Wereldbank moet mega-damproject in Tadzjikistan heroverwegen

Op 17 december zal de Wereldbank stemmen over de financiering van het Rogun-mega-damproject in Tadzjikistan. Als de stemming positief uitvalt, zou dit een van de grootste dromen van het Tadzjiekse regime werkelijkheid maken.

Het $5 miljard kostende Rogun-project is sinds het midden van de jaren ’70 in ontwikkeling als oplossing voor de chronische energiegebreken in het land. Sinds 2011 heeft de bank het project aangemoedigd door middel van studies en evaluaties.

Tadzjiekse president Emomali Rahmon heeft verklaard dat het project een kwestie van “leven of dood” is. Hoewel het project enorme gevolgen kan hebben, zijn het misschien niet de gevolgen die de president voor ogen heeft. De bouw van de dam zou meer dan 60.000 mensen ontheemden en onherstelbare schade aan het milieu veroorzaken.

Tadzjikistan staat bekend om zijn onderdrukking van afwijkende meningen, beperking van de vrijheid van meningsuiting en verstikking van de burgermaatschappij. Het is een land waar mensenrechtenverdedigers en journalisten routinematig worden gevangengezet en aangevallen, en waar politiegeweld wijdverbreid is.

In het recente rapport “Financiering van Repressie”, mede gepubliceerd door de Coalitie voor Mensenrechten in Ontwikkeling en andere organisaties, wordt benadrukt dat de zorgen van de getroffen gemeenschappen in Tadzjikistan waarschijnlijk niet gehoord zullen worden omdat mensen bang zijn om te protesteren.

De Wereldbank, die vaak onder de loep wordt genomen vanwege de destructieve impact van haar projecten, heeft door de jaren heen waarborgbeleid ontwikkeld om burgerparticipatie en betrokkenheid bij gefinancierde projecten te waarborgen. Maar hoe kan het recht op participatie worden gehandhaafd in een land met zo’n beperkende burgermaatschappij en in het kader van een project waarbij het leger betrokken zal zijn voor “veiligheid”?

Het feit dat alleen internationale organisaties publiekelijk het project onder de aandacht brengen en zorgen uiten, betekent helaas niet dat lokale gemeenschappen niet negatief worden beïnvloed. Hoewel minder dan 25 procent van de bouwwerkzaamheden is voltooid, zijn er al meer dan 7.000 mensen ontheemd. Volgens een rapport van Human Rights Watch uit 2014 hebben herhuisvestingsgezinnen te maken gehad met verlies van inkomsten, verminderde toegang tot voedsel, onbetrouwbare en inadequate toegang tot basisdiensten, en gebrek aan adequate compensatie.

Bovendien zou het Rogun-hydropowerproject een verwoestende impact hebben op de gemeenschappen en ecosystemen stroomafwaarts. Het wordt gebouwd op de Vakhsh-rivier, een belangrijke zijrivier van de Amu Darya-rivier die door Afghanistan, Turkmenistan en Oezbekistan stroomt.

Binnen Tadzjikistan zou het damproject kritiek hebben op de ernstig bedreigde inheemse steuren en unieke floodplain-ecosystemen stroomafwaarts, waaronder de “Tugay-bossen van de Tigrovaya Balka”, een werelderfgoedlocatie in de Vakhsh-rivier floodplain. Het zou ook vergelijkbare natuurreservaten stroomafwaarts in Turkmenistan en Oezbekistan beïnvloeden.

Volgens het huidige voorstel zou het vullen van het Rogun-reservoir ook de waterstroom naar de Aralzee aanzienlijk veranderen, een ecosysteem dat al heeft geleden onder een van de grootste door mensen veroorzaakte milieucatastrofes.

Eens de vierde grootste zoutwatermeer ter wereld, is de Aralzee nu bijna opgedroogd als gevolg van problematische waterinfrastructuur en katoenproductie die in de jaren ’60 in Oezbekistan, toen deel van de Sovjetunie, zijn opgezet.

De werking van de Rogun-hydropowerdam zal ook de seizoensgebonden patronen van waterinflow en het volume dat de gerelateerde ecosystemen ondersteunt, beïnvloeden, evenals de biodiversiteit en de levensonderhoud van de reeds worstelende riviergemeenschappen van de Lage Amu Darya en zijn delta. Tekorten aan waterherverdeling kunnen protesten en grensoverschrijdende spanningen aanwakkeren in een regio die al gevoelig is voor conflicten.

Ondanks de duidelijke risico’s die de werking van een nieuw groot reservoir met zich meebrengt, ontkende de eerste impactbeoordeling significante veranderingen in de stroomafwaartse stromen. En omdat de stroomafwaartse landen ook zeer beperkende contexten hebben, zijn er ernstige twijfels of enige betekenisvolle betrokkenheid van belanghebbenden kan plaatsvinden.

Het argument van het Tadzjiekse regime dat dit een “leven en dood” situatie is, houdt geen stand. Er zijn alternatieven voor het huidige project die de benodigde elektriciteit kunnen leveren zonder dezelfde milieu- en menselijke impact te hebben.

Het verlagen van de hoogte van de dam zou het aantal mensen dat het risico loopt ontheemd te worden, aanzienlijk kunnen verminderen, en de bespaarde middelen van het verkleinen van het project zouden kunnen worden gebruikt om efficiëntere zonneparken te bouwen, waardoor de Tadzjiekse energiesector wordt gediversifieerd en de overmatige afhankelijkheid van waterkracht in een regio die vatbaar is voor droogtes, verergerd door klimaatverandering, wordt vermeden. Een kleiner project zou ook enkele van de ergste milieueffecten kunnen voorkomen.

In de jaren ’90 leidde de Wereldbank zelf de oprichting van de Wereldcommissie voor Dammen. In 2000 publiceerde de commissie een vernietigend rapport dat duidelijk aantoonde hoe mega-dammen mensen en het milieu ernstig kunnen schaden en waarom alternatieven voor elk groot damvoorstel vanaf het begin serieus moeten worden overwogen.

Toch heeft de recente druk voor een afbouw van fossiele brandstoffen geleid tot vernieuwde steun voor grote dammen. Ondanks het feit dat sommige meer broeikasgassen uitstoten dan fossiele brandstofcentrales, worden dammen gepromoot als klimaatvriendelijke projecten en investeren ontwikkelingsbanken opnieuw zwaar in hen.

De Wereldbank heeft nog steeds de kans om de voorgestelde investeringen te pauzeren en een nieuwe impactbeoordeling te eisen, inclusief voor alternatieve voorstellen. Nu is het tijd voor de bank om na te denken over eerdere fouten, te luisteren naar de burgermaatschappij en investeringen waar mogelijk te verschuiven naar kleinschaligere projecten waar mogelijke schade adequaat kan worden verminderd. Anders zal de droom van de grootste dam een nachtmerrie worden voor de mensen en de natuur in Tadzjikistan en daarbuiten.