Twist om de Chagos-eilanden: Gezinnen in Mauritius worden uit elkaar getrokken

“Trek van oorlog”: Chagos-eilanden deal scheurt gezinnen uit elkaar in Mauritius

Op Mauritius wacht men op de goedkeuring van Trump voor de overdracht van de archipel door het VK, terwijl Chagossians verdeeld zijn over wat het voor hen betekent.

Slamdichteres Geraldine Baptiste vertelt verhalen over haar Chagossische voorouders, die in de late jaren ’60 en vroege jaren ’70 uit hun eilandhuizen werden verdreven door de Britten om plaats te maken voor een Amerikaanse militaire basis. De meesten werden “kouma zanimo” (wat “zoals dieren” betekent in haar moedertaal Creools) naar een hels lot meer dan 1.000 mijl (1.610 km) verderop in Mauritius gestuurd.

Met haar poëzie in de buitenwijken van Port Louis, deelt de 26-jarige haar grootvader’s herinneringen aan het vissen in de kristalheldere wateren van het Peros Banhos-atol en het genieten van “seraz pwason” (viscurry) en “kalou” (zelfgebrouwen sterke drank) bij het vuur. Ze contrasteert gelukkige tijden met de verschrikkingen van zijn gewelddadige verdrijving in de vroege jaren ’70 en de tientallen jaren van verarmde ballingschap die volgden – velen overleefden het niet.

“Pena okenn antidot; Pou geri sa blesir; Ki ankor pe soupire,” zegt ze – er is geen genezing voor deze wonden, die meer dan een halve eeuw later nog steeds bloeden.

Deze woorden zijn bijzonder aangrijpend nu Mauritius zich voorbereidt om de soevereiniteit over de 60-eilanden van de Chagos-archipel te aanvaarden, nadat het VK in een baanbrekende dekolonisatiezaak zes jaar geleden is verslagen bij het Internationaal Gerechtshof (ICJ). Het land balanceert op het scherp van de snede terwijl het wacht op de definitieve goedkeuring van de VS, die onverzettelijke garanties wil over de veiligheid van een van hun meest waardevolle bases op het atol van Diego Garcia.

Mauritius is al tientallen jaren vastbesloten om Chagos terug te winnen, nadat het VK het land onder druk had gezet om het gezamenlijk beheerde koloniale gebied voor 3 miljoen pond te verkopen in ruil voor zijn onafhankelijkheid in 1968. De overwinning bij het ICJ wordt verder verguld door de belofte van miljarden ponden die het VK naar verluidt zal betalen in huur en achterstallige huur voor Diego Garcia onder een huurovereenkomst van 99 jaar.

In een poging om de wonden uit het verleden te helen, zal Mauritius een trustfonds beheren voor Chagossians, zodat zij zich opnieuw kunnen vestigen op twee van de Chagos-eilanden – Salomon en Peros Banhos. Maar de eilandbewoners, van wie sommigen wortels hebben die teruggaan tot de 18e eeuw, waren uitgesloten van de interstatelijke gesprekken. Zoals Baptiste het beschrijft, zijn lokale gezinnen uit elkaar getrokken door geschillen over de vraag of ze de Mauritiaanse soevereiniteit over hun thuisland moeten accepteren.

“Het is alsof je in een trek van oorlog zit tussen twee partijen die elkaar doden,” zegt Baptiste. “We zijn al een kleine gemeenschap. Het maakt me zo verdrietig.”

Geëxcludeerd

Karen Walter, adjunct-hoofdredacteur van de Mauritiaanse krant L’Express, heeft de wendingen van de bilaterale onderhandelingen in de afgelopen jaren gevolgd en merkt op dat de meningen van de geschatte 10.000 Chagossians die nu verspreid zijn over het VK, Mauritius en de Seychellen “weinig invloed hebben gehad”.

De uitsluiting van Chagossians was duidelijk tijdens de verkiezingen van vorig jaar, die 10 dagen na de aankondiging van een politiek akkoord tussen het VK en Mauritius over de overdracht plaatsvonden. Voormalig premier Pravind Jugnauth begon zijn campagne met het aanprijzen van “miljarden roepies” aan jaarlijkse huur voor Diego Garcia en mogelijkheden om hotels op de archipel te bouwen – maar velen merkten op dat hij niets zei over de Chagossians.

Jugnauth is inmiddels vervangen door Navin Ramgoolam, die het ontwerpakkoord van zijn voorganger met het VK als een “verraad” veroordeelde. Afgelopen dinsdag vertelde Ramgoolam aan het Mauritiaanse parlement dat zijn nieuwe team een “inflatiebestendig” ontwerp had heronderhandeld, met een niet-gepubliceerde “voorafbetaalde” betaling. Cruciaal voor Mauritius lijken de nieuwe voorwaarden het land veto-rechten te geven over toekomstige verlengingen van de 99-jarige huurovereenkomst voor Diego Garcia.

Ramgoolam zei “ver vertrouwen” te zijn dat alles binnen “de komende weken” afgerond zou worden. Maar met de Amerikaanse president Donald Trump die nog geen standpunt heeft ingenomen, terwijl rechtse hawks paniek zaaien over de mogelijkheid dat Mauritius de deur opent voor Chinese spionnen (zelfs als “Klein India”, zoals Mauritius soms wordt genoemd vanwege zijn grote bevolking van Indiase oorsprong, veel dichter bij New Delhi ligt dan ooit bij Beijing), hangt de deal nog steeds in de lucht.

Ramgoolam startte de juridische strijd voor soevereiniteit nadat WikiLeaks in 2010 een Amerikaanse diplomatiek kabel publiceerde, die een Brits plan onthulde om een mariene beschermde zone in Chagos te creëren, gericht op het ‘groenwassen’ van het verbod voor inheemse eilandbewoners – of “Man Fridays”, zoals ze door een ambtenaar werden genoemd – om terug naar huis te keren. Voortaan werden de twee oorzaken van Mauritiaanse soevereiniteit over Chagos en de strijd van de Chagossians voor gerechtigheid met elkaar verbonden.

De uiteindelijke overwinning van het land bij het ICJ was misschien gebaseerd op de mislukte dekolonisatie door het VK van Mauritius, maar Chagossians zorgden voor de emotionele klap. De in Peros Banhos geboren Liseby Elyse getuigde via videolink en vertelde de verbijsterde rechtbank hoe ze tijdens haar verhuizing op de uitzettingsboot was gepropt terwijl ze vier maanden zwanger was en haar baby verloor bij aankomst in Mauritius, wat de internationale opinie in het voordeel van Mauritius deed kantelen.

De Mauritiaanse advocaat Robin Mardemootoo, die de gemeenschap al lange tijd vertegenwoordigt, zegt dat Mauritius zijn overwinning bij het ICJ aan de Chagossians te danken heeft. Nadat het land de “golven” van de Chagossische strijd had “bereden”, heeft Mauritius nu “een gouden kans” om het op de juiste manier aan te pakken en moet het eisen dat zij een plek aan tafel krijgen, zegt hij.

Buiten alles om zijn Chagossians het best geplaatst om het VK en de VS onder druk te zetten, vooral als het gaat om passende schadevergoeding voor de onrechtvaardigheden die door beide landen zijn begaan en de kosten van het geplande hervestigingsprogramma, een enorm project dat de bouw van infrastructuur, instellingen en woningen op eilanden die een halve eeuw niet zijn aangeraakt, omvat. Mauritius heeft de middelen niet, zegt Mardemootoo.

“Als Mauritius hier niet slim mee omgaat, zal het een aantal eilanden erven zonder middelen om ze te rehabiliteren. En dit zal zich gaan voortslepen en hen achtervolgen,” zegt hij.

Tijd dringt

Olivier Bancoult, leider van de Chagos Refugees Group (CRG), heeft Mardemootoo om hulp gevraagd in zijn lange strijd om het recht op terugkeer in de Engelse rechtbanken te winnen. Hij behaalde in 2000 een baanbrekende overwinning bij de Hoge Raad in Londen, maar het vonnis werd vier jaar later, te midden van de paniek over de aanslagen van 9/11 in de VS, ongeldig verklaard door nieuwe wetgeving.

Nadat hij in het VK juridisch vast was gelopen, besloot de 60-jarige Peros Banhos-inwoner om de Mauritiaanse soevereiniteit te steunen. Hoewel zijn groep is uitgesloten van de gesprekken, zegt hij dat hij regelmatig updates heeft ontvangen van de vorige en huidige premiers, waarbij de discussies ook Chagossische deelname aan regionaal bestuur omvatten.

“Ze zullen hervestiging aanbieden. Hoe kan ik daartegen zijn, zelfs als het niet 100 procent bevredigend is?” zegt hij vanuit het hoofdkantoor van zijn groep in Pointe aux Sables.

Olivier Bancoult bij het hoofdkantoor van de Chagos Refugees Group in Pointe aux Sables.

Hij gelooft dat de tijd dringt voor eerste generatie Chagossians zoals hij om gerechtigheid te behalen – de jongste is nu 52, terwijl de oudste bijna 100 is.

“Ze hopen gewoon dat hun droom werkelijkheid wordt,” zegt hij.

Aan de andere kant van het spectrum wil Claudette Lefade, leidster van Chagos Asylum People (CAP), dat Trump de deal stopzet. Ze strijdt voor Chagossische zelfbeschikking onder de Britse vlag – zelfs als de voormalige koloniale macht de gemeenschap herhaaldelijk in de steek heeft gelaten.

Lefade, ook geboren in Peros Banhos, beschouwt het trustfonds dat Mauritius onder de deal zou beheren als een Britse truc om te voorkomen dat er passende schadevergoeding wordt betaald. Het VK heeft al een reputatie op dat gebied, aangezien het niet heeft voldaan aan een belofte uit 2016 om 40 miljoen pond ($49,7 miljoen) aan Chagossians over de hele wereld te verdelen.

Maar ze vermoedt dat Chagossians nog slechter af zullen zijn onder Mauritiaanse heerschappij, verwijzend naar vermeende wanbeheer van eerdere fondsen die in 1972 en 1982 door het VK werden gestuurd, wat resulteerde in trage, magere uitbetalingen. Gezien het gebrek aan transparantie met betrekking tot de overdracht, vreest ze ook dat groepen die niet dicht bij de regering staan, buiten de boot zullen vallen als het gaat om de hervestigings- en trustfondsregelingen.

Exodus

Een recent rapport van L’Express behandelde de schrijnende armoede die Chagossians ervaren in het kustdorp Baie-du-Tombeau, waar sommigen nog steeds wonen in “lakaz tol” – golfplaten huizen. “De armoede is schrijnend, sommigen weten de eindjes aan elkaar te knopen, maar anderen niet,” zegt Walter.

Op straat spreken mensen van een “exodus”, terwijl worstelende Chagossians zich haasten om het aanbod van het VK van staatsburgerschap voor alle inheemse Chagossians en hun afstammelingen – dat in 2022 met enige vertraging werd verleend – te aanvaarden. Lefade zegt dat twee groepen van in totaal 100 volgende maand zullen vertrekken.

Algemene cijfers over vertrek zijn niet beschikbaar, maar autoriteiten in de stad Crawley in het VK, waar een Chagossische gemeenschap van 3.500 mensen woont, meldden een “duidelijke stijging” van nieuwe inwoners vorig jaar.

Baptiste ontvangt voortdurend berichten van medechagossians die om hulp vragen bij aanvragen. Engeland mag dan wel worden beschouwd als de “bouro” – de folteraar – vanwege de massale deportatie van haar volk, die door mensenrechtenorganisaties wordt beschreven als een “misdaad tegen de menselijkheid”, maar ze heeft “jongeren en zelfs gezinnen met kinderen” zien vertrekken in een poging om hun lot te verbeteren.

Hoewel ze geen plannen heeft om Mauritius te verlaten, begrijpt ze het. Haar eigen “Granpapa”, de 70-jarige Roselin Permal, zou “zes voet onder de grond” zijn geweest als hij 15 jaar geleden niet naar Crawley was vertrokken voor een hartoperatie, zegt ze. Op dit moment is haar jongere zus van plan om zich bij hem te voegen.

Jamel Colin, een 46-jarige mime-artiest, is momenteel bezig met het aanvragen van Brits staatsburgerschap voor zichzelf en zijn 12-jarige dochter, en ziet het VK als een betere springplank naar zelfbeschikking dan Mauritius.

Hij hoopt dat de huurovereenkomst van het VK op Diego Garcia Chagossians in staat zal stellen een voet aan de grond te krijgen in hun voorouderlijk gebied, waar ze dan een claim op soevereiniteit als inheemse bevolking kunnen indienen.

“Ik ben geboren in ballingschap, maar ik weet waar ik vandaan kom en wie ik ben,” zegt hij.

De CRG’s Bancoult waarschuwt echter dat de zoektocht naar gerechtigheid moeilijker zal worden naarmate de eerste generatie van inheemse eilandbewoners sterft. “Het is krachtiger wanneer Chagossische inboorlingen praten over wat hen is aangedaan en wat [overheden] moeten doen om het recht te zetten,” zegt hij.

Hij denkt dat jongere Chagossians die naar het VK kijken voor een oplossing een vergissing maken. “De Britse overheid zal zeggen: ‘Je bent niet staatloos. Je bent geboren in Mauritius. Je bent geboren in het VK.’

“Ze zullen zeggen: ‘We hoeven ons niet met jou bezig te houden.’”