Val van de Franse regering: Wat zijn de gevolgen voor Macron, Le Pen en Frankrijk?

Franse premier Michel Barnier, juniorminister van Relaties met het Parlement Nathalie Delattre en minister van Justitie Didier Migaud hebben een debat bijgewoond over twee moties van wantrouwen tegen de Franse regering.

Na minder dan vier maanden aan de macht heeft de regering van de Franse premier Michel Barnier een motie van wantrouwen in het parlement verloren vanwege een geschil over de begroting van de sociale zekerheid. Op woensdagavond stemden 331 Franse wetgevers, van zowel linkse als rechtse partijen, voor het verwijderen van de voormalige Brexit-onderhandelaar van de EU en zijn regering in de Franse Tweede Kamer, die uit 577 leden bestaat.

Barnier, 73, was van plan om donderdagmorgen officieel zijn ontslag aan te bieden aan de Franse president Emmanuel Macron. De laatste keer dat een premier ontslag nam na een motie van wantrouwen was in 1962, toen premier Michel Debre, die onder Charles de Gaulle diende, aftrad vanwege de Algerijnse crisis. Barnier’s ontslag leidt niet alleen tot politieke chaos in Parijs voor de tweede keer dit jaar, maar laat het land ook zonder een begroting voor 2025.

Een verklaring van het Élysée-paleis meldde dat president Macron de natie donderdagavond zal toespreken over wat er nu volgt.

Wat leidde tot de motie van wantrouwen?

Franse parlementariërs van de linkse alliantie, het Nieuwe Populaire Front (NFP), dienden de motie in als reactie op Barnier’s recente bezuinigingsbegroting. Dit werd later ondersteund door de extreemrechtse Nationale Rally (RN), toen Barnier probeerde de begroting zonder stemming door het parlement te duwen. Zijn begrotingsvoorstel omvatte belastingverhogingen ter waarde van 60 miljard euro en bezuinigingen op sociale zekerheid en welzijn van ongeveer 40 miljard euro, bedoeld om het tekort van het land aan te pakken.

Het publieke tekort van Frankrijk bedraagt ongeveer 6,1 procent van het bruto binnenlands product. Barnier had verklaard dat hij het tekort in lijn wilde brengen met de regels van de Europese Unie, die vereisen dat landen een begrotingstekort van niet meer dan 3 procent hebben.

“De keuze die we hebben gemaakt was om de Fransen te beschermen,” zei Marine Le Pen, leider van de extreemrechtse RN, tegen de Franse omroep TF1 na de motie van wantrouwen. De RN wilde dat Barnier’s begroting een verhoging van de staatspensioenen en een regeling om de knip op medische vergoedingen te schrappen zou bevatten, onder andere eisen voor begrotingsconcessies.

“De belangrijkste verantwoordelijke voor de huidige situatie is Emmanuel Macron. De ontbinding en censuur zijn het gevolg van zijn beleid en van de aanzienlijke breuk die er vandaag tussen hem en de Fransen bestaat,” voegde ze eraan toe.

Mathilde Panot van de linkse groep Frankrijk Onbuigzaam (La France Insoumise, LFI) zei: “Dit historische evenement is een krachtig signaal: wat er ook gebeurt, mensen kunnen de loop van de geschiedenis veranderen. Nu moet Macron vertrekken.” Frankrijk Onbuigzaam is al tegen Macron’s regering sinds zijn hervorming van het pensioenstelsel, waarbij de nationale pensioenleeftijd werd verhoogd.

Deskundigen zeiden dat de unie van links en rechts in Frankrijk over deze kwestie wijst op een diepere onvrede met de huidige regering.

Wat betekent dit voor Macron?

Macron, president van Frankrijk sinds 2017, heeft een mandaat tot 2027, wanneer de volgende presidentsverkiezingen plaatsvinden. Verschillende oppositieleiders, zoals Panot en RN-adviseur Philippe Olivier, hebben echter opgeroepen om eerder af te treden.

Volgens experts is het onwaarschijnlijk dat Macron vroegtijdig afstapt, ondanks dat hij de mogelijkheid heeft.

“Er loopt een rechtszaak tegen Le Pen die volgend voorjaar wordt beslist. Een zeer waarschijnlijke uitkomst van deze zaak is dat ze mogelijk niet meer mag deelnemen aan verkiezingen. Dus Macron zal dit in zijn voordeel gebruiken,” voegde ze eraan toe.

De druk op het Élysée-paleis neemt toe terwijl de natie wacht op de manier waarop Macron de volgende regering zal vormen.

Wie zal Macron nu als premier benoemen?

Op dit moment is het erg moeilijk te zeggen. De Franse president is al bekritiseerd om zijn keuze van premier, vooral door het NFP, dat de meeste stemmen behaalde bij de tussentijdse verkiezingen in juli. Hij koos Barnier om de rechtse vleugel te sussen, die de meeste stemmen in de eerste ronde had, maar in de tweede ronde verloor nadat centrale en linkse partijen samenwerkten om de rechtse kandidaten te blokkeren.

“Deze motie van censuur beëindigt dus een onwettige regering waar weinig mensen op hadden ingezet. Het is een goede zaak voor onze democratie,” zei hij.

Volgens Lorimer zal wie Macron ook kiest, moeite hebben om een stabiele meerderheid te vinden.

“Hij zou kunnen kiezen voor een minderheidskabinet, misschien met een vorm van niet-belligerent pact. Bijvoorbeeld, als hij iemand uit de linkse hoek benoemt, moet hij de overeenkomst krijgen van het centrum en de rechterzijde om geen motie van wantrouwen tegen hen in te dienen,” zei ze.

“Hij zou ook kunnen overwegen een technocratisch profiel aan te stellen, iemand met een vrij smal mandaat, maar die Frankrijk in staat kan stellen een begrotingswet voor 2025 goed te keuren. Ten slotte zou hij opnieuw kunnen proberen een brede coalitie van het centrum, centrum-rechts en centrum-links te vormen, maar hiervoor zou hij eerst de linkse partijen moeten laten uiteenvallen,” voegde Lorimer eraan toe.

Weber denkt dat Macron een waarnemend kabinet voor de korte termijn zal benoemen om in feite een voorlopige begroting voor Frankrijk goed te keuren en te voorkomen dat het land in een economische crisis belandt.

Wat betekent dit voor Le Pen?

De Franse rechtse leider Le Pen, wiens RN-partij aanvankelijk werd geprojecteerd om de tussentijdse verkiezingen in juli te winnen, is er op gebrand om in 2027 president van het land te worden.

Sommige analisten zeggen dat de stem van haar partij tegen Barnier ook riskant kan zijn voor haar presidentsambities, aangezien de stem Frankrijk in politieke turbulentie heeft gestort.

“Le Pen is nu in volle ‘schadebeheersing’ modus,” zei Lorimer. “Ze beseft dat het stemmen voor een motie van wantrouwen, waardoor Frankrijk mogelijk in ernstige politieke en economische chaos belandt, ingaat tegen de strategie van ‘respectabilisering’ die ze heeft nagestreefd.”

“Om deze reden lijkt ze bijna berouwvol in haar reactie op de val van de regering Barnier: de partijlijn lijkt te zijn ‘we hebben geen plezier in het afzetten van de regering, maar we waren gedwongen dit te doen omdat het alternatief erger zou zijn,’” voegde Lorimer eraan toe.

Le Pen zei tegen het Franse nieuwsnetwerk TF1: “We stemden om de regering te censureren om het Franse volk te beschermen tegen deze begroting. We zijn vanaf het begin constructief geweest, en dat zullen we ook zijn met de volgende premier die een nieuwe begroting zal moeten voorstellen. Wat we willen, is dat onze kiezers worden gerespecteerd en dat hun eisen worden gehoord.”

Hoe hebben mensen in Frankrijk gereageerd?

Ze voegde eraan toe dat Frankrijk gewend is aan dergelijke dieptepunten. “Kijk naar ons voetbalteam, ze kunnen wereldkampioen zijn en vier jaar later vrij zwak presteren. We verwachten snel een nieuwe premier … Als de regering opnieuw valt, zou ik wedden op een Artikel 16.”

Wanneer Franse instellingen of het grondgebied worden bedreigd, geeft Artikel 16 van de Franse grondwet de president uitzonderlijke bevoegdheden om beslissingen te nemen.

Machler merkte op dat de Franse bevolking “meer uitgeput lijkt door Macron en zijn ultra-liberale en steeds rechtse beleid dan door de huidige, tijdelijke instabiliteit”. Over het algemeen hopen ze op een verandering in enkele van zijn beleidsmaatregelen als een direct gevolg van deze motie van wantrouwen.

Hij merkte op dat onvrede met Macron’s beleid is geërupt in Frankrijk – zoals werd aangetoond tijdens de gele hesjesbeweging in 2018, de pensioenbeweging in 2023, de protesten tegen politiegeweld in 2023, de boerenprotesten in 2024, feministische bewegingen en recentelijk de protesten voor Palestina.

“Ik zou zeggen dat er een mengeling is van opluchting, hoop en bezorgdheid, gezien de ongekende aard van de situatie,” zei hij. “De opluchting is onvermijdelijk omdat de voorgestelde begroting [en die de motie van censuur uitlokte] de desastreuze beleidsmaatregelen van Macron verdiepten. Er is hoop, omdat de verandering in beleid nu eindelijk kan worden doorgevoerd, als Macron maar de overwinning van het NFP in de tussentijdse verkiezingen accepteert.”

Wat betekent dit voor Europa?

De politieke instabiliteit in Frankrijk komt op een moment dat de EU zich voorbereidt op een mogelijke presidentschap van Donald Trump in de VS. Trump is ook van plan om dit weekend de Franse hoofdstad te bezoeken voor de heropening van de Notre Dame.

Shairee Malhotra, adjunct-directeur en Europa-onderzoeker bij de Observer Research Foundation in New Delhi, zei dat dit een precair moment is voor Europa om zonder leiderschap te zijn te midden van een Trump-presidentschap, vanwege zijn minachting voor de NAVO, wat een negatieve invloed kan hebben op de Europese veiligheid.

“Frankrijk is de op een na grootste economie van de eurozone en de belangrijkste militaire macht van de EU, en president Macron is een vooraanstaand pleitbezorger van Europese integratie die ook inhoudt dat de Europese defensie wordt versterkt. Politieke instabiliteit in Frankrijk zal waarschijnlijk aanhouden, zelfs als Macron een nieuwe premier benoemt … wat leidt tot stilstand bij het nemen van beslissingen,” vervolgde ze.

“In Brussel is er net een nieuwe Europese Commissie gevormd, te midden van de opkomst van de extreemrechtse partijen. Maar de ongelukkige duw- en trekbewegingen van de binnenlandse politiek betekenen minder ruimte voor de Frans-Duitse motor om zich bezig te houden met bredere Europese stabiliteit en veiligheid.”