Twee jaar na het begin van de oorlog in Sudan: Waar blijft de burgermaatschappij?
Nieuws|Oorlog in Soedan
Twee jaar na de oorlog in Soedan, waar staat de burgermaatschappij?
Burgeractivisten onderhandelen met strijdende partijen om te kunnen werken, maar worden geconfronteerd met intimidatie, arrestaties en beschuldigingen van partijdigheid.
Een ontheemde Soedanese vrouw zit naast kinderen in het Abdallah Nagi-kamp, dat voornamelijk mensen huisvest die zijn ontheemd uit Khartoem, in Port Soedan, Soedan, 15 april 2025.
Toen de paramilitaire Rapid Support Forces (RSF) in de eerste dagen van de oorlog het grootste deel van de hoofdstad Khartoem in handen namen, hield het door jongeren geleide burgerinitiatief Hadhreen zijn voedselkeukens open – een levenslijn voor degenen die in nood zijn.
Het was riskant. Talrijke voorbeelden van geweld door de RSF tegen burgers en plunderingen zijn geregistreerd sinds de oorlog in Soedan begon in april 2023.
Het lot van de supervisor was onbekend totdat de RSF op 27 maart uit Khartoem werd verdreven door het Soedanese leger.
De herovering van Khartoem door het leger vorige maand leek voor sommigen een keerpunt in de verwoestende tweejarige oorlog die Soedan verscheurde sinds het uitbrak op 15 april 2023.
Maar niet alleen de RSF heeft burgermaatschappijactivisten op de grond aangevallen.
Burgermaatschappijactoren in en buiten Soedan kijken sceptisch toe, onzeker over hun rol in een post-oorlog Soedan, of ze niet opnieuw aan de kant worden geschoven zoals in de afgelopen twee jaar.
De jeugdactivisten van Soedan
De recente geschiedenis van de door jongeren geleide verzetscommittees in Soedan begon in 2010, toen ze actief werkten aan politieke bewustwording, kiezersregistratie en natievorming.
Ze stonden centraal tijdens de revolutie van 2018/2019 die Omar al-Bashir ten val bracht en kwamen echt in de schijnwerpers te staan in oktober 2021, toen twee generaals, Abdel Fattah al-Burhan van het leger en Mohamed Hamdan ‘Hemedti’ Dagalo van de RSF, een coup organiseerden tegen de civiele overgangsregering.
De verzetscommittees organiseerden protesten, maakten misbruik door het staatsveiligheidsapparaat zichtbaar en coördineerden verzets- en pleitbezorgingsinspanningen met zowel lokale overheden als internationale actoren.
Toen de oorlog op 15 april 2023 uitbrak tussen de Soedanese strijdkrachten (SAF) en de RSF in Khartoem, werden deze committees de ERR’s, die de kernrespons voor de behoeften van de burgers op zich namen en het vacuüm vulden dat door de staat was achtergelaten.
In oktober 2024 meldde een communicatie van de Verenigde Naties dat er ten minste 700 ERR’s in Soedan waren, die voedsel, gezondheidsdiensten, kinderopvang of wat hun gemeenschappen ook nodig hadden, boden.
Op de grond is het gevaar voor activisten die proberen mensen te ondersteunen reëel en onmiddellijk.
“Deze actoren en groepen kunnen zich niet bezighouden met politieke discussies of politieke actie,” zegt Wanni. “Als ze dat doen, worden ze onmiddellijk gelabeld als zijnde verbonden aan één van de strijdende partijen. Ze worden het doelwit, geïntimideerd of gearresteerd en kunnen hun humanitaire werk niet doen.”
Activisten moeten “onderhandelen” met één of beide partijen zodat ze hun humanitaire werk kunnen uitvoeren – “onderhandelen” dat meestal wordt gezien als samenwerking door de andere partij.
De woordvoerder van Hadhreen zegt dat de vrijwilligers van de organisatie “ondervraagd, vastgehouden en geconfronteerd met ernstige bedreigingen… ontvoeringen, plunderingen en moorden” zijn.
De onmogelijkheid van neutraliteit
In oktober 2023 kwam er een burgerlijk politiek blok tot stand – Taqaddum, geleid door voormalig premier Abdalla Hamdok en bestaande uit politieke partijen en de burgermaatschappij, evenals gewapende facties.
In het begin werd het gezien als “neutraal” en het beste alternatief voor de twee strijdende legers, maar dat ontrafelde toen Taqaddum beschuldigd werd van pro-RSF te zijn en de politieke partijen daarin niet inclusief waren voor de gehele burgermaatschappij.
Het nam een deel van Taqaddum mee, de afsplitsingsgroep noemde zichzelf Taasis (Stichting). De leden hebben posities ingenomen in de parallelle regering, die officieel op dinsdag werd verklaard.
De rest van Taqaddum heeft Somoud (Veerkracht) gevormd, waarbij de leden de oprichting van een parallelle regering afwezen.
Nu de politieke klasse buiten Soedan lijkt te hebben gekozen, betalen burgermaatschappijactivisten op de grond die neutraal willen blijven een hoge persoonlijke prijs.
Terwijl de burger- en politieke activist Mohamed Elhadi gelooft dat een fundamentele stap naar een betere toekomst een oprechte burgerreactie is die beide strijdende facties verwerpt, maakt hij zich zorgen dat dat in de huidige sfeer niet mogelijk is.
“Beide partijen hebben oorlogsretoriek gewapend… De regering labelde anti-oorlogs stemmen als [RSF] supporters, terwijl RSF supporters beweren dat pleiten voor vrede overeenkomt met het handhaven van de erfelijke koloniale staat van Soedan en zijn historische privileges.
“De … polarisatie … heeft het gemakkelijk gemaakt om onafhankelijke burgerlijke inspanningen voor vrede te discrediteren, en oproepen om het conflict te beëindigen worden vaak afgedaan als zijnde in lijn met buitenlandse belangen,” voegt Elhadi toe.
“In Soedan kun je niets zeggen, noch over de regering noch over de [RSF]; je kunt nooit je mening geven,” zegt de 28-jarige Abdurahman, die zich vrijwillig inzet om Engels te onderwijzen aan ontheemde Soedanezen in Caïro.
“Als je praat over wat je daar ziet, word je gearresteerd, of misschien doden ze je en niemand zal het weten,” zucht Abdurahman terwijl hij zich buren, vrienden en zelfs zijn zwager herinnert, die door de RSF zijn meegenomen.
Deze oorlog, zegt Elhadi, wordt door burgermaatschappijactoren gezien “als een opzettelijke poging van anti-burgerlijke krachten om de democratische transitie van Soedan te blokkeren”, eentje die, zelfs nu de hoofdstad is bevrijd, steeds verder weg lijkt.
De toekomst
Ondanks hun vitale rol in de organisatie op de grond, zijn Soedanese burgermaatschappijgroepen aan de zijlijn komen te staan in de onderhandelingen over de toekomst van Soedan, beperkt tot een meer “humanitaire” rol in plaats van aan tafel te zitten wanneer vrede en post-oorlog politieke processen worden besproken.
Bovendien, wanneer gesprekken plaatsvinden, zorgen logistieke hindernissen en militaire beperkingen op vrije beweging ervoor dat de aanwezigen voornamelijk mensen zijn die het land zijn ontvlucht en mogelijk niet in staat zijn om de dringende behoeften van degenen die nog in Soedan zijn, die constant evolueren, nauwkeurig te communiceren.
Analisten beweren echter dat alle onderhandelingen over Soedan de burgermaatschappij moeten omvatten omdat deze de capaciteit heeft voor grassroots-organisatie die een politieke klasse, die al twee jaar grotendeels buiten Soedan is, niet zal hebben.
Maar burgermaatschappij is geen homogene entiteit die kan aanschuiven aan een onderhandelingstafel, en daarom draagt ze ook enige verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat ze gehoord wordt, stelt ontwikkelings- en burgermaatschappijconsultant Abdel-Rahman El Mahdi.
Hij gelooft dat de burgermaatschappij het publieke vertrouwen in de afgelopen 20 jaar heeft verloren, aangezien fragmentatie en een gebrek aan middelen de “potentie van de burgermaatschappij om een betekenisvolle rol te spelen in … toekomstige overgangsprocessen” hebben verminderd.
Een deel van het probleem kan echter liggen bij internationale actoren die het Soedan-dossier benaderen in de zoektocht naar “snelle resultaten” en gemakkelijke gesprekspartners, vervolgt El Mahdi.
Daarom stelt hij: “Internationale actoren moeten hun focus verschuiven van kortetermijninterventies naar een langetermijnstrategie voor het ondersteunen van de burgermaatschappij in Soedan.”
Maar “de enige manier waarop burgermaatschappijkrachten een stem kunnen hebben in toekomstige onderhandelingen,” betoogt Wanni, “is als ze ervoor zorgen dat het gebeurt. Niemand gaat hen uitnodigen.”
