‘VS, China en India passen allemaal in Afrika’: Op zoek naar een nieuwe wereldkaart

“VS, China, India kunnen allemaal in Afrika passen”: Een zoektocht naar het verbeteren van de wereldkaart

Veelvoorkomende projecties verkleinen de grootte van Afrika, maar experts hebben al lang gedebatteerd over de vraag of het mogelijk is om een nauwkeurige kaart te maken. Toen Abimbola Ogundairo een mooie houten kaart zag die ze als decoratie voor haar muren wilde, stelde ze een vraag waar de meeste reguliere kopers niet aan denken: “Welke kaartprojectie heeft u gebruikt?”

De verkopers reageerden niet, maar Ogundairo vermoedde dat ze een problematische projectie gebruikten. Teleurgesteld besloot ze om geen bestelling te plaatsen.

Ogundairo’s obsessie met kaartprojecties is niet willekeurig. De 28-jarige leidt een Afrikaanse campagne om wereldwijde instellingen en scholen te dwingen onmiddellijk te stoppen met het gebruik van de Mercator-kaartprojectie – de meest gangbare versie van de wereldkaart die algemeen wordt erkend – omdat deze Afrika en veel van het Global South verkleint, terwijl het de rijke en machtige gebieden van de wereld onevenredig vergroot.

Bijvoorbeeld, Groenland wordt afgebeeld als relatief even groot als Afrika, maar in werkelijkheid kan het 14 keer in het continent passen. Europa, dat groter wordt afgebeeld dan Zuid-Amerika, is eigenlijk de helft van zijn grootte.

Voorstanders zoals Ogundairo pleiten in plaats daarvan voor “gelijke oppervlakten” kaartprojecties, die volgens hen het belang van het Afrikaanse continent nauwkeuriger weergeven. Sinds begin mei heeft Ogundairo, als hoofdcampagnevoerder bij Africa No Filter, een nonprofit die zich richt op het veranderen van negatieve percepties van Afrika, grote instellingen zoals de Verenigde Naties benaderd met een campagne genaamd “Correct the World”. Mensen worden aangemoedigd om een online petitie te ondertekenen om hun regeringen onder druk te zetten.

De meeste mensen, zei Ogundairo, zijn zich niet bewust van de vervormingen en reageren met verrassing en verontwaardiging. Instellingen zijn moeilijker te overtuigen, voegde ze eraan toe, maar ze verwachtte enige weerstand tegen dit gevoelige, controversiële onderwerp.

Al eeuwenlang debatteren experts over de vraag: Kan iemand een driedimensionale, sferische wereld nauwkeurig afbeelden op een plat oppervlak? Veel experts concluderen dat het antwoord een volmondig nee is. Kaarten zijn inherent een leugen, altijd compromitterend op iets: oppervlakte, afstand of iets anders. Anderen beweren echter dat er bijna-perfecte kaarten bestaan die benadrukt moeten worden.

Ogundairo gelooft dat de algemeen gebruikte Mercator-kaart Afrika en Afrikanen negatief beïnvloedt, en dat het wijdverspreide gebruik ervan gedurende eeuwen verband houdt met de vele decennia van kolonialisme die het continent heeft doorstaan. Nu, zei ze, zo’n 70 jaar na de onafhankelijkheid van koloniale meesters, is het tijd om verandering te eisen.

“We leven in een wereld waar grootte vaak gelijkgesteld wordt aan macht,” zei Ogundairo, en voegde eraan toe dat de Mercator-kaart stereotypes voedt dat Afrika een land is. “Het heeft een schadelijke impact op de manier waarop we beslissingen nemen in ons dagelijks leven, hoe we zakelijke beslissingen nemen, de manier waarop we dromen, en zelfs de manier waarop niet-Afrikanen het continent zien als een toeristische bestemming en investeringsbestemming. Het is de meest hardnekkige leugen over Afrika,” zei ze.

Een verhitte, eeuwenlange discussie komt weer boven

Cartografen wisten al in het begin van de 20e eeuw dat de Mercator-projectie problematisch was. Ontwikkeld door de Vlaamse cartograaf Gerardus Mercator in 1599, was de projectie een van de eerste die gebogen, denkbeeldige zeilroutes als zichtbare, rechte lijnen weergaf. De eenvoud voor zee-navigatie verstevigde de populariteit destijds, maar de enorme fouten werden al snel moeilijk te negeren.

“Het behoudt vormen en hoeken, en dat is goed voor navigatie, maar het is verschrikkelijk voor schaal,” zei geografieprofessor Lindsay Frederick Braun van de Universiteit van Oregon over de Mercator-kaart. De kaart is het meest geschikt voor lokale gebiedskaarten en wordt gebruikt door digitale platforms zoals Google Maps.

Wanneer het echter wordt vergroot tot een wereldkaart, wordt Mercator problematisch, zei Braun. De fouten van de kaart waren waarschijnlijk geen samenzwering tegen Afrika of het Global South, maar het voortdurende gebruik ervan is inherent politiek.

“Een deel van de reden waarom Mercator zo wijdverbreid gebruikt werd, is omdat het breed beschikbaar was voor nautische kaarten, maar ook omdat het een waarachtig beeld van de wereld bood voor de mensen die ernaar keken, de mensen wiens landen iets groter zijn.”

Verschillende kaartprojecties hebben in de loop der tijd geprobeerd de hiaten van Mercator te vullen, maar allemaal compromitteren ze op een of meer factoren. Dit maakt het moeilijk voor sociale rechtvaardigheidsactivisten om een projectie te ondersteunen die het Global South beter vertegenwoordigt.

De Mercator-projectie is de meest gebruikte kaart. Een uitspraak van een cartograaf schokte echter de cartografiewereld in 1973, wat leidde tot een uitbarsting van veroordeling aan de ene kant en aan de andere kant een loyale aanhang.

Duitse activist Arno Peters verklaarde zijn Peters-projectie als de “enige” nauwkeurige kaart en het ware alternatief voor het Mercator-model. Peters, wiens ouders door de nazi’s waren gevangengenomen en die zich als journalist en academicus richtte op sociale ongelijkheden, bekritiseerde de Mercator-projectie als “Eurocentristisch”.

De fervor waarmee hij en zijn aanhangers de projectie promootten als een wetenschappelijk hoogstandje en een doorbraak op het gebied van sociale rechtvaardigheid grensde aan wat sommigen propaganda noemden. Dit leidde ertoe dat bezorgde groepen, zoals de National Council of Churches in de Verenigde Staten, opmerkte en de kaart onmiddellijk overnam.

Critici waren echter snel om Peters op twee zaken te wijzen. De kaart, zo wijzen waarnemers uit, was slechts anders vervormd: waar de Mercator-projectie gebieden nabij de polen veel groter afbeeldt, vertegenwoordigt de Peters-projectie de correcte maten door het gebied nabij de evenaar verticaal uit te rekken en gebieden nabij de polen horizontaal.

“Er was ook het feit dat deze kaart al eerder door een andere cartograaf was gepresenteerd,” zei Braun, waarmee hij het tweede probleem uitlegde. De Schotse wetenschapper James Gall publiceerde inderdaad in 1855 een identieke projectie in een wetenschappelijk tijdschrift, maar het bleef onopgemerkt. Er is geen bewijs, zeggen sommige onderzoekers, dat Peters Gall rechtstreeks heeft gejat, maar critici zeggen dat zijn falen om de eerdere onderzoeker te erkennen nog steeds problematisch is.

In 2016 kwam het debat opnieuw tot leven met vernieuwde kracht, nadat openbare scholen in de Amerikaanse stad Boston overstapten naar wat velen nu de “Gall-Peters”-projectie noemen. Ambtenaren zeiden dat de stap deel uitmaakte van een driejarige inspanning om het curriculum te “dekoloniseren”. Leraren zeiden dat ze verbaasd waren om te zien dat studenten hun kijk op de wereld ter discussie stelden na de overstap.

Echter, veel experts en kaartliefhebbers waren verontrust door het feit dat Boston voor Peters koos, en gaven de projectie zo hernieuwde relevantie.

Een perfecte kaart?

Te midden van de drama van de Boston-scholen besloot een groep onderzoekers dat ze genoeg hadden van Peters en gingen iets doen. Cartograaf Bernard Jenny, die lesgeeft in meeslepende visualisatie aan de Monash Universiteit in Australië, zei dat hij werd benaderd door Tom Patterson, een gepensioneerde cartograaf van de VN Nationale Parken, voor de taak. Samen met software-engineer Bojan Savric creëerde het team in 2018 een gelijke oppervlaktekaart die ze de “Equal Earth”-projectie noemden.

Die versie, die Afrika indrukwekkend laat groeien, wordt steeds meer gezien als het dichtstbijzijnde dat we hebben aan een perfecte oppervlaktekaart. Het is dezelfde kaart waar Ogundairo’s team voor pleit.

“Maar dat is misschien een iets pretentieuze naam,” lachte Jenny tijdens een Zoom-gesprek, terwijl hij uitlegde dat Equal Earth nog steeds geen perfecte weergave van de aarde is. “We waren gewoon moe van de Peters-heropleving en vroegen ons af waarom mensen daarvoor zouden kiezen terwijl het in termen van niets zelfs niet de beste is,” zei hij.

De nieuwe projectie probeert de Robinson-projectie te corrigeren, die in 1963 werd gemaakt door de Amerikaan Arthur H Robinson. Veel wetenschappers gebruiken Robinson’s kaart omdat deze visueel gebalanceerder is, hoewel deze compromitteert op oppervlakte, grootte en schaal, en vooral gebieden dicht bij de noord- en zuidpolen vergroot.

“We probeerden een versie van Robinson te bedenken die het gebied niet vervormt,” legde Jenny uit. “Dus we hebben het op een manier uitgerekt zodat de verschillende gebieden niet vergroot of verkleind worden. Dus Groenland is 14 keer kleiner dan Afrika op de globe, en het is ook 14 keer kleiner op de Equal Earth-kaart.”

Jenny zei dat het team nooit specifiek de bedoeling had om enkele van de meest belichte fouten van de Mercator-projectie te corrigeren. Onbewust, zei hij, wisten ze dat ze hun kaart beter wilden laten vertegenwoordigen wat historisch vervormde gebieden zoals Afrika zijn.

“Ik zou gokken dat elke redelijke geograaf dat idee zou ondersteunen,” zei de wetenschapper.

Equal Earth won aan populariteit nadat een NASA-wetenschapper het online zag net nadat het was gepubliceerd, en de organisatie schakelde onmiddellijk over. Ook de Wereldbank heeft het overgenomen. De instelling heeft sinds 2013 geëxperimenteerd met verschillende projecties, waaronder de Robinson-kaart, maar heeft in 2024 gekozen voor de Equal Earth-kaart.

De vooruitgang is langzaam maar gestaag, zei Ogundairo van Africa No Filter. Opvallende organisaties die hun standpunten veranderen, betekent dat een universele verschuiving mogelijk is, voegde ze eraan toe. Toch is er nog veel werk te verzetten door Afrikanen, zei ze.

Net zoals Mercator een beeld schilderde dat prominent zijn deel van de wereld vertegenwoordigde, moeten Afrikanen ook de weg wijzen in het aandringen op wat zij willen, zei Ogundairo. Een ontbrekend element is dat Afrikanen niet genoeg hebben aangedrongen op verandering, naar haar mening. Daarom dringt haar campagne er ook op aan dat Afrikaanse landen en de Afrikaanse Unie specifiek zijn over hoe ze op de kaart worden weergegeven.

“Het zal altijd bij ons beginnen,” zei Ogundairo. “Tenzij je leert je verhaal te vertellen, zal iemand anders het voor je vertellen. We moeten zeggen, ongeacht waarom ze kiezen om te doen wat ze deden, we zien de waarheid. Dit is het verhaal dat we nu willen vertellen. Dit is hoe we visueel op een kaart willen verschijnen.”