Vissers van het Tanganyikameer Strijden voor Hun Toekomst te Midden van Afname van Vangsten

Kenmerken | Milieu

Vissers van het Tanganyika-meer strijden voor hun toekomst te midden van dalende vangsten. Tussen 2020 en 2024 daalde de visproductie met bijna 20 procent in het langste zoetwatermeer ter wereld dat Tanzania en zijn buren bedient.

Kigoma, Tanzania – Zodra de eerste stralen van de dageraad over de zachte heuvels van west-Tanzania kruipen, signaleert een constellatie van verspreide fakkellichten op het water de terugkeer van de vissers naar de kust. In de vroege ochtend, wanneer vissers hun vangst naar het strand brengen en vrouwen hun plek op de markt innemen om de vangst van de dag te verkopen, komen de clusters van steden en dorpen langs de oostkust van het Tanganyika-meer tot leven.

Het Tanganyika-meer, dat lijkt op een dunne, uitgestrekte vinger die de grenzen van Tanzania, de Democratische Republiek Congo (DRC), Burundi en Zambia volgt, is een plek van superlatieven: meer dan 400 mijl (644 km) lang, het is het langste zoetwatermeer ter wereld, en met een laagste punt van bijna 5.000 voet (1.524 meter) onder het oppervlak, is het een van de diepste.

Op een frisse ochtend in Kaseke, een vissersdorp in het noordwesten van Tanzania, haalt Dunia Omari Kiswabe, 54, zijn vangst binnen. Gekleed in een oversized voetbalshirt en waterdichte cargobroeken, baant hij zich een weg door de branding met emmers vol dagaa, een soort sardine die vissers tijdens maanloze nachten met fakkels aantrekken.

Op deze dag laadt Kiswabe, die al meer dan twee decennia op het meer vist, slechts 10 emmers dagaa uit. Het is een teleurstellende hoeveelheid en een vangstgrootte die al te gewoon wordt voor de vissers van het Tanganyika-meer. “Vroeger haalde ik misschien 50 emmers per dag,” zei hij. “Vissen is altijd moeilijk voor ons geweest, maar het wordt steeds moeilijker.”

Dagaa, of kleine sardines, liggen te drogen op zeilen en verhoogde droogrekken in Katonga, een vissersdorp in het noordwesten van Tanzania. Het Tanganyika-meer is Afrika’s langste reservoir van zoet water en een levensader voor de miljoenen die er dichtbij wonen. Maar in de afgelopen jaren zijn de visvangsten scherp gedaald.

Onderzoek suggereert dat de bewoonbare zones van het meer voor vissen sinds de jaren veertig met maar liefst 38 procent zijn gekrompen. Een nieuwe enquête staat gepland voor later dit jaar om de omvang van de ineenstorting te begrijpen, maar veranderingen in het meer beginnen zich te manifesteren terwijl de vangsten stagneren. Tussen 2020 en 2024 daalde de visproductie met bijna 20 procent, vertelden visserijfunctionarissen vorig jaar aan lokale media.

Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) is het Tanganyika-meer goed voor 40 procent van de visvangsten van Tanzania. Echter, terwijl de mogelijk onoverkomelijke uitdagingen voor de visserij duidelijk worden, worstelen de lokale gemeenschappen met de realisatie dat het meer misschien nooit zo productief zal zijn als het ooit was.

De Tanzanian overheid nam in mei 2024 maatregelen door haar kant van het meer voor drie maanden voor alle visserij te sluiten om de vispopulaties te helpen herstellen. Maar op de lijst van problemen die het Tanganyika-meer ondervindt, kan overbevissing de laaghangende vrucht zijn, in vergelijking met de existentiële uitdagingen van het meer, die variëren van klimaatverandering tot toenemende schaarste aan middelen te midden van groeiende bevolkingsdruk op de oevers van het meer.

De meeste vissers langs de Tanzanian kant van het meer blijven hun boten voorbereiden, hun netten inpakken en elke nacht uitvaren voor steeds kleinere vangsten. Het meer was lange tijd alles wat er was en alles wat iemand nodig had. Dat is steeds minder waar.

Stilstand in de visserijsector

In Lubengera, een stad met vervallen huizen en paden die langs een heuvel naar het meer zijn gebouwd, wisselen de bewoners Swahili en lokale stamtaal af met een onverwachte derde taal: Frans. In de afgelopen decennia zijn meer dan 200.000 vluchtelingen uit Burundi en de DRC, twee voormalige Belgische koloniën, naar Tanzania gekomen. De meeste asielzoekers uit deze landen blijven in steden zoals Lubengera en nabijgelegen kampen, dicht bij het meer waarvan de wateren hun vaderland delen.

Bevolkingsdruk door migratie langs het Tanganyika-meer wordt verergerd door demografische trends in het hele land. Snelle verstedelijking en hoge geboortecijfers zullen de bevolking van het land elke 23 jaar verdubbelen, volgens een rapport van de Wereldbank uit 2024. Naarmate de bevolking stijgt, zal ook de vraag naar voedsel toenemen. De bevolkings- en economische groei zal de vraag naar vis in Tanzania tegen 2030 meer dan verdubbelen, volgens een rapport van WorldFish uit 2021, een onderzoeksorganisatie die zich richt op aquatische voedselsystemen.

“Het land en het meer nemen niet toe. Alleen de mensen nemen toe,” zei Lukindo Hiza, directeur van het Tuungane-project, een ontwikkelingsinitiatief aan het Tanganyika-meer beheerd door de Nature Conservancy, een internationale non-profitorganisatie.

De overheid voerde vorig jaar het visverbod in om de druk op de visserij in het meer te verlichten. Tijdens de sluiting hielden patrouilles regelmatig toezicht op populaire vislocaties voor tekenen van illegale visserij. In september, nadat het meer weer geopend was, vierden berichten in overheidseigen media het succes van het verbod, met de claim dat de visbestanden zich hadden hersteld.

Maar de laatste keer dat ambtenaren een beoordeling van de visbestanden in het hele meer uitvoerden, was in 1996, met hulp van de FAO. Een andere enquête is gepland voor dit jaar, volgens Hashim Muumin, een FAO-visserijfunctionaris gevestigd in Kigoma, de enige grote stad aan de Tanzanian kant van het meer.

Zonder robuuste gegevens voorafgaand aan de sluiting is het moeilijk om met zekerheid te zeggen of het visverbod een blijvende impact heeft gehad op de productiviteit van de visserij, zei Tumaini Kamulali, een onderzoeker aan het Tanzania Fisheries Research Institute, een overheidsinstantie.

“Als je geen gegevens hebt over wat je had voordat je sluit, dan kun je ons niet vertellen wat je hebt nadat je weer open gaat,” zei hij.

Een gebrek aan gegevens is niet het enige probleem. Warmere watertemperaturen en traag stromende winden, beide verbonden aan regionale effecten van klimaatverandering, verminderen de natuurlijke interne circulatie van het Tanganyika-meer, die voedingsstoffen uit de diepte mengt met oppervlaktewater, wat algen groei bevordert en vissen voedt.

Een studie uit 2016, gepubliceerd in het academische tijdschrift PNAS, volgde de opwarmingspatronen in het Tanganyika-meer over de afgelopen 150 jaar en hun effect op de vispopulaties, met de conclusie dat de vispopulaties begonnen te dalen “lang voordat de explosieve groei van de commerciële visserij op het meer in de midden van de 20e eeuw begon”.

Tijdelijke visverboden kunnen de druk van overbevissing verminderen, maar als de effecten van klimaatverandering op de vispopulaties inderdaad zo schadelijk zijn als wetenschappers vermoeden, kunnen sluitingen van het meer niet voldoende zijn, zei Kamulali.

Aquacultuur: ‘Generatiekans’

Om de visinkomsten tijdens de sluiting te vervangen, bood de overheid leningen aan voor vissers om hun eigen viskwekerijen op te zetten, evenals vijf dagen training over hoe ze deze moeten beheren. De belangstelling voor viskweek, ook bekend als aquacultuur, steeg tijdens de sluiting toen de lokale bevolking naar manieren zocht om vis te blijven produceren, zei Alexander Chetkovich, die sinds 2022 Tanganyika Blue beheert, de eerste commerciële viskwekerij van het meer.

Tanganyika Blue kweekt inheemse tilapia in negen offshore kooien nabij Kigoma, met plannen om volgend jaar uit te breiden. Chetkovich zei dat er een “generatiekans” is in deze nieuwe trend, waarin de druk op de visserij op het meer van nature zal afnemen en gemeenschappen zichzelf kunnen onderhouden via aquacultuur, in plaats van afhankelijk te zijn van onvoorspelbare visvangsten.

In Kipili, een stad genesteld tussen een keten van kleine eilanden aan de zuidwestkust van het meer, zijn de non-profitorganisatie Sustain en een lokaal pension bezig met hun eigen aquacultuurexperiment. In 2020 stichtten ze een vijverboerderij, waar ze vissen kweekten in kunstmatige binnenlandse bassins. Ze prioriteren een broederijbedrijf, waarbij ze ongeveer 60.000 juveniele vissen, de zogenaamde fry, per maand fokken en verkopen aan mensen die viskwekerijen opstarten.

Een medewerker inspecteert de viskooien op de aquacultuurlocatie van Tanganyika Blue in Kigoma.

Maar de overgang van vissers naar onafhankelijke visboeren kan een zware strijd zijn. De bekendheid met het leningenprogramma van de overheid is gering in afgelegen dorpen, en weinig vissers kunnen voldoende onderpand bieden om in aanmerking te komen voor een lening. Succes is ook niet gegarandeerd voor degenen die er wel een ontvangen. Verschillende vissers waren terughoudend ten aanzien van de onderneming, gezien de training die slechts vijf dagen duurde, een probleem in een veld zoals aquacultuur dat een hoge mislukking heeft voor nieuwkomers.

De visboerderij in Kipili, die is gecontracteerd om fry te leveren voor het leningenprogramma, heeft de laatste maanden zelfs haar leveringen moeten vertragen nadat de overheid vertragingen ondervond bij het uitgeven van kooien aan leningenontvangers.

Met visverboden die waarschijnlijk een regelmatig verschijnsel zullen worden en het grootschalige aquacultuurproject van de overheid nog moet van de grond komen, zoeken sommige lokale bewoners elders naar manieren om in hun onderhoud te voorzien.

Hun eigen pad naar voren banen

Om het piepkleine dorpje Rukoma aan de oever van het meer te bereiken, zijn terreinwagens noodzakelijk om over ongelijke onverharde paden te navigeren, die tijdens de regenseizoenen in Tanzania vrijwel onbereikbaar worden. De afgelegen ligging betekent al lang dat er beperkte werkgelegenheidsmogelijkheden zijn, naast vissen en landbouw.

Het leven in Rukoma verandert echter snel. In het afgelopen jaar kocht Juma Hussein, een chauffeur, een nieuwe motorfiets om bewoners naar verschillende steden in de omgeving te vervoeren. Rahma Juma, een kleermaker, verkreeg financiering om textiel uit de DRC te importeren en haar aanbod van stijlen en kleuren uit te breiden. Methusela Meshak, een visser, nam een lening om vijvers in zijn achtertuin voor gekweekte tilapia te bouwen.

Ondernemerschap bloeit in Rukoma, dankzij de gemeenschapsconserveringsbank van het dorp, opgericht door de Nature Conservancy in 2016. Elk van de 44 leden van het initiatief draagt bij aan en kan leningen opnemen uit een gemeenschappelijk fonds, dat momenteel ongeveer 100 miljoen Tanzaniaanse shilling (bijna $40.000) bevat.

Gemeenschapsfondsen kunnen een belangrijke levenslijn zijn voor de afgelegen dorpen aan het Tanganyika-meer. Slechts 58 procent van de bewoners in de Kigoma-regio van Tanzania, die de stad Kigoma en kleinere steden zoals Rukoma omvat, heeft regelmatige toegang tot financiële diensten, volgens een overheidsenquête uit 2023. Kigoma stond op de op een na laagste plaats onder de 31 regio’s van het land voor financiële inclusie en was een van de vijf regio’s die een daling registreerden vergeleken met 2017.

Gemeenschapsinitiatieven kunnen plattelandsgemeenschappen helpen om hun inkomsten te diversifiëren en bedrijfsideeën te verkennen, zegt Clement Mabula, een medewerker van de Nature Conservancy die is gevestigd in Buhingu, een dorp nabij Rukoma. “Het is nu moeilijk om rond te komen als je alleen maar vis vangt,” zei hij.

Leden van de gemeenschapsconserveringsbank van Rukoma konden de bouw van een gedeeld huis financieren waar ze regelmatig vergaderingen houden.

Een deel van Mabula’s taak is ook om de visserij efficiënter te maken door Beach Management Units te helpen, een ander initiatief van de Nature Conservancy dat gemeenschappen in staat stelt om lokale visserij te beheren en effectievere technieken toe te passen, zoals het controleren van het gebruik van kleine visnetten die fry vangen, of het gebruik van boeien om belangrijke broedplaatsen dicht bij de kust aan te geven.

Maar zelfs de beste gemeenschapsbeheeroplossingen hebben hun beperkingen. Voor grote, gedeelde middelen zoals het Tanganyika-meer is het record van gemeenschapsbeheer “op zijn best gemengd”, volgens Christopher Anderson, een visserij-econoom aan de Universiteit van Washington, die de economische effecten van verschillende visserijbeheersstructuren, inclusief gemeenschapsrechten systemen, onderzoekt.

Bij het beheren van deze middelen kunnen prioriteiten en definities van succes verward raken, zei Anderson. Het kan ook moeilijk zijn om een volledig gedecentraliseerd systeem in te voeren, en overheidsinterventie, zelfs wanneer deze nodig is, kan gemeenschapsinspanningen verlammen. Verwarring over een recente geschil over zoning in de Kipili-archipel, die door 11 afzonderlijke beheerseenheden wordt gecontroleerd, dwong de leden van het dorp Kipili om hun patrouilles vorig jaar vier maanden te pauzeren.

Plaatsen zoals Kipili, Rukoma en Kigoma staan voor een mozaïek aan uitdagingen, terwijl de bevolkingsgroei de beschikbaarheid van banen en middelen onder druk zet. De steile leercurve van aquacultuur en de hoge aanloopkosten vormen aanzienlijke moeilijkheden voor kleine boeren die hun eigen viskwekerijen willen starten. Conserveringsgericht vissen doet weinig om de andere uitdagingen van het meer, zoals klimaatverandering, aan te pakken.

Om de toekomst van het Tanganyika-meer te waarborgen, moeten de gemeenschappen die hier wonen misschien blijven kijken naar wat het meer alleen al te bieden heeft.

Stemmen van de toekomst

Vissen is generatief in Kipili, het beroep dat traditioneel van vader op zoon wordt doorgegeven. Maar in dit dorp en andere zoals het, wordt vissen minder een geboorterecht en meer een last. Aan de overkant van de baai van de drukke vismarkten en landingsplaatsen van Kipili rijst een complex van witte eenlaagse gebouwen op uit het landschap van rijstvelden en cassaveplantages. Het is de lokale middelbare school, waar Paul Kaluse, een leraar, zijn aardrijkskundeles begint.

De focus van de les van vandaag is conservering, specifiek hoe de visserij van het Tanganyika-meer te beschermen. Van de 40 studenten die aanwezig zijn, hebben velen vaders die vissen, zei Kaluse. Maar niet iedereen is enthousiast om te zien dat hun kinderen in hun voetsporen treden. Gaudens Kasokota, de voorzitter van de visserijactiviteiten in Kipili, zei dat hij liever had dat zijn kinderen zich niet aan het vissen hechten, zoals hij deed, en dat hij ze liever zou zien boeren of andere bedrijven runnen, zoals het produceren van fry. “Als ze moeten vissen,” voegde hij eraan toe, “moeten ze het doen om zichzelf en hun gezinnen te voeden, niet om een bestaan te verdienen.”

Kaluse’s studenten waren zich goed bewust van de aard en uitdagingen van de visserij in het Tanganyika-meer, met uitgebreide kennis over alles, van de grootte van regulerende visnetten tot het belang van het met rust laten van fry om te groeien. De oplossing voor de problemen van het meer is simpel, zo vertellen ze. “We hoeven het meer niet opnieuw te sluiten, zolang mensen gewoon het juiste gereedschap gebruiken,” riep een jongen uit.

“Het probleem is niet het sluiten van het meer, het is ervoor zorgen dat vissers zijn opgeleid over de juiste plekken om te vissen en het juiste materiaal,” droeg een klasgenoot bij. “Sluit het voor de echt kleine netten die veel vissen vangen, zodat iedereen voor zichzelf kan vissen,” zei een ander.

Zoals de stemmen van de toekomst van het Tanganyika-meer duidelijk maakten, is zelfs een generatieverbondenheid met wat vissen eens was misschien niet genoeg om te stoppen wat komen gaat. “Zolang mensen hulpbronnen hebben, kunnen ze veranderen,” zei Kasokota. “Onze geschiedenis zal ons niet tegenhouden.”