrokkenheid en communicatie over alle zaken die hun bilaterale handelsrelaties beïnvloeden.

En zo lijkt de handelsoorlog tussen de buren voorlopig tot stilstand te zijn gekomen. Op de markt in Lilongwe wacht Dayton gretig op de vrachtwagens met zoete bananen uit het buitenland, zodat hij genoeg heeft om aan zijn klanten te verkopen. Hij is dankbaar voor de grensoverschrijdende handel, die in de loop der jaren ondernemers zoals hij heeft geholpen om geld te verdienen met de oogst van hun buren. Maar hij heeft ook gemengde gevoelens als hij terugdenkt aan de verloren kans om zelf gewassen te verbouwen.

“Het bedrag dat we vroeger verdienden toen we onze eigen bananen teelden, is anders dan wat we nu verdienen”, zegt Dayton. “Terwijl we ze teelden en ze tegen een lage prijs kochten, verdienden we veel geld, afgezien van de transportkosten. De bananen uit Tanzania zijn vrij duur. We hebben onze bananen terug nodig.”

Een decennium geleden was Dayton een slachtoffer van een natuurramp die zijn tuin in het dorp inactief maakte. Nu voelt hij zich een slachtoffer van de beslissingen die door autoriteiten in verre kantoren zijn genomen. “Wat we willen is een stabiele aanvoer van bananen op deze markt”, zegt hij. “Het is goed omdat het zorgt voor onze gezinnen en ook voor de klanten.”