Waarom Oekraïne moeite heeft om zijn burgers te mobiliseren voor de strijd

Oekraïense soldaten nemen deel aan militaire oefeningen op een oefenterrein in de regio Tsjernihiv, Oekraïne, op 22 november 2024.

In de afgelopen maanden is Oekraïne steeds meer onder druk gezet door zijn westerse bondgenoten om jongeren onder de 25 jaar te mobiliseren. Dit volgde op de mobilisatiewet die in april werd aangenomen, maar niet het verwachte aantal rekruten opleverde. Zelfs het verlagen van de medische vereisten – waarbij mannen met HIV en tuberculose mochten dienen – hielp niet veel.

Sommige pro-westerse Oekraïense functionarissen, zoals Roman Kostenko, de secretaris van de parlementaire veiligheidscommissie van Oekraïne, hebben ook gepleit voor het verlagen van de mobilisatieleeftijd. Kostenko zei dat hij constant wordt gevraagd door leden van het Amerikaanse Congres waarom de Oekraïense regering om wapens vraagt, maar niet bereid is om haar jeugd te mobiliseren.

Tot nu toe heeft president Volodymyr Zelenskyy geweigerd om verder te gaan. Een deel van de reden is demografische angst: het massaal opofferen van jonge mannen in een langdurig conflict kan Oekraïne veroordelen tot een nog somberder toekomst, waarin de demografische achteruitgang zijn vermogen om economisch, sociaal en politiek te herstellen ondermijnt.

Maar de Oekraïense president vreest ook de publieke woede. Er is een groeiende en voelbare terughoudendheid onder de Oekraïners om in de oorlog te vechten. En dit ondanks het feit dat hun leiders en de burgermaatschappij het als een existentiële strijd voor overleven framen.

Veel Oekraïners zijn inderdaad vermoeid na bijna drie jaar van oorlog, maar hun oorlogsmoeheid is niet alleen een kwestie van uitputting. Het komt voort uit bestaande breuken in de sociopolitieke fundamenten van de natie, die door de oorlog alleen maar zijn verdiept.

De sociale contracten die na de Sovjetperiode zijn ontstaan, zijn zwak en hebben de staat-citizenrelaties tot een minimum beperkt. De staat helpt je niet, maar zal je ook niet schaden. Politiek werd gedreven door de dramatische Maidan-revoluties van 2004 en 2014, waarbij elitegroepen de kansen die deze opstanden boden, vaak coöpten.

Voor 2022 was deze situatie voor veel Oekraïners tot op zekere hoogte nog te tolereren. De grenzen waren open, waardoor miljoenen konden emigreren. In 2021 stond Oekraïne op de achtste plaats in de ranglijst van landen met de meeste internationale migranten.

Maar op de lange termijn leek dit pad niet duurzaam. Premier Denys Shmyhal gaf in 2020 toe dat de staat over anderhalve decade moeite zal hebben om pensioenbetalingen te doen. Na jaren van afnemende staatscapaciteit waren de Oekraïners niet verrast door het nieuws.

De oorlog heeft het al zwakke sociale contract op de proef gesteld. Plotseling vroeg een staat die nauwelijks aanwezig was in het leven van de Oekraïners, dat zij zich zouden opofferen voor haar voortbestaan. Na de mislukking van het aanvankelijke invasieplan van Rusland leidde de eenheidsbeweging tot een golf van vrijwilligerswerk. Echter, naarmate de oorlog voortduurde, kwam er een schrijnende realisatie naar voren: de staat verdeelt de lasten en voordelen van de oorlog ongelijk.

In september 2023 riep minister van Sociale Zaken Oksana Zholnovich de burgers op om niet afhankelijk te blijven van uitkeringen, omdat dit hen “kinderen” maakt. In september 2024 kondigde de regering aan dat ze het minimumloon en de sociale zekerheidsbetalingen in 2025 niet zou verhogen, ondanks een inflatie van 12 procent.

Als het derde jaar van de oorlog ten einde loopt, worden de gevolgen van dit zwakke sociale contract steeds duidelijker. De narratief van het vechten voor overleven lijkt de meerderheid van de Oekraïners niet meer te raken. Veel Oekraïners zijn moe van de oorlog en er zijn aanwijzingen dat de publieke opinie niet klaar is om zich te mobiliseren.

De houding dat dit niet “onze oorlog” is, wordt weerspiegeld in opiniepeilingen die in het afgelopen jaar zijn uitgevoerd. Slechts 10 procent van de respondenten zei dat de meeste van hun familieleden bereid waren om gemobiliseerd te worden. In een juni-enquête steunde slechts 32 procent de nieuwe mobilisatiewet.

De motivatie om te vechten is ook zichtbaar in de cijfers van het ontduiken van de dienstplicht. Uit de april mobilisatiewet bleek dat alle mannen die in aanmerking kwamen voor mobilisatie hun gegevens voor 17 juli moesten indienen. Tegen de deadline hadden slechts 4 miljoen mannen dit gedaan, terwijl 6 miljoen dat niet hadden gedaan.

De oorlog heeft niet alleen de motivatiecrisis blootgelegd, maar ook de mate waarin de oorlog de klassenverschillen heeft verdiept. Regelmatig zijn er berichten over ambtenaren die enorme omkopingen accepteren in ruil voor vrijstellingen van militaire dienst.

Terwijl de plattelandsarmen gedwongen worden om aan het front te vechten, is er een welvarende stedelijke minderheid die een relatief beschermd leven leidt in steden als Kiev en Lviv. Deze “oorlogs elite” – bestaande uit activisten, intellectuelen, journalisten en NGO-werknemers – behoudt de patriottische narratief dat Oekraïne moet vechten tot de overwinning.

De groeiende tegenslagen van Oekraïne in de oorlog kunnen niet worden toegeschreven aan Rusland’s overweldigende macht of onvoldoende westerse hulp. De geschiedenis biedt talloze voorbeelden van landen die sterkere tegenstanders hebben overwonnen in langdurige conflicten. Oekraïne lijkt echter te worstelen met een fundamentele disconnect tussen een groot deel van de bevolking en de politieke en intellectuele elite.

De enige emotie die de gefragmenteerde Oekraïense natie lijkt te verenigen, is angst. Niet de verheven idealen van natievorming, maar de vreselijke vrees voor persoonlijke en collectieve verwoesting. Dit leidt tot een situatie waarin de Oekraïners niet in staat zijn om zich volledig te mobiliseren vanwege de diepe sociopolitieke kloof die hen verdeelt.

Zoals een Oekraïner in de vijftig ons vertelde, is hij bereid om te vechten voor zijn land, maar niet voor de huidige staat. Dit sentiment weerspiegelt de complexiteit van de situatie waarin Oekraïne zich momenteel bevindt.