Nederlandse steden kampen met toenemende gevallen van verwaarlozing en woningvuil

Grote Nederlandse steden worden geconfronteerd met een stijging van gevallen van extreme woningvervuiling en het hamsteren van spullen, wat groeiende bezorgdheid oproept bij gemeentelijke ambtenaren. Gegevens uit Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht tonen een scherpe stijging aan van het aantal meldingen met betrekking tot ongezonde leefomstandigheden, waarbij sommige steden dagelijks incidenten registreren.

Autoriteiten waarschuwen voor ernstige brandgevaarlijke situaties in huizen die overladen zijn met stapels bezittingen, structurele risico’s door overmatig gewicht op vloeren, en de aanwezigheid van ongedierte en menselijke uitwerpselen. In Amsterdam alleen al wordt ongeveer elke twee weken een onbewoonbaar huis gedwongen ontruimd vanwege extreme omstandigheden.

Gegevens van de vier grootste steden in Nederland tonen een dramatische toename van gerapporteerde gevallen. Amsterdam registreerde afgelopen jaar 673 gevallen, wat een stijging van 40 procent betekent. Rotterdam zag 360 gevallen, een stijging van 60 procent in de afgelopen vijf jaar. Den Haag meldde 348 gevallen, wat een stijging van 57 procent weergeeft. Ondertussen ervoer Utrecht een verbluffende stijging van 83 procent, met 132 gevallen vergeleken met 72 vijf jaar geleden.

In Den Haag en Rotterdam ontvangen autoriteiten dagelijks ten minste één melding, terwijl Amsterdam tot twee meldingen per dag registreert. Vorig jaar heeft Rotterdam drie gedwongen ontruimingen uitgevoerd vanwege extreme hamstergedrag, en Utrecht voerde er vijf uit. In Amsterdam waren wekelijkse ontruimingen voorheen gebruikelijk, hoewel pogingen om eerder in te grijpen de frequentie hebben verminderd tot eens in de twee weken.

Ruud Janssen, een specialist op het gebied van woninghygiëne in Rotterdam, beschrijft het tegenkomen van appartementen die tot aan het plafond vol met afval zitten. “Soms heb ik maar een klein gaatje om doorheen te kruipen. Ik moet over een berg afval klimmen om de situatie te beoordelen,” zei hij.

Eenmaal binnen bepaalt Janssen het niveau van de benodigde interventie, inclusief of een gedwongen schoonmaak noodzakelijk is. “Het schoonmaken van een huis duurt meestal een dag, maar in extreme gevallen kan het tot drie dagen duren,” zei hij. “We vinden alles – afvalzakken tot aan het plafond, verstopte toiletten, vieze keukens, knaagdieren, kakkerlakken. Noem maar op.”

Het probleem strekt zich uit over alle sociale klassen, maar Janssen merkt een trend op onder oudere individuen, vooral mannen die alleen wonen. “Veel ouderen eindigen geïsoleerd in hun huizen, niet in staat om het schoon te houden. Anderen worstelen met verslaving of mentale gezondheidsproblemen,” legde hij uit.

Schouten, een coördinator voor de Amsterdamse Gezondheidsdienst (GGD), deelt deze zorgen en beschrijft een langzame afdaling naar ongezonde omstandigheden. “Het begint met een verstopte toilet. Dan beginnen ze de badkamer op de bovenverdieping te gebruiken, die uiteindelijk ook verstopt raakt. Voor je het weet, stapelen de afvalbergen zich overal op,” zei ze.

De oorzaken variëren, van fysieke beperkingen tot cognitieve achteruitgang. “Sommigen weten niet hoe ze hulp moeten zoeken, terwijl anderen te beschaamd zijn om iemand binnen te laten,” voegde ze toe. Schaamte weerhoudt bewoners vaak van het vragen om hulp totdat de omstandigheden ondraaglijk worden. “We hebben gevallen gehad waarin urine door het plafond lekt, of rottend voedsel de lucht met een ondragelijke geur vult,” zei Schouten.

Naast de overweldigende rommel, brengt het probleem ernstige veiligheidsrisico’s met zich mee. Sommige bewoners, die niet in staat zijn om de nutsvoorzieningen te betalen, gebruiken kaarsen of draagbare verwarmers in overvolle appartementen vol papier en brandbare materialen. “Dat is wanneer branden ontstaan,” zei Schouten. “Gelukkig komt het zelden voor, maar het gevaar is reëel.”

Het probleem strekt zich verder uit dan alleen het schoonmaken. “Sommige mensen halen spullen van de straat of uit het afval van hun buren. Voor hamsters is het afscheid nemen van enige bezitting pijnlijk – zelfs het weggooien van een oude krant kan agoniserend zijn,” legde Janssen uit. “Ik heb iemand gehad die me vertelde dat het ‘wreed’ voelde om een pakje verlopen yoghurt weg te gooien omdat het ‘eenzaam’ zou zijn in de vuilnisbak.”

Om gedwongen ontruimingen te voorkomen, verschuiven steden naar eerdere interventie en ondersteuning. In Rotterdam werken autoriteiten al 15 jaar met dezelfde aanpak, gericht op het aanpakken van onderliggende problemen in plaats van alleen huizen te ontruimen. “Vervuiling en hamsteren zijn symptomen van diepere problemen,” zei Janssen. “We moeten de oorzaken aanpakken.”

Echter, er blijven hiaten bestaan. “Gezondheidszorg, geestelijke gezondheidsdiensten en gemeentelijke schoonmaakploegen coördineren hun inspanningen niet altijd,” merkte Janssen op. “We hebben een duidelijk, verenigd plan nodig.”

Amsterdam heeft zijn strategie al veranderd na rapporten van de lokale ombudsman die de eerdere afhankelijkheid van snelle ontruimingen bekritiseerden. Nu biedt de stad speciale ondersteuningsprogramma’s aan – hoewel veel lange wachtlijsten hebben. Schouten en andere experts pleiten voor een landelijke aanpak. “Elke stad gaat er anders mee om, maar er is geen bewezen beste praktijk,” zei ze. “We hebben een gestandaardiseerde, nationale reactie nodig.”