Waarom overweegt de interim-leider van Bangladesh, Muhammad Yunus, zijn ontslag?

Muhammad Yunus, de hoofdadviseur van de interim-regering van Bangladesh, woont op 23 januari 2025 de 55ste jaarlijkse bijeenkomst van het Wereld Economisch Forum (WEF) in Davos, Zwitserland bij. Aan de oppervlakte leek het een routinevergadering achter gesloten deuren tussen de interim-leider van Bangladesh en Nobelprijswinnaar Muhammad Yunus en de hoofden van de drie strijdkrachten van het land, om de wet en orde te bespreken.

Hasina vluchtte in augustus 2024 naar India te midden van een massale opstand tegen haar 15-jarige heerschappij, waarin ze werd beschuldigd van het organiseren van buitengerechtelijke executies en gedwongen verdwijningen. We analyseren de laatste onrust in Bangladesh en wat het betekent voor de opkomende pogingen van het land om terug te keren naar een verkiezingsdemocratie.

Waarom nemen de spanningen tussen het leger en de regering toe? Het Bengaalse leger is sinds juli 2024 ingezet na de massale protesten die leidden tot de afzetting van premier Sheikh Hasina. Hun voortdurende aanwezigheid was noodzakelijk door de ineenstorting van de civiele wetshandhaving tijdens de onrust, inclusief een landelijke politie-staking die veel politiebureaus in de steek liet en de openbare orde in chaos bracht.

Hoewel de politie medio augustus haar werkzaamheden hervatte, is de aanwezigheid van het leger gehandhaafd als onderdeel van een civiel-militaire consensus, vanwege de onrust in het land. Op woensdag drong de legerchef van Bangladesh, generaal Waker-Uz-Zaman, er publiekelijk op aan dat er nationale verkiezingen voor december dit jaar moeten plaatsvinden, en waarschuwde dat een langdurige inzet van het leger voor civiele taken de defensies van het land zou kunnen compromitteren.

Volgens een rapport drong generaal Waker tijdens een bijeenkomst in Dhaka Cantonment aan op politieke stabiliteit en zei: “Bangladesh heeft politieke stabiliteit nodig. Dit is alleen mogelijk door een gekozen regering, niet door ongekozen besluitvormers.” Tijdens zijn zeldzame toespraak van 30 minuten gevolgd door meer dan een uur vragen en antwoorden, waren officieren uit het hele land aanwezig, zowel fysiek als virtueel, in volledige gevechtsuniformen – een teken van eenheid en vastberadenheid.

“Het leger is bedoeld om de natie te verdedigen, niet om te politiseren … We moeten na de verkiezingen terug naar de kazernes,” aldus Waker. Zijn opmerkingen wijzen op een verschil van mening met de Yunus-administratie, die van plan is om pas na medio 2026 verkiezingen te houden om tijd te geven voor politieke en electorale hervormingen, zodat een eerlijke verkiezing kan worden gegarandeerd.

Zijn er ook spanningen met politieke partijen? Ja. Sinds de oprichting op 8 augustus vorig jaar heeft de interim-regering te maken gehad met toenemende druk van verschillende kanten. Terwijl de belangrijkste oppositiepartij, de Bangladesh Nationalist Party (BNP), erop staat dat nationale verkiezingen voor december moeten worden gehouden, pleiten de National Citizen Party (NCP) en verschillende andere politieke groepen ervoor dat er eerst ingrijpende hervormingen moeten komen en de vervolging van voormalige Awami League (AL) leiders voor moorden die voortkwamen uit de brute onderdrukking van studentenprotesten vorig jaar moet plaatsvinden.

De BNP heeft een golf van protesten gelanceerd over andere eisen, waaronder de herinstelling van hun kandidaat die een vermeend gefraudeerde gemeenteraadsverkiezingen in Dhaka op 1 februari 2020 onder het Awami League-regime had verloren. Op donderdag hield de BNP een persconferentie waarin ze een verkiezing tegen het einde van het jaar eisten, evenals het aftreden van twee studentenadviseurs en de nationale veiligheidsadviseur. De partij waarschuwde dat zonder deze stappen de voortzetting van de samenwerking met de Yunus-leiding onhoudbaar zou worden.

Op zaterdag wordt verwacht dat Yunus zowel de BNP als Bangladesh Jamaat-e-Islami (BJI), de grootste islamitische politieke partij in Bangladesh, zal ontmoeten.

Bereidt Yunus zich voor om af te treden? Te midden van deze groeiende turbulentie zijn er speculaties dat Yunus zich mogelijk voorbereidt om af te treden. Lokale media meldden dat hij had aangegeven dat hij van plan was om af te treden en het land in een televisieverklaring aan te spreken, tijdens een kabinetsvergadering op donderdagmiddag, na wijdverspreide sociale media-gesprekken.

Die avond ontmoette Nahid Islam, een studentenleider van de opstand in juli tegen de vorige regering en nu hoofd van de nieuw gevormde National Citizen Party (NCP), Yunus samen met twee studentenadviseurs om hem te verzoeken aan te blijven. Na de vergadering bevestigde Nahid aan de BBC Bangla dat Yunus serieus overweegt af te treden.

Toch zeiden twee regeringsbronnen dat Yunus waarschijnlijk op zaterdag een noodkabinetvergadering zal bijeenroepen, waarin hij naar verwachting de volgende stappen zal bespreken. Een van de bronnen bevestigde dat het aftreden van Yunus een mogelijkheid blijft.

Waarom zou Yunus willen aftraden? Yunus overweegt af te treden vanwege toenemende politieke druk, volgens lokale media. Twee adviseurs, geciteerd in de Samakal-krant, zeiden dat Yunus donderdag tegen kabinetsleden had gezegd dat de politieke partijen en andere overheidsinstellingen er niet in geslaagd zijn om hun beloften na te komen om samen te werken met de overgangsregering om staatsreformen en een vreedzame democratische overgang te implementeren sinds de val van Hasina’s regering vorig jaar.

Het was volgens hem onmogelijk geworden zijn verantwoordelijkheden uit te voeren. De druk om een verkiezing te houden nam ook toe. “Het vooruitzicht op een eerlijke verkiezing in de huidige situatie is klein,” zei hij. Hij was bezorgd dat elke verkiezing zou worden verstoord of gefraudeerd en hij wilde niet verantwoordelijk zijn voor de gevolgen.

Later die donderdagavond ontmoette Yunus Informatieadviseur Mahfuj Alam, Adviseur voor Lokale Overheid Asif Mahmud Shojib Bhuyain en NCP-voorzitter Nahid Islam in zijn officiële residentie, het Jamuna State Guest House in Dhaka. Na afloop van het gesprek bevestigde Nahid aan de BBC Bangla dat Yunus overwoog af te treden en citeerde hem met de woorden dat hij zich “gijzelaar” voelde door protesten en politieke stilstand.

“Ik kan zo niet werken als jullie, alle politieke partijen, geen gemeenschappelijke grond kunnen vinden,” citeerde Nahid Yunus. Hij drong er bij de interim-leider op aan “sterk te blijven”, waarbij hij de hoop benadrukte die het publiek op hem had gevestigd na de opstand van juli die de Awami League-regering omver wierp.

Ondertussen lijkt Yunus’ ambitieuze hervormingsagenda te falen, aangezien analisten opmerken dat belangrijke onderdelen van de staat – zoals de politie en de civiele bureaucratie – steeds meer buiten de controle van de interim-regering komen.

Wat wil de BNP? “Het volk wacht om te stemmen en de democratie terug te brengen. Ze zijn daar bijna twee decennia van beroofd,” zei Khasru. “We verwachten dat hij gaat voor een vrije en eerlijke verkiezing en vreedzaam de macht overdraagt. Zo is hij ook gekomen.” Hij stelde vragen over de vertraging bij het vaststellen van een verkiezingsschema. “Waar wachten we op? Dit is iets waar een zeer sterk gesprek over gaande is in het land.”

Khasru zei dat de BNP wil dat de regering in een zorgtaakmodus gaat – met een slanker kabinet en de verwijdering van enkele controversiële figuren, vooral degenen met politieke ambities of banden. “Ze hebben al een politieke partij opgericht,” zei hij, verwijzend naar de studentenvertegenwoordigers. “Anderen hebben partijdige verklaringen afgelegd. Deze moeten verdwijnen als je serieus bent over een geloofwaardige verkiezing.”

Hij verwierp enige tegenstrijdigheid tussen hervormingen en verkiezingen, en zei dat beide gelijktijdig vooruit kunnen gaan. “Waar er consensus is, kunnen hervormingen binnen enkele weken worden voltooid.” Khasru sprak ook zijn vertrouwen uit in de Kiescommissie en de rol van het leger bij het waarborgen van een eerlijke stemming. “Dit is niet het tijdperk van Sheikh Hasina,” merkte hij op, wat een meer bevorderlijke politieke omgeving voor verkiezingen suggereert.

Wat de vervolging van voormalige Awami League-leiders betreft, zei hij dat de rechterlijke processen parallel kunnen doorgaan. “De rechterlijke macht moet zijn werk doen – de gekozen regering zal doorgaan als er meer nodig is.”

“De BNP heeft het zwaar gehad onder het vorige regime,” voegde hij eraan toe. “De processen zijn een nationale consensus.” Een lid van de BNP Standing Committee, Salahuddin Ahmed, herhaalde deze mening in een tv-interview op vrijdag: “Als Yunus persoonlijk niet in staat is zijn taken uit te voeren, zal de staat een alternatief vinden.” Maar hij voegde eraan toe: “Als een wereldwijd gerespecteerde figuur hopen we dat hij de situatie zal begrijpen en voor december een verkiezingsroutekaart zal aankondigen.”

Wat willen andere politieke partijen? Hij drong aan op eenheid, waarbij hij zei: “De BNP en alle andere partijen moeten samenkomen voor het nationale belang.” Ondertussen gingen demonstraties en achter-de-schermen vergaderingen door in Dhaka. Op donderdagavond woonden top leiders van vijf politieke partijen, waaronder de NCP, een noodvergadering bij op het hoofdkantoor van een andere islamitische politieke partij, Islami Andolan Bangladesh (IAB), die door zijn hoofd Mufti Syed Muhammad Rezaul Karim was bijeengeroepen.

Ze drongen er bij alle “antifascistische krachten” op aan om zich te verenigen, de nationale soevereiniteit te verdedigen en een geloofwaardige verkiezing onder Yunus na belangrijke hervormingen te ondersteunen. Verschillende van deze partijen, waaronder BJI, beweren dat verkiezingen pas moeten komen na belangrijke hervormingen – zoals het aannemen van een proportioneel stemsysteem en het waarborgen van verantwoording voor eerdere misbruiken – om herhaling van eerdere autoritaire praktijken te voorkomen. Ze geloven dat het houden van verkiezingen zonder deze veranderingen het publieke vertrouwen zou ondermijnen en het risico op een nieuwe crisis zou vergroten.

De BJI-leider Shafiqur Rahman nam telefonisch deel aan de IAB-vergadering en steunde de resolutie. Op donderdag drong hij er bij Yunus op aan om een all-partijen dialoog bijeen te roepen om de crisis op te lossen. Vervolgens vroeg Shafiqur Rahman van BJI op vrijdagavond om een ontmoeting met Yunus, met het voorstel om op zaterdag om 12:00 GMT (18:00 lokale tijd) bijeen te komen.

“Er zijn enorme verwachtingen – zowel van de internationale gemeenschap als van het volk,” voegde hij eraan toe. Hoewel hij de politieke verdeeldheid erkende, zei Tushar: “Als iedereen voorbij partijagenda’s gaat en zich richt op een nationale agenda, kan de crisis door dialoog worden opgelost.”

Wat kunnen we verwachten? Rony suggereerde dat bepaalde overheidsaanstellingen politieke partijen mogelijk hebben vervreemd, wat vragen oproept over de vraag of sommige actoren agenda’s hebben die verder gaan dan het officiële hervormingsmandaat. “Dit zou een reden kunnen zijn waarom de regering moeite heeft om brede politieke samenwerking te verkrijgen en effectief te functioneren,” merkte hij op.

Rony voegde eraan toe: “Op dit moment kan het pleiten voor verkiezingen de administratie politiek doen lijken op de BNP. Maar uiteindelijk zou het aan het volk moeten zijn om te beslissen wie ze willen leiden.” NCP’s Nahid Islam ziet het echter anders. Hij waarschuwde in een Facebook-bericht op vrijdagavond: “Er is een samenzwering om de democratische overgang te saboteren en een nieuwe 1/11-stijl regeling op te zetten.”

De term “1/11” verwijst naar 11 januari 2007, toen de door het leger gesteunde zorgtaakregering de controle overnam in Bangladesh te midden van politieke chaos en twee jaar regeerde, waarbij de democratische processen werden opgeschort.

“Bangladesh is herhaaldelijk verdeeld, de nationale eenheid is vernietigd, om het land zwak te houden,” schreef Nahid. Hij drong er bij Yunus op aan om in functie te blijven en zijn beloften van hervorming, gerechtigheid en stemrechten na te komen. “Dr. Yunus moet alle politieke crises oplossen terwijl hij in functie is.” Hij schetste ook de eisen van de NCP: een tijdige juli-verklaring, verkiezingen binnen de aangekondigde termijn (Yunus heeft herhaaldelijk beloofd dat de verkiezingen tussen december 2025 en juli 2026 zullen plaatsvinden), een juli-charter met kernhervormingen voor de verkiezingen, zichtbare gerechtigheid voor de moorden in juli, en een routekaart voor een nieuwe grondwet door gelijktijdige verkiezingen voor een grondwetgevende vergadering en een wetgevende macht.

Ondertussen neemt de publieke bezorgdheid toe. Op vrijdag gaf het Bengaalse leger een Facebook-waarschuwing uit waarin een nepmediabericht dat een dag eerder was verspreid, werd ontkracht, waarin ten onrechte het logo van het leger werd gebruikt in wat het beschreef als “een duidelijke poging om verwarring te zaaien en verdeeldheid te creëren” tussen de strijdkrachten en het publiek. “Geloof geen geruchten. Laat je niet misleiden,” waarschuwde de verklaring.

Met het weekend in aantocht zijn alle ogen gericht op Muhammad Yunus – en of hij zal aftraden, standvastig zal blijven of een nieuwe consensus zal smeden om het land door zijn tweede overgang sinds de dramatische opstand van vorig jaar te leiden.