Zal de EU de sancties tegen Syrië versoepelen? Het dilemma binnen de Unie

Syriërs zingen leuzen en zwaaien met de nieuwe Syrische vlag terwijl ze zich verzamelen voor het vrijdaggebed in de Umayyad-moskee in Damascus, Syrië. Op 27 januari zijn de hoogste diplomaten van de Europese Unie gepland om elkaar te ontmoeten om te discussiëren over het versoepelen van sancties tegen Syrië, met als doel de worstelende economie van het land nieuw leven in te blazen, te midden van vragen over de politieke richting die de nieuwe regering van het oorlogsslachtoffer land zou kunnen inslaan.

Eerder in januari verlaagde de Verenigde Staten enkele beperkingen voor zes maanden om de stroom van humanitaire hulp, sommige energieverkopen en persoonlijke geldtransfers naar Syrië te vergemakkelijken. De EU overweegt haar eigen stappen. In de afgelopen weken zijn verschillende EU-functionarissen naar Damascus gereisd om steun te betuigen aan de nieuwe interim-regering, geleid door leden van Hayat Tahrir al-Sham (HTS), de rebellenbeweging die Bashar al-Assad heeft afgezet. De VN heeft in 2014 sancties opgelegd aan de groep vanwege haar banden met al-Qaeda. In 2018 hebben de VS en de EU HTS aangemerkt als een “terroristische” organisatie.

Ondanks de toenadering tot Ahmed al-Sharaa, de interim-leider van Syrië, hebben EU-leiders waarschuwingen uitgegeven: ze willen dat de nieuwe Syrische leiding een inclusieve regering vormt die mensenrechten en minderheden respecteert. Het 27 leden tellende blok is voorzichtig over welke richting al-Sharaa zou kunnen inslaan. “Het lijkt er niet op dat er onbetwistbare aanwijzingen zijn dat alles is veranderd,” zei een van de twee diplomaten, verwijzend naar de slechte mensenrechtenstatus van HTS. In 2020 veroordeelde de EU de “systematische praktijk” van HTS van het martelen en vermoorden van burgers die in gebieden onder hun controle leven, en zei dat de acties van de groep mogelijk oorlogsmisdaden of misdaden tegen de menselijkheid kunnen zijn.

Het slechtste scenario zou zijn om sancties op te heffen en vervolgens getuige te zijn van de nieuwe regering die beperkingen oplegt aan de rechten van vrouwen of minderheden, voegde de diplomaat toe. Al-Sharaa voegde zich in 2003 bij al-Qaeda in Irak en richtte later de tak van de gewapende groep in Syrië op, bekend als Jabhat al-Nusra. Het verbrak de banden met al-Qaeda en voegde zich in 2017 samen met andere facties om zich opnieuw te brandmerken als HTS. Voor de bliksemoffensief dat een einde maakte aan het regime van al-Assad in december, controleerde de groep de noordwestelijke regio Idlib van het land, waar het naar schatting tot 30.000 strijders had.

De Syrische leider heeft herhaaldelijk extremisme afgezworen. Hij heeft ook geprobeerd een gematigd imago te presenteren door te beloven een inclusieve regering in te voeren. Het overtuigen van westerse mogendheden om sancties op te heffen is cruciaal voor het succes van de nieuwe regering, aangezien de aanvankelijke euforie die volgde op de val van al-Assad zou kunnen leiden tot frustratie en geweld als economische verlichting niet snel genoeg komt, zeggen experts.

Ongeveer 90 procent van de Syrische bevolking leeft in armoede. Het bruto binnenlands product (BBP) van het land bedraagt momenteel minder dan $9 miljard, vergeleken met $60 miljard in 2010. De meeste gebieden krijgen slechts twee tot drie uur per dag elektriciteit van de staat. De nieuwe regering mist de middelen om uitdagende taken aan te pakken – van het betalen van ambtenaren en het herbouwen van hele steden die tot puin zijn verworden tot het opstellen van een routekaart naar verkiezingen en het garanderen van warmte tijdens de winter.

“Het is gemakkelijk om de test te verknallen – er zijn zoveel redenen waarom dingen fout kunnen gaan,” zei Sultan Barakat, professor in het openbaar beleid aan de Hamad Bin Khalifa Universiteit in Qatar. Barakat betoogde dat sancties die de mogelijkheid van het land om te reconstrueren rechtstreeks belemmeren – zoals die welke de diaspora beïnvloeden om te investeren in de productiesector en die op reizen – onmiddellijk en zonder voorwaarden moeten worden opgeheven. De EU kan op een later tijdstip de beperkingen op individuen of HTS bespreken.

“We kunnen alleen oordelen op basis van wat zij [de al-Sharaa geleide regering] zeggen, en wat zij zeggen is goed – nu kunnen zij [westerse regeringen] helpen wat zij zeggen om te zetten in actie, of zij kunnen wantrouwend zijn en obstakels voor hen creëren,” voegde hij eraan toe.

Na Rusland en Iran is Syrië het derde land ter wereld met het hoogste aantal sancties. In de jaren ’70 voegde de VS het land toe aan de lijst van staten die “terrorisme” steunen vanwege de bezetting van het oosten van Libanon. Verschillende andere golven van beperkingen – zowel van de VS als van de EU – werden in de daaropvolgende decennia opgelegd, waaronder voor de steun van al-Assad aan Hezbollah en zijn brute onderdrukking van pro-democratie protesten in 2011, die gevolgd werden door meer dan 13 jaar oorlog.

Een van de meest verwoestende sancties is de door de VS opgelegde Caesar-wet uit 2019, die effectief staten en particuliere bedrijven verbood zaken te doen met de regering van al-Assad. De EU legde sancties op aan export en import, infrastructuurprojecten en financiële steun voor de handel. Zonder de beperkingen op de energiesector en financiële transacties volledig te verwijderen – bovenop persoonlijke geldtransfers – zou de Amerikaanse vrijstelling en het EU-voorstel voor sectorale sancties mogelijk onvoldoende kunnen zijn voor de nieuwe regering om stabiliteit te waarborgen en particuliere investeerders aan te trekken, zei Samir Aita, een Syrische econoom en voorzitter van de in Frankrijk gevestigde Cirkel van Arabische Economen.

“Je moet het proces versnellen,” zei Aita. “Als de Syrische staat en haar instellingen niet functioneren en alleen NGO’s kunnen handelen, zullen zij de staat uiteindelijk vervangen,” voegde hij eraan toe. Met de centrale bank nog steeds onder sancties, loopt het land het risico te veranderen in “een contante economie”, wat zou kunnen leiden tot ongecontroleerde geldstromen naar verschillende groepen en milities, “en dat betekent chaos,” voegde hij eraan toe.

Europa zou rechtstreeks worden getroffen door een dergelijke destabilisatie. “De EU heeft in de directe vuurlinie van het Syrische conflict gestaan in termen van migratie, terrorisme en bredere instabiliteit, dus er is een duidelijke interesse in het zien van een gestabiliseerd Syrië in de toekomst,” zei Julien Barnes-Dacey, directeur van het Midden-Oostenprogramma bij de Europese Raad voor Buitenlandse Betrekkingen. Meer dan een miljoen Syriërs hebben sinds het begin van de oorlog toevlucht gezocht in Europa. En met de stijgende anti-migrantsentimenten in het blok, kunnen sommige Europese regeringen die beloven de economische voorwaarden te creëren voor vluchtelingen om naar huis terug te keren, zich als een gunstige verkiezingsstunt bewijzen.

Echter, de politieke betrokkenheid is tot nu toe niet gevolgd door enige significante materiële stap om de overgang te ondersteunen, zei Barnes-Dacey. “Er is een reëel risico dat als ze te lang wachten, de verslechterende omstandigheden de vooruitzichten van de transitie die zij willen zien ondermijnen,” voegde hij eraan toe.