Wat staat er te wachten voor buren nu Pakistan en Afghanistan elkaar aanvallen?

Islamabad, Pakistan – Een scherpe escalatie van de vijandelijkheden tussen Pakistan en Afghanistan in de afgelopen week heeft geleid tot de dood van ten minste één lid van de Pakistaanse veiligheidsdiensten en tientallen burgers in Afghanistan.

Deze laatste rondes van grensoverschrijdend gevechten zijn het resultaat van wat Pakistan aanduidt als zijn reactie op regelmatige aanvallen door de gewapende groep Tehreek-e-Taliban Pakistan (TTP), die volgens Islamabad een toevluchtsoord heeft gevonden aan de andere kant van de grens in Afghanistan. De meest recente aanval van de TTP op 21 december leidde tot de dood van ten minste 16 Pakistaanse soldaten.

Pakistaanse vliegtuigen hebben naar verluidt schuilplaatsen aangevallen waar TTP-strijders onderdak zochten. De Afghaanse Taliban-regering, die sinds augustus 2021 aan de macht is, beschuldigde Pakistan echter ervan ten minste 46 burgers, waaronder vrouwen en kinderen, te hebben gedood bij de luchtaanvallen.

In reactie daarop beloofde de Afghaanse regering “wraak”. Op zaterdag claimden de Afghaanse Taliban-strijders “meerdere punten” nabij de Durand-lijn, de betwiste grens tussen de twee landen, te hebben aangevallen.

Terwijl de wapens aan beide kanten tot stilte komen, rijst een bekende vraag: wat is de volgende stap voor deze twee buren, die verwikkeld zijn in een decennialange, gespannen en fragiele relatie?

Samenwerking en conflict

Gedurende tientallen jaren werd Pakistan beschouwd als een beschermheer van de Afghaanse Taliban, die voor het eerst aan de macht kwamen in 1996. Pakistan werd verondersteld aanzienlijke invloed over de groep te hebben, en bood onderdak, financiering en diplomatiek steun.

Na de door de Verenigde Staten geleide invasie van Afghanistan na de aanslagen van 11 september, zochten veel leiders van de Afghaanse Taliban toevlucht in Pakistan. Te midden van Amerikaanse drone-aanvallen in de grensgebieden van Pakistan, ontstond de TTP, die vaak de Pakistaanse Taliban wordt genoemd.

Ondanks gedeelde ideologische banden met de Afghaanse Taliban, lanceerde de TTP een gewelddadige campagne tegen de Pakistaanse staat. Het Pakistaanse leger heeft verschillende operaties uitgevoerd om de TTP te elimineren, waardoor veel van haar leiders naar Afghanistan zijn gevlucht. Toen de Afghaanse Taliban in 2021 Kabul heroverden, hoopte Pakistan zijn historische banden te gebruiken om de TTP-activiteit te beperken. Echter, een toename van aanvallen binnen Pakistan sindsdien suggereert dat deze inspanningen zijn mislukt.

Asif Durrani, een voormalige Pakistaanse ambassadeur en speciale vertegenwoordiger voor Afghanistan, gelooft dat de Afghaanse Taliban aanzienlijke uitdagingen ondervinden bij het beheren van de TTP en andere groepen, zoals de ISIL (ISIS) affiliate in de provincie Khorasan.

Journalist en analist Sami Yousafzai, die uitgebreid over de regio heeft gerapporteerd, zei dat het handhaven van het conflict op een laag pitje voor beide regeringen voordelig is, zelfs als de retoriek op sociale media suggereert dat een grote escalatie dichtbij is.

Dit is niet de eerste keer dat Pakistan vermeende TTP-schuilplaatsen in Afghanistan aanvalt. Vergelijkbare luchtaanvallen vonden plaats in maart maar leidden niet tot een directe reactie van de Afghaanse regering.

Desondanks heeft de laatste vergelding vergelijkingen opgeroepen met wat er tussen Pakistan en Iran in januari gebeurde, toen de twee landen elkaars grensgebieden bombardeerden.

Manzar Zaidi, een in Lahore gevestigde onderzoeker naar conflicten in de regio, zei dat geen van beide partijen zich kan veroorloven dit conflict te escaleren naar iets groters.

“Zoals we zagen met de Iraanse aanvallen, leidden deze tot dialoog tussen de twee landen, en er is een kans dat de twee landen aan de onderhandelingstafel kunnen komen,” voegde hij eraan toe.

Failliete diplomatie?

De laatste luchtaanvallen vonden plaats terwijl Mohammad Sadiq, de speciale vertegenwoordiger van Pakistan voor Afghanistan, in Kabul was om met hoge Afghaanse functionarissen te vergaderen.

Beide landen hebben in de afgelopen twee jaar deelgenomen aan diplomatieke bijeenkomsten op hoog niveau, waaronder bezoeken van de Pakistaanse minister van defensie en de chef van de inlichtingendienst, Inter-Services Intelligence (ISI), in februari vorig jaar.

Drie maanden geleden maakte de waarnemend Afghaanse minister van Buitenlandse Zaken Amir Khan Muttaqi een reis naar Islamabad, waar hij ook gesprekken voerde met generaal Asim Munir, de Pakistaanse legerchief.

Ondanks deze inspanningen is het geweld binnen Pakistan onafgebroken voortgezet. Volgens het Pakistaanse ministerie van Binnenlandse Zaken hebben meer dan 1.500 gewelddadige incidenten in de eerste 10 maanden van dit jaar ten minste 924 mensen het leven gekost, waaronder 570 wetshandhavers en 351 burgers.

Het Pakistan Institute for Conflict and Security Studies meldde 856 aanvallen in 2024, wat het aantal van 645 incidenten in 2023 overtreft.

Durrani zei dat de Afghaanse Taliban de gevolgen van gespannen relaties met Pakistan moeten begrijpen.

“Ze moeten erkennen dat ze geen ‘vrijheidsstrijders’ meer zijn, maar een regering met aanzienlijke verantwoordelijkheden tegenover hun volk en buren. Geen enkel land zal tolereren dat Afghaans grondgebied tegen hen wordt gebruikt,” zei hij.

Zaidi steunde dit sentiment en merkte op dat de aspiraties van de Afghaanse Taliban naar internationale legitimiteit verdere escalatie zouden kunnen voorkomen.

“Afghanistan streeft ook naar sterkere banden met China, de belangrijkste bondgenoot van Pakistan, wat hen motiveert om te de-escaleren,” zei Zaidi.

Echter, Yousafzai waarschuwde dat Pakistan ook verantwoordelijker moet handelen als een democratische en nucleaire staat.

“Er kan frustratie zijn in de strategische kringen van Pakistan. Na tientallen jaren van ondersteuning van de Afghaanse Taliban, hebben ze de resultaten die ze verwachtten niet ontvangen,” zei Yousafzai.

“Missiles en luchtaanvallen zullen dit conflict niet oplossen – iets wat geleerd had moeten worden tijdens de zogenaamde oorlog tegen terrorisme van de VS.”

De enige plausibele weg naar verzoening, volgens Yousafzai, is dat Pakistan stopt met het “achtervolgen van hun doctrine van strategische diepte” in Afghanistan. Historisch gezien heeft het Pakistaanse leger geprobeerd invloed in Afghanistan te behouden door gewapende groepen te ondersteunen om druk uit te oefenen op India, de traditionele vijand.

Deze aanpak, die Afghanistan in wezen als een pion in zijn rivaliteit met India beschouwt, heeft Pakistan volgens veel experts van legitimiteit onder de Afghanen beroofd.

“Ze [Pakistan] zouden moeten beginnen met het ondersteunen van legitieme weerstand en andere pro-democratische groepen die zich tegen de heersende Afghaanse Taliban verzetten,” zei hij. “Maar dit kan alleen worden gedaan als Pakistan eerst excuses aanbiedt voor de beleidsmaatregelen die ze in het verleden hebben gevolgd.”