Waarom sommigen in het Globale Zuiden het overlijden van USAID niet betreuren

Een ontslagen USAID-medewerker houdt op 28 februari 2025 een poster van haar werk, haar ambtseed en een koffer vol persoonlijke spullen vast, nadat ze 15 minuten de tijd kreeg om haar spullen uit het hoofdkantoor van USAID in Washington te halen. De campagne van de Amerikaanse president Donald Trump tegen de US Agency for International Development (USAID) heeft de organisatie, die wordt omschreven als de “grootste donor ter wereld”, verwoest. Hulpverleners proberen wanhopig het internationale ontwikkelingshulp- en humanitaire responsysteem te redden. Velen betreuren de ernstige gevolgen van de ongekende beslissing van de Amerikaanse president, evenals de maatregelen van andere landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, om hulp te verminderen.

In een LinkedIn-bericht over de situatie sprak Luca Crudeli, die zegt sinds 2003 “ondergedompeld te zijn in ontwikkeling”, over “het gevoel dat het morele centrum van ons werk stilletjes verdwijnt” en “de ongemakkelijke realisatie dat de humanistische ziel van de ontwikkeling misschien verloren gaat in een wirwar van contracten en strategische scorekaarten”.

Maar het beschrijven van “ontwikkeling” als iets met een humanistische ziel zou voor veel mensen in het Globale Zuiden een contradictie zijn. Dit betekent niet dat veel mensen die in “ontwikkeling” werken geen fatsoenlijke, morele mensen zijn die oprecht geïnteresseerd zijn in het verbeteren van het welzijn van anderen wereldwijd. Evenmin kan worden ontkend dat de hulpindustrie cruciale bijstand levert waar miljoenen op vertrouwen om te overleven.

Het betekent echter wel dat de ziel van “ontwikkeling” altijd veel minder humanistisch is geweest dan haar voorstanders beweren. In feite is de gehele hulpverlening een instrument voor geopolitieke controle, een middel om de wereldwijde ongelijkheid te behouden in plaats van te elimineren.

In de afgelopen dagen, na de ondergang van USAID, is er groeiende openheid over deze realiteit – bewust of onbewust. Een verklaring van InterAction, dat “de stemmen van Amerika’s vooraanstaande humanitaire en ontwikkelingsorganisaties verenigt en versterkt”, maakte dat duidelijk. Deze organisaties zeiden, voordat ze hun verklaring snel herschreven, dat ze “onvermoeibaar werken om levens te redden en de Amerikaanse belangen wereldwijd te bevorderen”. Ze voegden eraan toe dat de aanval op USAID “programma’s heeft opgeschort die Amerika’s wereldwijde leiderschap ondersteunen en gevaarlijke vacuums creëert die China en onze tegenstanders snel zullen vullen”.

Dat klinkt niet erg humanistisch, toch?

Marina Kobzeva, die bijna twee decennia als hulpverlener heeft gewerkt, merkte op hoe collega’s uit het Globale Noorden en het Globale Zuiden verschillend reageerden op de verklaring. Ze beschreef de eerste groep als treurig over de verklaring, die ze beschouwden als “slechte formulering, … een eerlijke vergissing”, terwijl de tweede groep een gevoel van bevestiging uitte: “Eindelijk tonen ze hun ware kleuren.”

Westerse humanitarisme heeft niet alleen zijn weg verloren. Het is van begin af aan nauw verbonden geweest met het Westerse kolonialisme. Bijvoorbeeld, de Berlijnse Conferentie van 1884-1885, die de basis legde voor de verovering van Afrika door Europa, werd gepresenteerd als een humanitaire gebeurtenis.

En hoewel de eerste humanitaire organisaties werden opgericht om de barbaarsheid van conflicten in Europa aan te pakken, speelden velen een actieve rol in het Globale Zuiden, waar ze actief de imperialistische dominantie steunden. De hulpindustrie heeft in feite de “beschavende missie” van het kolonialisme geërfd. Het goede imago van de hulp verdoezelt de extractieve aard van het internationale systeem en probeert de ergste excessen te verzachten zonder het systeem daadwerkelijk uit te dagen. Sterker nog, de twee bevinden zich in een symbiotische relatie. De hulpindustrie legitimeert extractieve wereldhandel en governancesystemen, die op hun beurt de uitkomsten produceren die het bestaan van de hulporganisaties legitimeren.

Als gevolg hiervan is de raciale wereldorde, ondanks de proliferatie van hulp- en ontwikkelingsagentschappen, nauwelijks veranderd, en blijft diepe ongelijkheid de relaties tussen landen kenmerken. Een studie van het Amerikaanse Congressional Budget Office uit 1997 vond dat buitenlandse hulp hooguit een marginale rol speelde bij het bevorderen van economische ontwikkeling en het verbeteren van het menselijk welzijn, en zelfs “de ontwikkeling zou kunnen belemmeren, afhankelijk van de omgeving waarin die hulp wordt gebruikt en de voorwaarden waaronder deze wordt gegeven”.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat, terwijl de hulpsector zich op de rand van de afgrond bevindt, sommige van degenen die zij zegt te helpen, niet helemaal bedroefd zouden zijn om haar te zien verdwijnen. Heba Aly, een voormalige CEO van het nieuwsagentschap The New Humanitarian, merkte op dat tijdens een recente bijeenkomst “sommige activisten uit het Globale Zuiden minder bezorgd waren over de bezuinigingen op hulp dan de donoren, in de hoop dat dit hun eigen leiders zou dwingen verantwoordelijkheid te nemen en niet afhankelijk te zijn van hulp”.

Dit benadrukt hoe hulp fundamentele hervormingen van zowel mondiale als nationale systemen van koloniale extractie vervangt door liefdadigheid. De uitholling van Westerse hulp zal ongetwijfeld tragisch en pijnlijk zijn. Sommige van de meest kwetsbare mensen ter wereld zullen lijden, en velen zullen sterven. We moeten dit niet uit het oog verliezen in discussies over de rechtvaardigheid of slechtheid van hulp in het algemeen. Feit is dat we de wereld moeten aanpakken zoals deze is, niet zoals we willen dat deze is, en alles moeten doen wat we kunnen om de impact te verzachten.

Dat gezegd hebbende, is dit ook een kans om te beginnen met het bouwen van een wereld zonder hulp. “Als dit het begin is van het einde van de hulp,” schreef Aly, “moeten we ons richten op structurele transformatie.” Dat is de hervorming van mondiale handels- en financiële systemen die ervoor hebben gezorgd dat de armsten betalen voor de levensstijlen van de rijken.

Dit betekent niet dat het een Hobbesiaanse wereld zonder solidariteit zou zijn. In plaats daarvan zou het een wereld zijn waarin liefdadigheid niet mag dienen als een dekmantel voor mondiale onrechtvaardigheid. En het einde van hulp zou ook het einde van “ontwikkeling” moeten zien, een schadelijke ideologie die aanneemt dat de “ontwikkelde wereld”, wiens welvaart is opgebouwd op de ruïnering van andere samenlevingen en van de planeet, een voorbeeld is dat het waard is om na te volgen. We moeten werken aan een orde die werkelijk een humanistische ziel belichaamt.