Waarom Europa de Syrische asielaanvragen pauzeert na de val van al-Assad

Mensen dragen een Syrische vlag terwijl ze zich verzamelen op het Oranienplatz, nadat Syrische rebellen hebben aangekondigd dat ze president Bashar al-Assad hebben afgezet, in Berlijn, Duitsland.

“Wir schaffen das!” of “We kunnen het doen!” zei de voormalige Duitse kanselier Angela Merkel negen jaar geleden, toen ze verklaarde dat Duitsland en Europa de capaciteit hadden om asiel te verlenen aan mensen die op zoek waren naar bescherming.

Tegen die tijd boden haar woorden hoop aan honderdduizenden Syriërs die het land ontvluchtten vanwege de inmiddels 13 jaar durende burgeroorlog, op zoek naar onderdak in Europa.

Maar vandaag de dag is Merkel’s open-deurbeleid voor asielzoekers, vooral voor mensen uit Syrië, veranderd in Europa.

Slechts enkele dagen na de val van president Bashar al-Assad hebben landen op het continent – waaronder Duitsland, Oostenrijk, België, Griekenland, Italië, Zweden, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk – allemaal plannen aangekondigd om asielaanvragen van Syrische mensen tijdelijk te pauzeren. Dit geldt zowel voor nieuwe aanvragen als voor aanvragen die nog in behandeling zijn.

Op maandag riep Filippo Grandi, de hoofd van het Vluchtelingenagentschap van de Verenigde Naties (UNHCR), op tot “geduld en waakzaamheid”. In een verklaring zei hij dat het agentschap “hoopt dat de ontwikkelingen ter plaatse zich positief zullen ontwikkelen, waardoor vrijwillige, veilige en duurzame terugkeer eindelijk mogelijk wordt – met vluchtelingen die geïnformeerde beslissingen kunnen nemen.”

Wat is de reden achter de pauze van asielaanvragen uit Syrië?

Sinds het begin van de Syrische burgeroorlog in 2011, meldt de Verenigde Naties, zijn er minstens 7,4 miljoen Syriërs intern ontheemd, met ongeveer 4,9 miljoen die bescherming zoeken in buurlanden. Nog eens 1,3 miljoen hebben zich elders gevestigd, voornamelijk in Europa.

Volgens een tussentijdse beoordeling van de Europese Unie Asielagentschap (EUAA) in september, van in totaal 513.000 asielaanvragen die in 2024 door EU-landen zijn ontvangen, “dienden Syriërs veruit de meeste aanvragen in de eerste helft van het jaar in.” Hun asielaanvragen vertegenwoordigen 14 procent van het totale aantal aanvragen – een stijging van zeven procentpunten vergeleken met dezelfde periode in 2023.

Het rapport van de EUAA benadrukte ook dat ongeveer 101.000 Syrische asielaanvragen nog in behandeling zijn in EU-landen.

In het VK, volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken, hebben meer dan 27.000 mensen uit Syrië asiel aangevraagd sinds het begin van de burgeroorlog, waarbij 90 procent van de aanvragen is goedgekeurd. Echter, 6.502 Syrische asielaanvragen zijn nog in behandeling per september 2024.

Wat betekent het om asielclaims te “pauzeren”?

Na de val van al-Assad hebben sommige EU-landen aangekondigd dat ze een “pauze” in de verwerking van asielaanvragen inlassen terwijl ze zich een beeld vormen van de situatie in Syrië, zeggen ze.

De buitenlandse leiders van de 27 lidstaten zullen later deze maand bijeenkomen om een gezamenlijke reactie te bespreken.

In het VK, dat de EU verliet na het Brexit-referendum van 2016, merkte minister van Binnenlandse Zaken Yvette Cooper op dat de situatie in Syrië zich zeer snel ontwikkelt. “En dat is de reden waarom, net als Duitsland, Frankrijk en andere landen, wij asielbeslissingen over gevallen uit Syrië hebben gepauzeerd terwijl het ministerie de huidige situatie beoordeelt en in de gaten houdt,” zei ze.

“Wetende dat er lange asielachterstanden zijn in veel [Europese] landen, voegt dit onzekerheid toe voor velen. Het betekent ook dat degenen die vanaf nu arriveren, hoewel het nog steeds mogelijk is om een asielclaim in te dienen, lang zullen moeten wachten op een beslissing,” voegde ze eraan toe.

Voor nu is er geen verandering in status voor degenen die al asiel hebben gekregen in Europese landen.

Welke EU-landen doen wat?

Duitsland heeft momenteel meer dan een miljoen Syrische vluchtelingen geaccepteerd. De pauze op de verwerking van asielaanvragen voor Syrische mensen zal 47.770 aanvragen beïnvloeden die al in het systeem zitten. Het land heeft geen plannen aangekondigd om Syrische mensen te deporteren.

Na de aankondiging van het Duitse Federale Bureau voor Migratie en Vluchtelingen (BAMF) om het proces te pauzeren, zei de leider van de conservatieve Christelijk Sociale Unie in Beieren, Markus Soder, dat het “de juiste beslissing” was.

In Oostenrijk zei minister van Binnenlandse Zaken Gerhard Karner dat visa voor gezinshereniging voor Syriërs – zowel nieuwe aanvragen als die nog in behandeling zijn – ook worden stopgezet. Oostenrijk heeft ook plannen aangekondigd om Syrische migranten te deporteren. “Ik heb het ministerie opgedragen om een ordelijk terugkeer- en deportatieprogramma naar Syrië voor te bereiden,” vertelde Karner aan de Oostenrijkse media, hoewel hij niet specificiseerde welke mensen precies zouden worden teruggestuurd.

Denemarken, dat Syrië sinds 2019 als “veilig” beschouwt, heeft al enige tijd manieren gezocht om Syrische asielzoekers te ontmoedigen. Na de val van het regime zei het ook dat het 69 asielzaken die momenteel in behandeling zijn, pauzeert. Het voegde eraan toe dat het nu ook van plan is om Syrische mensen te deporteren, ongeacht of ze asiel hebben gekregen of niet.

Noorwegen, Italië en België hebben ook aangekondigd dat ze nieuwe claims zullen pauzeren en bestaande claims nog in behandeling zullen stoppen.

De omstandigheden zijn enorm veranderd met de val van al-Assad. Zijn regime was de belangrijkste reden om bescherming te bieden aan Syriërs die hun land waren ontvlucht. “We hebben vieringen gezien door Syriërs in het buitenland, velen die de intentie uitdrukten om terug te keren. We hebben zelfs enkele kleinschalige terugkeermovements vanuit buurland Libanon en Turkije gezien. In dat opzicht is het begrijpelijk dat landen de situatie opnieuw beoordelen,” zei Frouws.

Toch zijn de beslissingen om asielclaims te pauzeren “prematuur”. “Het is veel te vroeg om te zien hoe de situatie zich zal ontwikkelen… de manier waarop Europese staten over elkaar struikelen om allemaal de verwerking van asielclaims te pauzeren, of zelfs gesprekken te beginnen over de terugkeer van degenen die al bescherming hebben gekregen, is beschamend,” voegde hij eraan toe.

De beslissingen wijzen op een vastberadenheid van Europese landen om Syrische vluchtelingen naar Syrië te retourneren. “Het laat een zekere hypocrisie zien,” zei hij. “Slechts enkele dagen geleden dachten sommige staten dat het in orde zou zijn om mensen naar Syrië terug te sturen terwijl het regime van Assad er nog was. En nu hij weg is, denken ze ook dat het in orde is om mensen terug te sturen, wat lijkt aan te geven dat ongeacht de omstandigheden, het doel de terugkeer is.”

Overweegt Europa Syrië ‘veilig’ te maken?

Als het gaat om het aanvragen van asiel, bepaalt de EUAA dat landen veilig zijn als ze geen “beschermingsbehoeften voor hun bevolking” genereren of als het landen zijn waarin “asielzoekers beschermd zijn en niet in gevaar verkeren”.

Echter, de EU stelt momenteel dat Syrië niet veilig is voor mensen om naar terug te keren. “Voorlopig handhaven we, in lijn met de UNHCR, dat de voorwaarden niet zijn vervuld voor veilige, vrijwillige, waardige terugkeer naar Syrië,” zei een woordvoerder van de Europese Commissie maandag tegen journalisten.

De woordvoerder voegde echter toe dat “de meeste Syriërs in de diaspora dromen van een terugkeer naar hun land” en dat de beslissing om terug te keren de keuze van elk gezin en individu moet zijn.

De Britse minister van Buitenlandse Zaken David Lammy zei dat veel afhangt van wat er verder in het land gebeurt en dat een terugkeer van mensen naar Syrië ook “snel een stroom terug zou kunnen worden en mogelijk het aantal dat gevaarlijke illegale migratieroutes naar het Europese vasteland en het Verenigd Koninkrijk gebruikt zou kunnen vergroten”.

“In lijn met internationaal recht en normen voor vluchtelingenbescherming, moeten asielclaims snel en effectief worden verwerkt,” zei ze. “Europese landen moeten ook de individuele omstandigheden van elke asielzoeker van geval tot geval blijven overwegen. Ze moeten onmiddellijk beslissingen om de asielaanvragen van Syriërs te pauzeren terugdraaien en oproepen tot terugkeer van Syriërs of het beperken van gezinshereniging verwerpen.”

Wat denken Syrische vluchtelingen dat Europa nu zou moeten doen?

“Hun eerste reactie had moeten zijn: ‘Hoe kunnen we een democratische transitie in Syrië ondersteunen en vrede in het land vestigen?’ in plaats van aan te kondigen dat ze asielclaims stopzetten,” zei Helmi, die asiel heeft gekregen in Nederland.

Helmi werd een van de vele slachtoffers van “afgedwongen verdwijning” in Syrië en leidt nu Ta’afi, een initiatief ter ondersteuning en bescherming van slachtoffers van afgedwongen verdwijning in Syrië.

“Er zit enige hypocrisie in, weet je, omdat Europa en het hele Westen de afgelopen decennia de rest van de wereld hebben onderwezen over democratie, welvaart en de rechtsstaat,” zei hij. “En nu, nu we een regime in ons land hebben omvergeworpen, denken ze alleen maar aan het stoppen van migratie en asiel in plaats van te streven naar democratie.”

“Ik wil dat de internationale gemeenschap zich momenteel richt op het ondersteunen van Syrië op basis van een daadwerkelijke en zinvolle overgangsjustitie,” zei Helmi. “Zonder een overgangsjustitieproces zal vrede niet duurzaam zijn.”