Thailand bereidt terugkeer voor van gestolen antieke beelden uit Amerikaanse museum
Installatiezicht op de tentoonstelling Moving Objects – Leren van Lokale en Global Gemeenschappen in het Asian Art Museum, San Francisco, Verenigde Staten. Bangkok, Thailand – Gedurende meerdere jaren in het midden van de jaren 60 werden de vervallen ruïnes van een eeuwenoude tempel in het noordoosten van Thailand door lokale plunderaars volledig leeggeroofd. Mogelijk honderden eeuwenoude beelden, die lange tijd begraven lagen onder de zachte, groene grond rond de tempel, werden gestolen. Tot op de dag van vandaag zijn alle bekende artefacten van de plundering, gezamenlijk bekend als de Prakhon Chai-hoard, verspreid over duizenden kilometers in musea en collecties in de Verenigde Staten, Europa en Australië.
Over enkele weken beginnen echter de eerste van deze beelden hun reis terug naar Thailand. De acquisitiecommissie van het Asian Art Museum in San Francisco heeft vorig jaar de vrijgave aanbevolen van vier bronzen beelden uit de hoard, die sinds de late jaren 60 in de collectie zijn gehouden. De Asian Art Commission van de stad San Francisco, die het museum beheert, goedkeurde vervolgens het voorstel op 22 april, waardoor de stukken officieel vrijgegeven werden. Ongeveer zes decennia nadat de overleden Britse antiquiteitenhandelaar Douglas Latchford ervan wordt verdacht de beelden het land uit te hebben gesmokkeld, worden ze binnen een maand of twee terug in Thailand verwacht.
“Het is iets dat onze voorouders… hebben gemaakt, en het zou hier tentoongesteld moeten worden om de beschaving en het geloof van de mensen te tonen,” zei Disapong, die ook deel uitmaakt van de Commissie voor de Terugkeer van Gestolen Artefacten in Thailand. De aanstaande terugkeer van de beelden is de nieuwste overwinning in Thailands zoektocht naar het terugvorderen van zijn gestolen erfgoed. Hun terugkeer toont ook de inspanningen van landen over de hele wereld om stukken van hun eigen gestolen geschiedenis terug te krijgen die nog steeds in vitrines en in de kluizen van enkele van de beste musea in het Westen liggen.
Van Thaise tempels tot de Akropolis in Athene Latchford, een prominente handelaar in Aziatische kunst die zich in Bangkok vestigde en daar woonde tot zijn dood in 2020 op 88-jarige leeftijd, wordt verondersteld een fortuin te hebben verdiend door veilinghuizen, particuliere verzamelaars en musea over de hele wereld die zijn gesmokkelde oude artefacten uit Thailand en buurland Cambodja verwierven. In 2021 stemde Latchfords dochter, Nawapan Kriangsak, ermee in om de privécollectie van haar overleden vader van meer dan 100 artefacten, ter waarde van meer dan $50 miljoen, terug te geven aan Cambodja.
Hoewel Latchford tijdens zijn leven nooit veroordeeld werd, werd hij in 2019 aangeklaagd door een federale grand jury in de VS voor het vervalsen van vrachtbrieven, draadfraude en een reeks andere misdaden die verband hielden met antiquiteiten-smokkel. Hij stierf het volgende jaar, voordat de zaak tegen hem voor de rechter kon komen. In 2023 stemde het Metropolitan Museum of Art in New York ermee in om 16 stukken die verband houden met Latchfords smokkelnetwerk terug te geven aan Cambodja en Thailand.
Het Asian Art Museum in San Francisco heeft ook eerder stukken teruggegeven aan Thailand – twee ingewikkeld gesneden stenen lateien afkomstig van een paar tempels uit de 10e en 11e eeuw, in 2021. Terwijl Thailand en Cambodja de laatste tijd relatief goed hebben gepresteerd in hun inspanningen om hun geplunderde erfgoed terug te vorderen uit Amerikaanse museumcollecties, heeft Griekenland niet zo’n geluk gehad met het British Museum in Londen. Misschien heeft geen enkele zaak van gestolen antiquiteiten meer nieuwsberichten getrokken dan die van de zogenaamde “Elgin Marbles”. De 2.500 jaar oude friezen, ook bekend als de Parthenon Marbles, werden in de vroege 1800s van de iconische Akropolis in Athene gehakt door agenten van Lord Elgin, de Britse ambassadeur bij het Ottomaanse Rijk, dat Griekenland op dat moment controleerde.
Elgin beweerde dat hij de marmeren beelden met toestemming van de Ottomanen had meegenomen en verkocht ze in 1816 aan het British Museum in Londen, waar ze nog steeds zijn. Griekenland eist sinds de onafhankelijkheidsverklaring van het land in 1832 de terugkeer van de artefacten en stuurde in 1983 een officiële aanvraag naar het museum, volgens het niet-gouvernementele Hellenic Institute of Cultural Diplomacy. “Ondanks al deze inspanningen is de Britse regering door de jaren heen niet afgeweken van haar standpunten en beschouwt het juridisch gezien de Parthenon marbles als eigendom van Groot-Brittannië. Ze hebben zelfs wetten aangenomen om de terugkeer van culturele artefacten te voorkomen,” aldus het instituut.
‘Kolonialisme is nog steeds springlevend’ Tess Davis, uitvoerend directeur van de Antiquities Coalition, een in Washington gevestigde non-profitorganisatie die campagne voert tegen de illegale handel in oude kunst en artefacten, zei dat “kolonialisme nog steeds springlevend is in delen van de kunstwereld”. Maar Davis, die heeft gewerkt aan de repatriëringseisen van Cambodja met Amerikaanse musea, zegt dat de verdediging van “bewakers” al lang is ontkracht. “Deze antiquiteiten zijn eeuwenlang, in sommige gevallen millennia, verzorgd door hun gemeenschappen, voordat er een marktbehoefte voor hen was, wat leidde tot hun plundering en smokkel, maar we zien nog steeds weerstand,” zei ze.
Brad Gordon, een advocaat die de Cambodjaanse regering vertegenwoordigt in de voortdurende repatriëring van gestolen artefacten, heeft musea allerlei claims horen maken om de retentie van stukken te verdedigen die aan hun rechtmatige thuislanden moeten worden teruggegeven. Excuses van musea omvatten beweringen dat ze niet zeker weten waar de stukken vandaan komen; dat betwiste items zijn verworven voordat wetten hun smokkel verboden; dat binnenlandse wetten hun repatriëring blokkeren, of dat de oude stukken een breder publiek verdienen dan ze in hun thuisland zouden ontvangen. Toch zou geen van die argumenten een gestolen stuk moeten tegenhouden om naar huis terug te keren, zei Gordon. “Als we geloven dat het object gestolen is en het land van herkomst wenst dat het terugkomt, dan zou het artefact moeten worden teruggegeven,” zei hij.
Oude attitudes beginnen echter af te brokkelen en steeds meer geplunderde artefacten vinden hun weg terug naar hun oorsprong. “Er is zeker een groeiende trend om het juiste te doen op dit gebied, en … ik hoop dat meer musea het voorbeeld van het Asian Art Museum volgen. We hebben een lange weg afgelegd, maar er is nog een lange weg te gaan,” zei Davis. Veel van de vooruitgang, gelooft Davis, is te danken aan de toenemende media-aandacht voor gestolen antiquiteiten en het publieke bewustzijn van het probleem in het Westen, wat druk uitoefent op musea om het juiste te doen.
In 2022 wijdde de populaire Amerikaanse komedieshow Last Week Tonight with John Oliver een hele aflevering aan het onderwerp. Zoals Oliver zei, als je naar Griekenland gaat en de Akropolis bezoekt, zul je misschien “wat vreemde details” opmerken, zoals secties die ontbreken van sculpturen – die nu in Groot-Brittannië zijn. “Eerlijk gezegd, als je ooit op zoek bent naar een verloren artefact, dan is het negen van de tien keer in het British Museum,” grapt Oliver. Gordon gelooft ook dat er een generatiewisseling in denken aan het werk is onder degenen die ooit handelden in het culturele erfgoed van andere landen. “Bijvoorbeeld, de kinderen van veel verzamelaars, zodra ze zich bewust zijn van de feiten over hoe de artefacten uit het land van herkomst zijn verwijderd, willen dat hun ouders ze teruggeven,” zei hij.
Bewijs van het verleden De vier bronzen beelden die het museum in San Francisco binnenkort zal teruggeven aan Thailand, dateren uit de 7e en 9e eeuw. De Thaise archeoloog Tanongsak Hanwong zei dat deze periode ze recht in de Dvaravati-beschaving plaatst, die het noordoosten van Thailand domineerde, voordat het hoogtepunt van het Khmer-rijk kwam, dat de torenhoge spires van Angkor Wat in het huidige Cambodja zou bouwen en eeuwen later het grootste deel van de omliggende regio zou veroveren. Drie van de slanke, gemarmerde figuren, waarvan er één bijna een meter hoog is, beelden Bodhisattva uit – boeddhistische volgelingen op het pad naar nirvana – en de andere de Boeddha zelf in een brede, vloeiende toga. Tanongsak, die de vier stukken in de San Francisco-collectie onder de aandacht bracht van de commissie voor de repatriëring van gestolen artefacten in Thailand in 2017, zei dat zij en de rest van de Prakhon Chai-hoard onschatbaar bewijs zijn van Thailands boeddhistische wortels in een tijd waarin een groot deel van de regio nog hindoeïstisch was.
“Het feit dat we nergens in Thailand [in het nationale museum of lokale musea] Prakhon Chai-bronzen tentoonstellen, betekent dat we helemaal geen bewijs hebben van de boeddhistische geschiedenis van die periode, en dat is vreemd,” zei hij. Het Fine Arts Department schreef voor het eerst in 2019 naar het Asian Art Museum in San Francisco over de onrechtmatige afkomst van de beelden, maar begon pas vooruitgang te boeken in het terugkrijgen ervan toen het Amerikaanse Department of Homeland Security zich namens Thailand begon in te zetten. Robert Mintz, de hoofdcurator van het museum, zei dat het personeel geen bewijs kon vinden dat de beelden in hun eigen records waren verhandeld. Maar ze waren ervan overtuigd dat ze waren geplunderd en uit Thailand gesmokkeld – en van Latchfords betrokkenheid – zodra Homeland Security bewijs kon leveren, met de hulp van Thaise onderzoekers. “Zodra dat bewijs werd gepresenteerd en ze het hoorden, was hun gevoel dat de juiste plaats voor deze beelden terug in Thailand zou zijn,” zei Mintz over het personeel van het museum en de acquisitiecommissie.
‘Trek het gordijn terug’ Het Asian Art Museum in San Francisco ging een stap verder toen het uiteindelijk besloot de vier beelden terug te geven aan Thailand. Het organiseerde ook een speciale tentoonstelling rond de stukken om de zeer vragen te belichten die de ervaring had opgeroepen met betrekking tot de diefstal van antiquiteiten. De tentoonstelling – Moving Objects: Learning from Local and Global Communities – liep in San Francisco van november tot maart. “Een van onze doelen was om het bezoekende publiek in het museum te laten zien hoe belangrijk het is om historisch te kijken naar waar kunstwerken vandaan komen,” zei Mintz. “Om het gordijn een beetje terug te trekken, om te zeggen, deze dingen bestaan inderdaad binnen Amerikaanse collecties en nu is het tijd om de uitdagingen aan te pakken die voortkomen uit de verzamelpraktijken van het verleden,” zei hij.
Mintz zegt dat Homeland Security het Asian Art Museum heeft gevraagd om de herkomst van ten minste nog 10 stukken in zijn collectie te onderzoeken die waarschijnlijk uit Thailand komen. Thaise dansers voeren op tijdens een ceremonie om twee gestolen handgesneden zandstenen lateien uit de 9e en 10e eeuw terug te geven aan de Thaise overheid in 2021, in Los Angeles, VS. De artefacten waren tentoongesteld in het Asian Art Museum in San Francisco. Tess Davis, van de campagnegroep Antiquities Coalition, zei dat de tentoonstelling een zeer ongebruikelijke en welkome stap was voor een museum dat bezig is met het opgeven van gestolen artefacten. In Thailand zeggen Disapong en Tanongsak dat de beslissing van het Asian Art Museum om de rechtmatige claim van Thailand op de beelden te erkennen, hen ook zou kunnen helpen om de rest van de Prakhon Chai-hoard terug te brengen, inclusief 14 meer bekende stukken in andere musea in de VS, en minstens een half dozijn verspreid over Europa en Australië.
“Het is inderdaad een goed voorbeeld, want zodra we de wereld kunnen laten zien dat de Prakhon Chai-bronzen allemaal illegaal uit Thailand zijn geëxporteerd, dan zullen waarschijnlijk, hopelijk, andere musea zien dat alle Prakhon Chai-bronzen die zij hebben, ook aan Thailand moeten worden teruggegeven,” zei Tanongsak. Er zijn verschillende andere artefacten naast de Prakhon Chai-hoard waar Thailand ook naar op zoek is om terug te krijgen uit collecties over de hele wereld, zei hij. Davis zei dat de repatriëring van gestolen antiquiteiten nog steeds door te veel mensen met collecties als een obstakel wordt behandeld, terwijl het gezien zou moeten worden, zoals het Asian Art Museum heeft gedaan, als een kans. “Het is een kans om het publiek voor te lichten,” zei Davis. “Het is een kans om bruggen te bouwen met Zuidoost-Azië,” voegde ze eraan toe, “en ik hoop dat andere instellingen dit voorbeeld volgen.”
