‘Kat-en-muis-spel’: Zimbabweaanse ambtenaren als straatverkopers

“Kat-en-muis spel”: Zimbabweaanse overheidspersoneel werkt naast als straatverkopers

Met hoge inflatie en een worstelende economie zeggen ambtenaren dat ze geheime bijbanen nodig hebben om rond te komen.

Harare, Zimbabwe – Elke ochtend staat Dumisani Ngara* vroeg op om de bus van 6:30 uur naar zijn werk bij het Ministerie van Nationale Huisvesting en Sociale Voorzieningen van Zimbabwe te nemen. De door de overheid verstrekte bus is gratis voor ambtenaren in Harare, en met zijn maandloon van $250 probeert hij elke cent te besparen.

Eenmaal op het werk zorgt Ngara – netjes gekleed in een pak en stropdas – ervoor dat de dossiers voor de dag op orde zijn voordat het kantoor om 8:30 uur opent. Tussen het papierwerk en vergaderingen door neemt hij pauzes. Om 13:00 uur opent hij een lunchtrommel met rijst en vlees die hij thuis heeft voorbereid.

“De meesten van ons hier werken zo goed als we kunnen. Het is een beroep dat ik liefheb. Het biedt ook werkzekerheid,” zegt de 48-jarige echtgenoot en vader van drie.

Maar om 17:00 uur, als de werkdag ten einde loopt, haast Ngara zich naar een restroom in de pub aan de overkant, waar hij zich omkleedt in een joggingbroek en T-shirt voordat hij vier blokken verder gaat om zich bij zijn oudste zoon aan te sluiten bij een kraampje in het stadscentrum. Van daaruit verkopen ze boodschappen aan voorbijgangers.

Ngara’s bijbaan is een geheim, aangezien Zimbabweaanse ambtenaren niet mogen werken naast hun officiële baan. Maar hij zegt dat het leven moeilijk is met een inkomen uit één bron.

Ngara is sinds 2010 ambtenaar, maar het is vooral moeilijk geworden om rond te komen sinds 2019, toen de inflatie opliep tot 300 procent en de waarde van zijn salaris daalde.

Om huur en andere kosten te dekken, moest zijn gezin een plan maken.

“Mijn vrouw verkoopt fruit en groenten vanuit huis, terwijl ik hetzelfde doe na het werk hier in de CBD,” zegt Ngara, verwijzend naar het centrale zakendistrict.

“Salarissen zijn belachelijk”

De Ngaras zijn niet alleen.

Op de straten van Harare wenden steeds meer ambtenaren zich tot het verkopen van goederen zodra hun officiële werkdag eindigt. De meesten werken tot 21:00 of 22:00 uur, hoewel Ngara rond 20:00 uur naar huis gaat.

Veel van degenen die zich tot het verkopen wenden, zijn leraren. Takavafira Zhou, de president van de Progressieve Lerarenunie van Zimbabwe, zegt dat leraren deze extra, informele banen aannemen omdat “salarissen belachelijk zijn” en “gezinnen niet rond kunnen komen”.

Mensen “kunnen geen schoolgeld betalen, hun gezinnen niet voeden, medische rekeningen niet betalen, of huur betalen,” legt hij uit. “Daarom hebben ambtenaren methoden van overleven ontwikkeld.”

Volgens Zhou heeft “de meerderheid van de ambtenaren” zich nu tot een of andere vorm van verkoop gewend, hoewel er geen gegevens zijn om dit te bevestigen.

Volgens ZimStats, het statistiekbureau van de overheid, draagt de informele sector in Zimbabwe 18 procent bij aan het bruto binnenlands product (BBP) van het land en 20 procent van de werkgelegenheid. Maar deskundigen zeggen dat de overheid de cijfers bagatelliseert en dat een meerderheid van de Zimbabweanen in de informele sector werkt.

“Het is een situatie waarin je de keuze hebt om te verhongeren of manieren van overleven te vinden, wetende dat de werkgever zich niet bekommert,” voegde Zhou toe, en beschuldigde de staat van het bieden van onredelijke salarissen en het niet verbeteren van de arbeidsomstandigheden voor leraren.

Voor november 2018 verdienden de meeste Zimbabweaanse ambtenaren, waaronder leraren, een basis maandsalaris van ongeveer $540.

Maar sinds de economische achteruitgang in 2019 stopte de overheid met het bieden van volledige betalingen in Amerikaanse dollars. Salarissen zijn nu verdeeld in twee delen: een USD-component – $160 voor de meeste ambtenaren – en een bedrag in lokale valuta, dat minder dan $100 waard is als het wordt omgezet.

“We zijn in een jungle”

Laat op een middag spreiden Ngara en zijn 21-jarige zoon hun waren uit op de stoep voor geregistreerde supermarkten en winkels die dezelfde goederen verkopen als zij.

Vorig jaar introduceerde de overheid, in een poging de hyperinflatie aan te pakken, een nieuwe goudgedekte munt, de ZiG, en legde strengere regels op voor het gebruik van vreemde valuta. Als gevolg hiervan moeten geregistreerde winkels handelen in de lokale valuta of gebruikmaken van officiële USD-wisselkoersen.

Informele verkopers gebruiken ondertussen de zwarte markt wisselkoersen, wat betekent dat hun producten goedkoper zijn voor klanten. Ze handelen ook in harde USD-valuta. De meeste Zimbabweanen houden USD-biljetten in plaats van lokale biljetten, omdat deze stabieler zijn, en geven de voorkeur aan kopen bij verkopers.

“We accepteren de lokale valuta niet,” legt Tariro Musekiwa, een straatverkoper zittend op een kartonnen doos, uit, die alleen in USD handelt.

Momenteel is de officiële wisselkoers $1 naar 26,4 ZiG, terwijl de onofficiële zwarte markt koers varieert van 36 tot 40 ZiG per USD, waardoor consumenten meer voor minder krijgen op de informele markt.

Mensen moeten goederen tegen een lagere prijs kopen, zegt Musekiwa, die zeep, siroop en yoghurt verkoopt. Omdat dezelfde producten duurder zijn in de winkels, gelooft hij dat de verkopers een belangrijke dienst aanbieden.

Ngara is het ermee eens. “Als je naar de straten kijkt, zijn alle stoepen en hoeken gevuld met mensen die iets verkopen. Dus probeer ik goederen te verkopen die snel verkopen tegen lagere prijzen,” zegt hij.

“We zijn in een jungle, en het is de strijd om te overleven.”

Voor eigenaren van geregistreerde winkels is de toestroom van verkopers echter geen zegen.

Trymore Chirozva, de manager van Food World, een supermarkt in Harare, uitte zijn onvrede over het feit dat verkopers vergelijkbare producten buiten op de stoep verkopen.

“In tegenstelling tot vroeger, toen verkopers alleen fruit en groenten verkochten, zijn ze recentelijk mini-winkels geworden, wat onze zaak beïnvloedt,” zegt hij.

De CBD van Harare heeft slechts vijf officiële verkooplocaties, die plaats bieden aan minder dan 200 verkopers. Toch stromen duizenden informele verkopers elke dag de straten op.

Ngara en vele anderen geven toe dat ze zonder officiële vergunningen werken, maar zeggen dat ze manieren vinden om de regels te omzeilen. “De ambtenaren vragen gewoon om wat omkoperij, of soms lopen ze gewoon voorbij ons.”

Grote bedrijven sluiten de deuren

Chirozva gelooft dat winkels zoals de zijne negatief worden beïnvloed omdat verkopers niet zo strikt worden gereguleerd als grote bedrijven.

Patience Maodza, een econoom, gelooft dat verkopers profiteren van de reguleringskloof.

“De overheid reguleert winkels overmatig, maar niet verkopers, wat een oneerlijke bedrijfsomgeving creëert voor geregistreerde entiteiten die belastingplichtig zijn.”

In de afgelopen 12 maanden heeft Zimbabwe de sluiting van toonaangevende regionale ketens en kledinglijnen meegemaakt, waarvan de meesten twee redenen noemen: de beperkingen op het gebruik van USD en de toestroom van verkopers die hun zaken overnemen zonder tussenkomst van de overheid.

Een van de grootste groothandels van hardware in Zimbabwe, de N Richards Group, heeft twee vestigingen gesloten.

Tijdens een toespraak voor het parlement van Zimbabwe zei Archie Dongo, de directeur van de N Richards Group, dat de overheid degenen die al belasting betalen te veel belast.

“Verlaag het belastingniveau en de belastinghoofden, maar verzamel die belasting van zoveel mogelijk spelers. Op die manier hebben we geen probleem met fiscale mobilisatie in de economie; we geloven zelfs dat we op die manier meer belasting zullen innen,” zei Dongo.

OK Zimbabwe, de grootste supermarktketen van het land, heeft moeite gehad om haar vestigingen het afgelopen jaar weer te bevoorraden – een uitdaging die werd verergerd door de introductie van de ZiG, die de toeleveringsketens en prijsstructuren verstoorde. De retailer sloot in januari vijf van zijn supermarkten.

Econoom Kajiva gelooft dat het economische beleid van de overheid een “significante rol” heeft gespeeld in de strijd van de zakelijke sector.

“Het beleid heeft geleid tot een scherpe daling van de geldhoeveelheid, waardoor aanzienlijke druk op bedrijven, waaronder grote retailers zoals OK Zimbabwe en N Richards, is ontstaan,” zei hij.

“Deze bedrijven zijn gedwongen om te krimpen als reactie op een uitdagend economisch klimaat dat wordt gedreven door strikte fiscale voorwaarden.”

“Iets tastbaars”

Terwijl traditionele bedrijven worstelen, doen traditionele werknemers dat ook.

Hoewel veel mensen zoals Ngara bijbanen omarmen, hebben sommigen hun overheidsbaan helemaal verlaten.

Portia Mbano, 39, verliet haar baan als ambtenaar om fulltime verkoper te worden.

In het begin begon ze als kleine verkoper na werktijd. Maar al snel realiseerde ze zich dat ze “oud werd en iets tastbaars nodig had”.

“Ik realiseerde me dat ik veel verloor door tijd door te brengen op kantoor in plaats van dit als een fulltime baan te beschouwen,” zei ze.

Ze verkoopt nu een verscheidenheid aan boodschappen en kleine huishoudelijke artikelen vanuit een kraampje in de CBD.

“Dit is het gevolg van beperkte mogelijkheden op de formele arbeidsmarkt,” zegt hij, terwijl veel mensen nu “een toevlucht vinden in de informele sector”.

Hij kijkt echter met afkeuring naar verkopers die voor winkels opereren en dezelfde goederen voor goedkopere prijzen verkopen.

“Mensen proberen te overleven in deze zeer moeilijke economische omgeving. Maar we moedigen onze leden niet aan om ruimtes voor supermarkt- en grote detailhandels te bezetten. We moedigen onze leden aan om te opereren vanuit ruimtes waar we geen onnodige conflicten creëren met andere ondernemers,” zegt hij.

Desondanks blijven ambtenaren hun informele winkels opzetten, waarbij Ngara zegt dat hij van plan is door te gaan totdat zijn gezin stabiel genoeg is om zonder te overleven.

“Ik wil dat mijn zoon naar de universiteit gaat en tenminste een eigendom voor mijn gezin bezit, dus ik heb beide banen nodig totdat het zover is,” zei Ngara.

“Ondanks de uitdagingen die we op de straat tegenkomen, waaronder de overheid via de gemeente en politie die probeert ons uit de CBD te verwijderen, blijven we dit kat-en-muis spel spelen – althans voorlopig.”

*Naam gewijzigd ter bescherming van de privacy