Verslaggeving vanuit de verschuivende frontlinies in de burgeroorlog in Myanmar
Pro-democratie protesteerders en een journalist vluchten voor politie tijdens een demonstratie tegen de militaire coup in Yangon, Myanmar, in februari 2021.
Op een typische dag reist Mai Rupa door zijn geboorteland Shan State, in het oosten van Myanmar, en documenteert hij de impact van de oorlog. Als videojournalist bij de online nieuwsorganisatie Shwe Phee Myay reist hij naar afgelegen steden en dorpen, waar hij beeldmateriaal verzamelt en interviews afneemt over verhalen variërend van gevechtsupdates tot de situatie van lokale burgers die in een oorlogsgebied wonen. Zijn werk is vol risico’s. Wegen liggen bezaaid met landmijnen en soms heeft hij dekking moeten zoeken tegen luchtaanvallen en artilleriebeschietingen. “Ik heb talloze mensen gewond zien raken en burgers voor mijn ogen zien sterven,” zegt Mai Rupa.
Mai Rupa is een van de weinige dappere, onafhankelijke journalisten die nog steeds ter plaatse verslag doen in Myanmar, waar een militaire coup in 2021 de fragiele overgang naar democratie heeft verstoord en de persvrijheid heeft vernietigd. Net als zijn collega’s bij Shwe Phee Myay, waarvan de naam verwijst naar de rijke geschiedenis van theeteelt in Shan State, kiest Mai Rupa ervoor om een schuilnaam te gebruiken vanwege de risico’s van openbaar identificeren als verslaggever bij een van de laatste overgebleven onafhankelijke media in het land. De meeste journalisten zijn Myanmar ontvlucht na de machtsgreep van het leger en de escalerende burgeroorlog. Sommigen blijven verslag doen door grensoverschrijdende reizen te maken vanuit werkbases in buurlanden Thailand en India.
Het team van Shwe Phee Myay, een Birmaanse taaluitgeverij met wortels in de etnische Ta’ang gemeenschap van Shan State, blijft echter ter plaatse verslag doen. Ze dekken een regio van Myanmar waar verschillende etnische gewapende groepen al tientallen jaren tegen het leger vechten en soms met elkaar in conflict komen. Na de militaire coup in februari 2021 werden de journalisten van Shwe Phee Myay geconfronteerd met nieuwe risico’s. In maart dat jaar ontkwamen twee verslaggevers van de organisatie ternauwernood aan arrestatie terwijl ze pro-democratie protesten versloegen. Toen soldaten en politie hun kantoor in de hoofdstad Lashio binnenvielen, was het hele team al ondergedoken.
In september arresteerde het leger de videojournalist Lway M Phuong van de organisatie wegens vermeende opruiing en het verspreiden van “valse informatie”. Ze zat bijna twee jaar in de gevangenis. De rest van het tienkoppige team van Shwe Phee Myay verspreidde zich na haar arrestatie, die plaatsvond te midden van een bredere onderdrukking van de media door het Birmese leger. Verspreid over het noorden van Shan State had het nieuwsteam aanvankelijk moeite om hun werk voort te zetten. Ze kozen ervoor om stedelijke gebieden te vermijden waar ze het leger zouden kunnen tegenkomen. Elke dag was een strijd om verslag te doen. “We konden niet over de hoofdwegen reizen, alleen via achterafwegen,” vertelde Hlar Nyiem, een assistent-editor bij Shwe Phee Myay. “Soms verloren we vier of vijf werkdagen in een week,” voegde ze eraan toe.
Ondanks de gevaren gingen de verslaggevers van Shwe Phee Myay door met hun geheime werk om het publiek geïnformeerd te houden. Toen op 28 maart een aardbeving met een magnitude van 7.7 centraal Myanmar trof en meer dan 3.800 mensen het leven kostte, waren de journalisten van Shwe Phee Myay een van de weinigen die de nasleep vanuit het binnenland konden documenteren. Het leger blokkeerde de toegang voor de meeste internationale media tot de door de aardbeving getroffen gebieden, met als argument dat reizen en accommodatie moeilijk waren. De weinige lokale verslaggevers die nog steeds in het geheim in het land werkten, namen grote risico’s om informatie naar de buitenwereld te brengen. “Deze journalisten blijven de waarheid onthullen en de stemmen van de mensen laten horen die het militaire regime wanhopig wil doen zwijgen,” zegt Thu Thu Aung, een public policy onderzoeker aan de Universiteit van Oxford die onderzoek heeft gedaan naar het medialandschap van Myanmar na de coup.
Donald Trump, DOGE en de financiering van Myanmar’s onafhankelijke media
Bovenop de burgeroorlog en de bedreigingen van het militaire regime, hebben de journalisten in Myanmar een nieuwe bedreiging ondervonden. In januari begon de administratie van de Amerikaanse president Donald Trump, met de miljardair Elon Musk’s Department of Government Efficiency (DOGE), de Verenigde Staten Agency for International Development (USAID) af te breken. USAID had meer dan $268 miljoen toegewezen voor het ondersteunen van onafhankelijke media en de vrije informatievoorziening in meer dan 30 landen wereldwijd – van Oekraïne tot Myanmar, volgens de journalistieke belangenorganisatie Reporters Without Borders.
In februari meldde The Guardian de bevriezing van USAID-fondsen, wat leidde tot een “existentiële crisis” voor verbannen Birmese journalisten die opereren vanuit de stad Mae Sot, aan de grens met Thailand. De situatie verslechterde verder in maart, toen het Witte Huis plannen aankondigde om de operaties van het US Agency for Global Media (USAGM) tot het absolute minimum te reduceren. USAGM houdt toezicht op, onder anderen, de Voice of America en Radio Free Asia, die beide belangrijke nieuwsleveranciers zijn voor Myanmar. Vorige week kondigde RFA aan dat het 90 procent van zijn personeel zou ontslaan en zou stoppen met het produceren van nieuws in de Tibetaanse, Birmaanse, Oeigoerse en Lao-talen. VOA heeft een soortgelijke situatie ondervonden.
Tin Tin Nyo, directeur van Burma News International, een netwerk van 16 lokale, onafhankelijke mediaorganisaties binnen en buiten Myanmar, zegt dat het verlies van de Birmaanse diensten die door VOA en RFA werden aangeboden een “verontrustende informatievacuüm” heeft gecreëerd. De onafhankelijke mediasector van Myanmar was ook sterk afhankelijk van internationale steun, die al aan het afnemen was, aldus Tin Tin Nyo. Veel lokale Birmese nieuwsorganisaties hadden al moeite om betrouwbare informatie te blijven produceren, als gevolg van de USAID-kortingen die door Trump waren doorgevoerd en uitgevoerd door Musk’s DOGE, zei ze. Sommigen hadden personeel ontslagen, hun programmering verminderd of hun activiteiten opgeschort. “De afname van onafhankelijke media heeft de capaciteit verminderd om [valse] narratieven te monitoren, vroegtijdige waarschuwingen te geven en propaganda tegen te gaan, wat uiteindelijk de pro-democratische beweging verzwakt,” zegt Tin Tin Nyo. “Wanneer onafhankelijke media geen nieuws meer produceren, zullen beleidsmakers over de hele wereld zich niet bewust zijn van de werkelijke situatie in Myanmar,” voegt ze eraan toe.
‘Constante angst voor arrestatie of zelfs de dood’
Momenteel zitten 35 journalisten gevangen in Myanmar, waardoor het land de derde slechtste gevangenis is voor journalisten ter wereld, na China en Israël, volgens het Committee to Protect Journalists. Het land staat 169e van de 180 landen op de World Press Freedom Index van Reporters Without Borders. “Journalisten ter plaatse moeten werken onder de constante angst voor arrestatie of zelfs de dood,” zegt Tin Tin Nyo. “De militaire junta beschouwt de media en journalisten als criminelen en richt zich specifiek op hen om de toegang tot informatie te onderdrukken.”
Ondanks de gevaren blijft Shwe Phee Myay nieuws publiceren over gebeurtenissen in Myanmar. Met een miljoen volgers op Facebook – het digitale platform waar de meeste mensen in Myanmar hun nieuws vandaan halen – is de dekking van Shwe Phee Myay nog belangrijker geworden sinds de militaire coup in 2021 en de uitbreidende burgeroorlog. Opgericht in 2019 in Lashio was Shwe Phee Myay een van de tientallen onafhankelijke mediaorganisaties die tijdens een decennium van politieke opening in Myanmar ontstonden, dat begon in 2011 met de opkomst van het land uit een halve eeuw van relatief internationale isolatie onder autoritair militair regime. Voorpublicatiecensuur eindigde in 2012 te midden van een breder pakket beleidsreformen, toen het leger instemde met het toestaan van meer politieke vrijheid. Journalisten die in ballingschap hadden geleefd en gewerkt voor mediaorganisaties zoals de Democratic Voice of Burma, The Irrawaddy en Mizzima News begonnen voorzichtig terug te keren naar huis.
De opkomende persvrijheden van het land kwamen echter onder druk te staan tijdens de termijn van de National League for Democracy van Aung San Suu Kyi, die in 2016 aan de macht kwam als gevolg van de politieke hervormingen van het leger. De regering van Aung San Suu Kyi zette journalisten gevangen en blokkeerde de toegang van onafhankelijke media tot politiek gevoelige gebieden, waaronder de staat Rakhine, waar het leger een brutale campagne van etnische zuivering tegen de Rohingya-gemeenschap voerde en waarvoor het momenteel internationale aanklachten van genocide onder ogen ziet. Maar de situatie voor onafhankelijke journalisten verslechterde dramatisch na de coup van 2021. Terwijl het leger gewelddadig ingreep op vreedzame protesten tegen de generaals die de macht grepen, werd het internet beperkt, werden mediacertificaten ingetrokken en tientallen journalisten gearresteerd. Dat geweld leidde tot een gewapende opstand in heel Myanmar.
‘Als we stoppen, wie blijft deze kwesties dan aankaarten?’
Shwe Phee Myay overwoog kort om naar Thailand te verhuizen naarmate de situatie verslechterde na de coup, maar degenen die de nieuwsorganisatie leiden, besloten in het land te blijven. “Onze wil was om op ons eigen land te blijven,” zegt Mai Naw Dang, die tot voor kort de redacteur was van de Birmaans-Engelstalige vertalingen. “Onze visie was dat we hier moesten zijn om het nieuws te verzamelen en beeldmateriaal te verzamelen.” Hun werk kreeg een nieuwe intensiteit in oktober 2023, toen een alliantie van etnische gewapende organisaties een verrassingsaanval lanceerde op militaire posten in Shan State, dicht bij de grens met China. De offensief betekende een belangrijke escalatie van het conflict in Myanmar; het leger, dat aanzienlijke grondgebieden verloor als gevolg, reageerde met luchtaanvallen, clusterbommen en beschietingen. Binnen twee maanden waren meer dan 500.000 mensen ontheemd door de gevechten.
Met weinig buitenjournalisten die toegang hadden tot het noorden van Shan State, was Shwe Phee Myay uniek gepositioneerd om de crisis te dekken. In januari dit jaar ontving Shwe Phee Myay ook bericht dat USAID-fondsen die in november waren goedgekeurd, niet langer zouden komen en sindsdien hun veldverslaggeving heeft verminderd, training heeft geannuleerd en de productie van videonieuws heeft teruggeschroefd. “We nemen risico’s om te rapporteren over hoe mensen door de oorlog worden getroffen, maar onze inspanningen lijken niet erkend te worden,” zegt hoofdredacteur Mai Rukaw. “Ook al hebben we een sterke personeelsbasis ter plaatse, we staan voor aanzienlijke uitdagingen om financiering te verkrijgen om ons werk voort te zetten.” Tijdens personeelsvergaderingen heeft Mai Rukaw de mogelijkheid van sluiting van Shwe Phee Myay met zijn collega’s besproken. Hun reactie was, zegt hij, doorgaan, zelfs als het geld opdroogt. “We vragen ons altijd af: als we stoppen, wie zal deze kwesties dan blijven aankaarten?” zegt hij. “Die vraag houdt ons vooruit.”
