Zuid-Caucasus Ontglipt de Greep van Rusland
Recent ontwikkelingen in de Zuidelijke Kaukasus
De recente escalatie tussen Rusland en Azerbeidzjan is veel meer dan een diplomatiek meningsverschil: het markeert een mogelijk keerpunt in de machtsbalans in de Zuidelijke Kaukasus. Op 27 juni voerden Russische speciale eenheden een gewelddadige inval uit op etnische Azerbeidzjanen in Jekaterinburg, een industriële stad in de Oeral. Ongeveer 50 mensen werden gearresteerd, verschillende mensen raakten gewond en twee Azerbeidzjaanse broers – Ziyaddin en Huseyn Safarov – overleden onder verdachte omstandigheden in hechtenis.
Autopsies toonden aan dat er sprake was van letsel door geweld en gebroken ribben, wat de Russische beweringen dat de mannen overleden aan hartfalen tegensprak. Overlevenden meldden dat zij geslagen, geëlektrocuteerd en op een vernederende manier behandeld werden. De operatie werd in Bakoe niet gezien als een routinematige politieactie, maar als een politiek gemotiveerde daad van intimidatie, wat leidde tot scherpe veroordelingen van Azerbeidzjaanse functionarissen en een golf van woede van het publiek.
Op 1 juli heeft de Azerbeidzjaanse ambassadeur in Rusland, Rahman Mustafayev, een formele protestbrief aan Moskou overhandigd, waarin hij het onwettige doden en de mishandeling van Azerbeidzjaanse burgers, inclusief dubbele nationaliteiten, aan de kaak stelde. Deze diplomatieke gevolgen deden zich voor net op het moment dat Bakoe een eigen grootschalige campagne tegen georganiseerde misdaad lanceerde, waaronder de arrestatie van verschillende Russische staatsburgers, sommigen naar verluidt gelinkt aan door het Kremlin gefinancierde media en anderen beschuldigd van cyberfraude en drugshandel.
Ondanks dat deze twee episoden officieel niet met elkaar verbonden zijn, suggereert de timing dat Azerbeidzjan een afwijzing van externe dwang signaleert en zijn soevereiniteit met nieuwe intensiteit bevestigt. Deze ontwikkelingen weerspiegelen een diepere geopolitieke verschuiving. De traditionele invloed van Rusland in de post-Sovjet ruimte – militaire allianties zoals de Collectieve Veiligheidsovereenkomst (CSTO), energieafhankelijkheid en zachte macht via Russischtalige media – verzwakt.
Door de oorlog in Oekraïne en internationale sancties heeft het Kremlin zich steeds meer gewend tot het controleren van diasporas, symbolische krachtbetoon en nationalistische retoriek om controle te behouden. De inval in Jekaterinburg lijkt deze trend te bevestigen: een demonstratie van macht gericht op een voormalige Sovjetrepubliek die nu een onafhankelijker pad inslaat.
Azerbeidzjans traditioneel gebalanceerde buitenlandse politiek komt nu in een meer assertieve fase. Jarenlang navigeerde Bakoe zorgvuldig in zijn relaties met Rusland, het Westen en Turkije. Maar de gebeurtenissen van de afgelopen week hebben een duidelijke verschuiving gemarkeerd: Azerbeidzjan neemt een stevigere houding aan tegen de druk van het Kremlin terwijl het zijn strategische alignering met Ankara verdiept. Deze evoluerende alliantie versterkt niet alleen de bilaterale banden, maar bevordert ook bredere regionale integratie via organisaties zoals de Organisatie van Turkse Staten (OTS).
De implicaties reiken veel verder dan Azerbeidzjan. De verslechterende relatie van Moskou met Bakoe kan een bredere heroriëntatie in Centraal-Azië teweegbrengen. Kazachstan heeft al stappen ondernomen om zich te distantiëren van Russische invloed, terwijl Armenië, onder premier Nikol Pashinyan, publiekelijk de betrouwbaarheid van Russische veiligheidsgaranties in twijfel heeft getrokken. Kyrgyzstan en Oezbekistan versterken tegelijkertijd hun banden met Turkije en China. In deze context signaleert Azerbeidzjans verzet niet slechts een geïsoleerd geschil, maar een bredere erosie van Moskou’s zachte macht in de voormalige Sovjetsfeer.
Voor het Kremlin blijken traditionele diplomatieke middelen steeds minder effectief. In Azerbeidzjan helpt de publieke verontwaardiging over de doden in Jekaterinburg om het buitenlands beleid te vormen op manieren die verder gaan dan formele staatskunst. Moskou staat nu voor de reële mogelijkheid dat Bakoe zich stevig verankert in de Turkse geopolitieke orb, waarbij projecten zoals de Zangezur corridor worden gesteund en een trans-Kaspische Turkse as wordt verstevigd die zich uitstrekt van Anatolië tot Centraal-Azië. Deze visie staat in schril contrast met het vervagende project van de Euraziatische Economische Unie (EAEU), dat nu meer lijkt op een symbolische constructie dan op een betekenisvolle alliantie.
Ondertussen is het medialandschap een ander strijdtoneel geworden. Russische staatsmedia – vooral vurige figuren zoals Vladimir Solovyov – hebben openlijk anti-Azerbeidzjaanse retoriek aangenomen, wat etnische en religieuze spanningen aanwakkert. Deze aanvallen vervagen de lijn tussen journalistiek en staatspropaganda, wat de bilaterale spanningen verder aanwakkert en traditionele diplomatieke protocollen ondermijnt.
Toch biedt Azerbeidzjan, temidden van de toenemende spanningen, een zeldzame strategische kans. Als het verstandig wordt aangepakt, kan Bakoe dit moment benutten om zijn leiderschapsrol binnen de Turkse wereld te versterken en zijn relatie met Rusland op meer gelijke voorwaarden te herzien. In de komende jaren heeft Azerbeidzjan het potentieel om niet alleen als een belangrijke energiehub te emergen, maar ook als een centrale geopolitieke speler in de Zuidelijke Kaukasus en daarbuiten.
De inval in Jekaterinburg is niet slechts een kwestie van binnenlandse politie. Het is een symptoom van de versnelde afbraak van Moskou’s grip op zijn “nabij buitenland”. Wat er nu gebeurt – of Rusland zich aanpast aan de veranderende dynamiek of probeert de controle opnieuw te herbevestigen via dwingende middelen – zal het volgende hoofdstuk van de Euraziatische geopolitiek vormgeven. Eén ding is al duidelijk: de regionale machtsbalans verschuift, en Azerbeidzjan staat recht in het centrum van die transformatie.
