Vluchtelingen Overwinnen Hun Watervrees: Zwemlessen op Lesbos

De angst voor water onder ogen zien: Vluchtelingen leren zwemmen op Lesbos

Veel vluchtelingen die op het Griekse eiland Lesbos terechtkomen, zijn getraumatiseerd door water. Een zwemprogramma helpt hen de zee te omarmen. Renia Voyatzi, een coördinator van vrijwilligers, komt aan het einde van een zwemles uit het water.

Aan de oostkust van het Griekse eiland Lesbos, in de schaduw van een verlaten hangar en niet ver van de kristalheldere Egeïsche Zee, staan 30 mensen in zwemkleding in een cirkel. Het kleine baaitje wordt aan de oostzijde begrensd door een witte klif – daarachter ligt de zee die Lesbos van Turkiye scheidt. Aan de westkant ligt op een paar kilometer afstand de hoofdstad Mytilene met haar kasteel. Het strand schittert in de felle zon van de julimiddag.

De groep bestaat uit trainers en studenten van een zwemles georganiseerd door Yoga and Sport with Refugees (YSR), een NGO die werkt aan het bevorderen van lichamelijke en geestelijke gezondheid door middel van sport. Veel deelnemers hebben traumatische ervaringen met water, omdat ze de Middellandse Zee onder gevaarlijke en angstaanjagende omstandigheden zijn overgestoken op zoek naar asiel in Europa.

De deelnemers aan de les dragen zwemslippers, twee hebben vinnen en één persoon heeft een paar zwemgoggles. Een voor een stellen ze zich voor. “Ik ben Salah,” roept een atletische jongeman trots. “Ik kom uit Syrië en ik kan zwemmen!”

“Ik ben Hossein. Ik kom uit Iran en ik kan niet zwemmen,” zegt een lange, dunne man met geklemde armen. “Ik ben Hasan,” zegt een andere zwemmer met een glimlach en een zwaai. “Ik kom uit Afghanistan en ik kan een beetje zwemmen.”

De instructeurs begeleiden de zwemmers naar het water en verdelen ze in groepen op basis van ervaring – van beginners tot degenen die hun zwemvaardigheden willen perfectioneren. De meesten gaan de zee in, maar sommigen zijn terughoudend en blijven aan de oever.

“Laten we langzaam het water in gaan, geen haast,” zegt Salah, die al tot zijn taille in het water staat. Mitali Desai, een van de Amerikaanse vrijwillige instructeurs, geeft de eerste les aan deelnemers die nieuw zijn in het zwemmen.

YSR heeft zijn oorsprong in het zwemmen, legt Estelle Jean, de oprichter en uitvoerend directeur van de organisatie, uit. “In 2016 kwamen duizenden mensen over zee, vooral in het noordelijke deel van het eiland, waar de Turkse kust slechts 12 km verderop ligt. Redoeteams waren spontaan gevormd.”

Deze situatie leidde in 2017 tot de oprichting van het zwemprogramma op Lesbos. Het doel was niet alleen om te leren zwemmen, maar ook om zowel redders als degenen die de zee zijn overgestoken de kans te geven om opnieuw verbinding te maken met het water, vooral na een traumatische ervaring.

YSR begon officieel in 2018 en opereert nu op vier locaties, met de andere drie in Ioannina, Athene en Parijs. Op Lesbos worden dagelijks zwemlessen gegeven van mei tot oktober, afhankelijk van het weer, en zijn deze open voor zowel mannen als vrouwen (inclusief alleen voor vrouwen). Elke groep heeft ten minste één instructeur die de studenten zorgvuldig in de gaten houdt.

“Dag na dag verbeteren ze,” zegt Sara Balamurugan, een vrijwillige instructeur uit Frankrijk. Drie jongere studenten oefenen beenbewegingen op de oever, terwijl twee beginners oefenen met drijven in het water. Ondertussen gaan twee gevorderde studenten verder de zee in met een andere instructeur.

Salah komt terug naar de oever en zwemt de vlinderslag, waarbij hij zijn hoofd en armen omhoog steekt bij elke twee beenbewegingen. Luiza Lena Benz, een zwemcoach, vertelt hem dat hij zijn handpositie moet verbeteren en demonstreert de juiste methode. Salah luistert aandachtig en gaat dan op de oever zitten om uit te rusten.

“Ik hou van zwemmen,” zegt Salah glimlachend. “Ik ben best goed, weet je. Ik kan daar zwemmen,” zegt hij, terwijl hij naar de blauwe bergen achter de zee wijst. “Ik ben van Turkiye naar hier gezwommen,” vervolgt hij, terwijl zijn toon serieuzer wordt. “Het duurde zes uur. Het was moeilijk, maar ik had een drijfmiddel dat me hielp.”

Op 29 juni organiseerde YSR een internationaal evenement genaamd “Swim for Good 2024”, dat gelijktijdig op Lesbos en in verschillende steden werd gehouden – van Parijs tot Singapore en van Kampala tot Kopenhagen. Elk evenement omvatte een zwemtocht van 12 km, bedoeld om bewustzijn te creëren over de gevaarlijke reis die veel mensen maken wanneer ze hun thuisland verlaten om veiligheid te zoeken.

Langs de kusten van Lesbos zwommen 54 mensen samen. Een van hen was Yusra Mardini, een Syrische zwemster die in 2016 deelnam aan het team van vluchteling Olympische atleten. Haar deelname heeft een diepere betekenis. Ze kwam in 2015 voor het eerst op het eiland aan als asielzoeker en keerde terug naar dezelfde zee waar haar zwemvaardigheid haar hielp om zichzelf en anderen van verdrinking te redden.

Yusra runt ook een stichting die haar naam draagt en die vluchtelingen zwemlessen biedt en hen helpt hun angst voor water te overwinnen. Dit jaar heeft de organisatie samengewerkt met het zwemprogramma van YSR op Lesbos en financiële steun verleend.

“Ik heb altijd van zwemmen gehouden,” zegt Hasan terwijl hij freestyle oefent. “In Afghanistan is er geen zee. We hebben prachtige rivieren, maar die zijn gevaarlijk. Ik heb een vriend verloren die door de stroom van een rivier werd meegesleurd.”

Ondertussen oefenen Hossein en een andere zwemmer met kickboards onder begeleiding van de instructeur. Hun lichamen steken half uit het water terwijl ze rillen, ondanks de zomerse hitte. Bij het frame van een oude pier leert Jullian Lacey Lang, een vrijwillige zwem instructeur uit de VS, de schoolslag aan twee studenten uit Syrië.

“Bravo!” roept Jullian. “De beweging van je armen is perfect. Je bent sterk, maar vergeet niet te ademen.” Emilie Bottini, een coördinator geestelijke gezondheid bij Terra Psy – Psychologen zonder Grenzen, observeert de trainingen vanaf de oever. “Zwemmen is een belangrijke activiteit in deze context,” zegt ze. “Water kan voor mensen veel betekenen: de zee die ze zijn overgestoken om hier te komen, de zee rond het centrum waar ze zijn opgesloten.”

Terra Psy opereert in de nabijgelegen gemeenschap van Paréa. “We houden workshops waarin we mensen vragen hun ogen te sluiten en zich voor te stellen dat ze in het water zijn,” zegt Bottini. “We proberen een relatie met dit fundamentele element opnieuw op te bouwen.” Ze kwam naar de les om te helpen, maar ook om te leren en nieuwe ideeën op te doen voor workshops van Terra Psy.

Het Europese Unie gefinancierde Mavrovouni Closed Controlled Access Centre (Mavrovouni CCAC) is een centrum voor asielzoekers in Griekenland, ongeveer 5 km van het centrum van Mytilene. Het wordt door NGO’s aangeduid als een “gevangenisachtig model” en wordt omringd door hekken en muren. De terreinen worden bewaakt en de woongebieden door de politie gepatrouilleerd. Mensen die daar wonen, kunnen echter overdag naar buiten – bijvoorbeeld voor activiteiten met YSR.

Vorige maand was het Mavrovouni CCAC overvol, met ongeveer 6.000 mensen die in het centrum woonden. De aantallen zijn echter aanzienlijk afgenomen in de zomer. Met deze afname in de bevolking ziet YSR ook een lagere deelname aan sportactiviteiten, legt Renia Vogiatzi, een YSR-vrijwilliger, uit. Ze voegt eraan toe dat het goed is dat het kamp niet langer overvol is en dat de asielprocedures zijn versneld, “maar als er minder mensen zijn, komt dat ook omdat de Griekse kustwacht push-backs blijft uitvoeren.”

Agnese Ottaviani, een juridisch expert bij een grote verzekeringsmaatschappij in Italië, brengt haar vakantie door op Lesbos en geeft zwemles aan kinderen als YSR-vrijwilliger. Ze houdt toezicht op twee broers uit Palestina. De jongste is zeven en kan niet zwemmen. De oudere broer, die 17 is, volgt de eerste stappen van zijn kleine broer in het water met bezorgdheid en kijkt hem nauwlettend toe.

Langzaam krijgt de jongste zelfvertrouwen en begint hij een paar seconden onder water te duiken. “Hij doet het heel goed,” zegt Ottaviani. Ze heeft veel bange kinderen gezien, maar ze is ervan overtuigd dat hij snel zal leren zwemmen. De oudere broer ontspant uiteindelijk en voegt zich bij een gevorderde groep.

Enkele uren verstrijken en de lucht koelt af. Schaduwen van de oude gebouwen, waar vijgenbomen in de ruïnes groeien, strekken zich over het strand. Sommige zwemmers zijn vroeg uit het water gekomen om het zoete fruit te plukken, terwijl anderen blijven oefenen of rondhangen, lachend en spetterend. Dichtbij de oude pier speelt een grote groep met een bal.

In het water dicht bij de oever zwemt Salah in lange slagen met gesloten ogen, alsof hij danst in een vertraging die uiteindelijk stopt. Hij strekt zich uit als een ster op het oppervlak, kijkt naar de lucht en wordt één met de zee.