Slachtoffer van nucleaire tests: Mijn grootste angst ooit

De nucleaire dreiging vandaag is groter dan ooit sinds de Koude Oorlog. De wereld staat voor de mogelijkheid van een nieuwe wapenwedloop, ditmaal zonder de verdragen die decennialang catastrofe hebben voorkomen. Er wordt geschat dat er nu wereldwijd 12.241 nucleaire oorlogskoppen zijn. Wapenbeheersing is aan het afbrokkelen: inspecties onder het New START-verdrag, het laatste overgebleven wapenbeheersingsverdrag tussen de Verenigde Staten en Rusland, zijn opgeschort, en met de vervaldatum in februari 2026 is er geen opvolger in zicht. Het verdrag over Middellange Afstand Nucleaire Krachten is verdwenen, het Verdrag inzake Open Lucht is verlaten, en het Alomvattend Verdrag inzake Verbod op Nucleaire Proeven is nog steeds niet in werking getreden. Tegelijkertijd is het geopolitieke landschap van de wereld volatieler dan ooit.

Diep van binnen weet iedereen dat nucleaire wapens een gevaar vormen. We kennen hun destructieve kracht: onmiddellijke vernietiging, stralingsziekten, kanker, vervuilde grond en generaties van lijden. Toch accepteert de internationale gemeenschap steeds meer het idee dat nucleaire wapens landen veilig maken. Het is waar dat ze op geopolitiek niveau een afschrikkende functie kunnen vervullen. Maar op wereldschaal zijn ze een zwaard van Damocles dat boven de hele mensheid hangt. Hoe langer we doen alsof ze veiligheid garanderen, des te groter is het gevaar dat op een dag de afschrikking zal falen. Dit gevaar is des te verontrustender met de groeiende afhankelijkheid van kunstmatige intelligentie in militaire technologieën.

Ik ken dit gevaar maar al te goed, niet in theorie, maar in mijn lichaam en in de geschiedenis van mijn land. Ik ben geboren zonder armen, een erfenis van nucleaire testen die door de Sovjetunie in mijn thuisland Kazachstan zijn uitgevoerd. Van 1949 tot 1989 werden er meer dan 450 nucleaire tests uitgevoerd op de testlocatie Semipalatinsk. Meer dan een miljoen mensen werden direct aan straling blootgesteld, en de gevolgen zijn tot op de dag van vandaag voelbaar in de derde en vierde generaties: kanker, aangeboren afwijkingen, milieuschade en intergenerationele trauma’s. Mijn eigen leven is een getuigenis van de menselijke prijs die betaald is voor de zogenaamde “nationale veiligheid”. Ik werd kunstenaar, schilderend met mijn mond en voeten, en een activist zodat de tragedie van mijn land nergens anders zal worden herhaald.

Wat Kazachstan heeft doorgemaakt is de reden waarom mijn land sinds de onafhankelijkheid een vooraanstaand pleitbezorger van nucleaire ontwapening is. We erfden ’s werelds vierde grootste nucleaire arsenaal en kozen ervoor om het vrijwillig op te geven. We hebben de testlocatie Semipalatinsk permanent gesloten. We hebben de Internationale Bank voor Laagverrijkt Uranium opgericht in samenwerking met het Internationaal Atoomenergieagentschap, waardoor een wereldwijde vangnet tegen nucleaire brandstofcrisissen is gecreëerd. En vandaag is Kazachstan bezig met de bouw van zijn eerste kerncentrale. Dit is een belangrijk onderscheid: ons land is niet tegen kernenergie, die vreedzaam kan worden benut om te voldoen aan de groeiende vraag naar elektriciteit en de koolstofemissies te verminderen. Maar nucleaire wapens zijn een heel ander verhaal. Ze verlichten geen huizen; ze vernietigen ze alleen. Daarom was het het initiatief van Kazachstan bij de Verenigde Naties dat leidde tot de proclamatie van 29 augustus, de datum waarop de testlocatie Semipalatinsk officieel werd gesloten, als de Internationale Dag tegen Nucleaire Proeven.

Kazachstan heeft zijn deel gedaan. Maar deze strijd is groter dan wij. De wereld heeft veel bredere steun nodig als we het risico van nucleaire wapens willen verminderen. Ik erken dat de droom van een wereld vrij van nucleaire wapens vandaag misschien ver weg lijkt. Maar er zijn concrete stappen die de internationale gemeenschap nu kan nemen om het gevaar te verminderen, als alleen de wil kan worden gevonden.

Eerst moeten we de waanzin aanpakken van het houden van duizenden oorlogskoppen in een staat van onmiddellijke inzet. Ongeveer 2.100 nucleaire wapens blijven op korte termijn inzetbaar, waarbij leiders slechts enkele minuten krijgen om te beslissen of ze deze moeten ontketenen. In zo’n samengeperste tijdsbestek groeit het risico van valse alarmen, technische storingen of zelfs AI-gestuurde miscalculaties onacceptabel hoog. Het de-alerten van deze wapens is de meest voor de hand liggende stap voor risicoreductie op korte termijn. Menselijk overleven mag niet afhangen van een haastige beslissing die in enkele momenten wordt genomen.

Tweede, nucleaire staten moeten publiekelijk hun moratorium op nucleaire tests bevestigen, ongeacht de verdragspolitiek. Als ze het Alomvattend Verdrag inzake Verbod op Nucleaire Proeven nog niet kunnen ratificeren, moeten ze in ieder geval beloven nooit meer te testen. Dat is het minimale dat verschuldigd is aan de slachtoffers van eerdere tests, van Semey tot de Stille Oceaan en daarbuiten.

Derde, we moeten het humanitaire principe bevestigen dat nucleaire wapens van nature onmenselijk zijn. Dat is het morele hart van het Verdrag tot Verbod op Nucleaire Wapens. Zelfs als regeringen het nog niet kunnen ondertekenen of ratificeren, kunnen ze de geest ervan omarmen, en erkennen dat geen enkele staat, geen enkel volk, ooit adequaat kan reageren op de detonatie van een nucleaire explosie in een bevolkt gebied.

Vierde, de wereld moet nieuwe grenzen van nucleaire gevaren voorkomen. We moeten het verbod op nucleaire wapens in de ruimte bevestigen, zodat de buitenruimte vrij blijft van deze apocalyptische apparaten. En alle staten moeten zich verplichten dat beslissingen over nucleair gebruik nooit aan kunstmatige intelligentie zullen worden gedelegeerd.

Tenslotte moeten we de grootste gevaar van allemaal bestrijden: vergeten. Elke 29 augustus moeten we niet alleen de Internationale Dag tegen Nucleaire Proeven markeren, maar ons ook inzetten voor educatie en herinnering. Elk schoolkind moet weten wat er is gebeurd in Semey, in Hiroshima en Nagasaki, op Bikini Atoll. Alleen wanneer de wereld ons lijden herinnert, zal ze ervoor kiezen het nooit te herhalen.

De visie van een wereld vrij van nucleaire wapens is niet naïef, en het is niet onmogelijk. Kazachstan heeft aangetoond wat mogelijk is toen het de testlocatie Semipalatinsk sloot en zijn nucleaire arsenaal opgaf. Als een natie die honderden nucleaire tests heeft doorstaan een pad vrij van nucleaire wapens kon kiezen, kunnen anderen dat ook. De vraag is of de mensheid de moed heeft om dit te doen.