Zimbabwe Moet Afstappen van Rhodesisch Bestuur

Opinie: Corruptie in Zimbabwe moet de Rhodesische stijl van besturen verlaten

Het vervangen van Mnangagwa door een andere corrupte elite, terwijl het dysfunctionele systeem intact blijft, zal niet de verandering brengen die de Zimbabweanen eisen en nodig hebben. Op 31 maart hebben de Zimbabweaanse veiligheidsdiensten de hele dag kleine bijeenkomsten van mensen uiteen gedreven die probeerden vreedzaam te protesteren tegen de pogingen van de heersende ZANU-PF-partij om een onwettige derde termijn voor president Emmerson Mnangagwa veilig te stellen. Tegen het einde van de dag had de politie 95 demonstranten gearresteerd wegens het ‘bevorderen van openbare geweldpleging’ en ‘verstoring van de openbare orde’. De man achter dit protest, Blessed Geza, kon echter niet worden vastgehouden.

Geza, een veteraan van de bevrijdingsoorlog in de jaren ’70, is sinds februari op de vlucht voor de wet en werd op 6 maart uit de ZANU-PF-partij gezet omdat hij de partijleiding zou hebben ondermijnd door Mnangagwa op te roepen om af te treden. Op 26 maart verscheen Geza op YouTube, gekleed in militaire uniformen, om Mnangagwa en vele sleutelpersonen rond de 82-jarige leider te bekritiseren. Hij waarschuwde dat hij ongespecificeerde acties zou ondernemen tegen de “Zvigananda” – mensen die zich verrijken door middel van illegale praktijken en de rijkdom van de natie plunderen.

De “Zvigananda” op Geza’s lijst omvatten talrijke regeringsministers, hoge ambtenaren, partijfunctionarissen, oorlogsveteranen en drie rijke, invloedrijke zakenlieden met nauwe banden met de regering, die algemeen als corrupt worden beschouwd: Scott Sakupwanya, Wicknell Chivayo en Kuda Tagwirei. Volgens lokale media heeft Chivayo, een ex-gedetineerde, miljoenen dollars verdiend door overprijsde verkiezingsmaterialen aan de Zimbabweaanse autoriteiten te verkopen voor de omstreden algemene verkiezingen van augustus 2023. Een onderzoek door een lokale krant concludeerde dat hij later miljoenen aan steekpenningen naar invloedrijke Zimbabweaanse figuren heeft doorgesluisd.

Tagwirei is minstens zo controversieel als Chivayo. Een rapport uit juli 2023 onthulde hoe hij een schimmige zakenimperium en enorme rijkdom opbouwde met behulp van complexe, controversiële bedrijfsstructuren en schijnbaar voorkeursbehandeling door de overheid. De voormalige minister van Financiën, Tendai Biti, heeft verklaard dat Tagwirei de brandstofsector van het Zuid-Afrikaanse land controleert, meer dan 60 procent van de goudmijnen, twee van de grootste banken en de enige goudraffinaderij.

Beide mannen hebben vermoedelijk hun nauwe banden met Mnangagwa en de ZANU-PF-partij geëxploiteerd om overheidscontracten te verwerven en hun zakelijke belangen te bevorderen. Op 28 maart maakte Geza bekend verantwoordelijk te zijn voor het in brand steken van verschillende voertuigen die geparkeerd stonden voor de kantoren van Tagwirei en Chivayo. Zijn vrijwillige bekentenis was bedoeld om zijn “revolutionaire” intenties te weerspiegelen om de “Zvigananda” en de “politieke criminelen” rond Mnangagwa aan te pakken.

De leiders van Zimbabwe hebben geprobeerd een derde termijn veilig te stellen, hoewel Mnangagwa dit doel publiekelijk heeft ontkend en de grondwet hem beperkt tot twee termijnen. Deze desastreuze ambitie lijkt echter aanzienlijke weerstand te ondervinden van zijn plaatsvervanger, vice-president Constantino Chiwenga, een voormalige militaire chef. Er is veel speculatie dat Chiwenga, die nog steeds aanzienlijke steun binnen het Zimbabweaanse leger geniet, de belangrijkste kracht is achter Geza.

De verscherpte strijd om de macht kan leiden tot een staatsgreep die vergelijkbaar is met de militaire overname op 15 november 2017, geleid door Chiwenga, die de sterke man van Zimbabwe, Robert Mugabe, ten val bracht. Niettemin gaat het primaire probleem verder dan de verontrustende malversaties van Mnangagwa. Het ligt in de opvallende falen van de ZANU-PF-partij om een sterk, effectief en transparant democratisch kader op te stellen.

Geza’s verschillende perspectieven op de bestuurlijke uitdagingen van Zimbabwe zijn zeker een positieve bijdrage, maar zijn benaderingen vereenvoudigen de uiterst complexe situatie. Het toeschrijven van de ingewikkelde problemen van Zimbabwe uitsluitend aan de onmiskenbaar slechte en corrupte leiding van Mnangagwa is misleidend en contraproductief. In werkelijkheid zijn Chiwenga en Geza – een voormalig lid van het ZANU-PF Centraal Comité – ook diep verweven in de systemische problemen die Zimbabwe treffen.

De “Zvigananda” maken al een integraal onderdeel uit van de Zimbabweaanse economie sinds de onafhankelijkheid van Groot-Brittannië op 18 april 1980. Vanaf de vroege jaren ’80 waren prominente zakenlieden zoals Samson Paweni en Roger Boka nauw verbonden met hoge ZANU-PF-functionarissen en betrokken bij financiële wangedragingen ter waarde van miljoenen dollars. Geza’s evaluaties zijn dan ook oppervlakkig en bieden geen effectieve oplossingen voor het aanhoudende democratische tekort in de natie. In plaats van de bestaande politieke structuur uit te dagen, streeft hij naar het behoud van de status quo, zij het met een nieuwe leider en mogelijk een andere groep “Zvigananda”. De realiteit is dat alle facties binnen de ZANU-PF-partij – nieuw, oud en opkomend – schokkend corrupt zijn en schrikken voor de rechtsstaat.

In april 2018 belandde Marry Mubaiwa, de ex-vrouw van Chiwenga, in een corruptieschandaal. Slechts 55 dagen na de staatsgreep in november 2017 kreeg ze een lucratief multimillionencontract voor het leveren van reisdiensten aan het kantoor van de president en het kabinet, allemaal zonder aanbesteding en volgens de juiste procedures. In december 2019 arresteerde de Zimbabwe Anti-Corruption Commission Mubaiwa op beschuldiging van witwassen, fraude en schending van de wisselkoersregels.

Een maand later, tijdens een getuigenis in de scheidingsprocedure tegen Mubaiwa, deed Chiwenga er niet beter aan en erkende openlijk dat hij luxe voertuigen had ontvangen van staatsentiteiten en rijke “weldoeners”. De altijd berekende Tagwirei had bijvoorbeeld een Mercedes Benz E350 gedoneerd, die werd gebruikt om de kinderen van Chiwenga te vervoeren. Chiwenga is dus ook niet onbesmet door beschuldigingen van corruptie – en zeker geen verfrissende wind zoals hij wordt voorgesteld.

Dat Zimbabweanen zich niet massaal hebben gemobiliseerd om hun onvrede te uiten over de openlijke en eindeloze corruptie van hoge ZANU-PF-functionarissen, is voornamelijk te wijten aan de strenge beperkingen die aan hen zijn opgelegd. De regering heeft voortdurend de wet als wapen gebruikt en geweld gebruikt om dissidenten het zwijgen op te leggen.

Helaas doet Zimbabwe momenteel denken aan Rhodesië, de koloniale staat die aan zijn vorming in 1980 voorafging. Een kenmerk van Rhodesië was de onverzettelijke weerstand van de staat tegen de onbelemmerde uiting van burgerrechten en meerderheidsheerschappij. In mei 2020 werden bijvoorbeeld Joanah Mamombe, Netsai Marova en Cecillia Chimbiri ontvoerd, mishandeld en seksueel misbruikt door vermoedelijke staatsagenten en vervolgens gevangen gezet voor het leiden van een anti-regeringsprotest.

De flagrante minachting voor fundamentele grondwettelijke beginselen, zoals het onvervreemdbare recht om te protesteren, benadrukt de diepgewortelde onwilligheid van de ZANU-PF-partij om zich aan de rechtsstaat te houden. Dit, samen met een rechtspraak die stevig in handen is van de staat, een zwaar gepolitiseerde veiligheidsapparaat en een leger dat schaamteloos opereert als een gewapende verlenging van de regeringspartij, belemmert de sociaal-politieke stabiliteit van Zimbabwe.

Al 45 jaar heeft de regering opzettelijk verzuimd om vitale grondwettelijke vrijheden te beschermen en de integriteit van verkiezingen te waarborgen. In veel opzichten leeft de erfenis van Rhodesië onder premier Ian Smith, een onverzettelijke witte supremacist, nog steeds voort in Zimbabwe.

Na het “succesvolle” protest op 31 maart is Geza van plan om de afzetting van Mnangagwa te organiseren, waarbij hij beweert dat de president lijdt aan dementie. Ongeacht of hij zijn doel bereikt, groeit het gevoel dat er beslissende actie nodig is om de huidige koers van het land te keren.

Toch zal het simpelweg vervangen van Mnangagwa door Chiwenga, een man wiens gevoel van recht en honger naar macht ver uitstijgt boven zijn bestuurlijke capaciteiten, niet de betekenisvolle verandering opleveren die Zimbabweanen wensen te bereiken. Wat Zimbabwe echt nodig heeft, is een grondige en democratische herziening die steun verwerft vanuit de gehele samenleving en over de politieke kloof heen.

Elke verandering moet, voor het eerst in de 45-jarige geschiedenis van Zimbabwe, vrije en tastbare uitdrukking geven aan de rechten die in de grondwet zijn verankerd. De ZANU-PF moet vooral haar Rhodesische stijl van besturen achter zich laten.