Presidentsverkiezingen Polen 2025: Wat staat er op het spel van migratie tot EU?

Polse presidentskandidaat Rafal Trzaskowski van de regerende burgerlijke platformpartij houdt op dinsdag 13 mei een campagnebijeenkomst in Krakau.

De twee belangrijkste kandidaten voor de Poolse presidentsverkiezingen van zondag stonden deze week tegenover elkaar over Europa en wisselden persoonlijke aanvallen uit, terwijl ze hun laatste pogingen deden om zwevende kiezers te winnen. De winnaar neemt het stokje over van de huidige president Andrzej Duda, van de nationalistisch-conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid, op een cruciaal moment waarin buurland Oekraïne tegen Rusland vecht. Samenwerking tussen de regering en de president is essentieel om hervormingen door te voeren.

Rafal Trzaskowski, zichtbaar vermoeid tijdens zijn bijeenkomst op dinsdag, stond op een podium op het centrale Marktplein van Krakau, omringd door een grote menigte die zijn naam aanmoedigde, met blauwe Europese vlaggen die naast de wit-rode Poolse wapperden.

Trzaskowski, een van de twee hoofdconcurrenten in de Poolse presidentsverkiezingen, riep tijdens zijn campagnebijeenkomst in Krakau op tot ‘eerlijkheid’ en ‘menselijke waardigheid’. “Ik dacht niet dat het nodig zou zijn om ons allemaal, vooral mijn belangrijkste concurrent, eraan te herinneren dat eerlijkheid het belangrijkste is, menselijke waardigheid het belangrijkste is en onbaatzuchtigheid het belangrijkste is,” zei Trzaskowski, verwijzend naar een recent nieuwsitem over zijn concurrent Karol Nawrocki, een onafhankelijke kandidaat gesteund door de oppositiepartij Recht en Rechtvaardigheid.

Nawrocki zou een appartement in Gdansk hebben gekocht van een oudere man in ruil voor de belofte hem zorg te bieden. Volgens de familie van de man werd de belofte niet nagekomen en werd hij in een staatsverpleegtehuis geplaatst. Nawrocki heeft in reactie daarop gezegd dat hij het appartement aan een goed doel zal schenken en wees erop dat onder Trzaskowski’s burgemeesterschap gezinnen uit staatswoningen in Warschau zijn gezet.

Nawrocki’s bijeenkomst in Zabrze had een andere toon en had een speciale gast. Samen met George Simion, de ultranationalistische winnaar van de eerste ronde van de Roemeense presidentsverkiezingen op 4 mei, richtte Nawrocki zijn pijlen op de EU. “Samen met Roemenië, wanneer George Simion wint en wanneer wij winnen op 18 mei, zullen we een Europa van Vaderlanden opbouwen, waarin we de Europese Unie niet toestaan om te centraliseren en Polen en Roemenië in haar provincies te veranderen,” zei Nawrocki.

Simion, samen met de menigte, scandeerde “Donald Trump!” en noemde de president van de Verenigde Staten “een symbool van de strijd voor vrijheid die heel Europa zal transformeren”. Eerder deze maand ontmoette Nawrocki, die betoogt dat Polen zich moet richten op een alliantie met de VS in plaats van de EU, Trump in het Witte Huis en zou naar verluidt zijn steun hebben ontvangen.

Antimigrantenretoriek omarmd door beide kandidaten

In de race om de zwevende stemmen hebben beide kandidaten hun standpunten van hun partijen gematigd. Nawrocki heeft de toezegging van Recht en Rechtvaardigheid aan een verzorgingsstaat verlaten ten gunste van een boodschap van vrijemarktliberalisme. Trzaskowski, de meer liberale kandidaat, heeft zich relatief stil gehouden over vrouwen- en LGBTQ-rechten en heeft een striktere lijn aangenomen over veiligheid en immigratie door te beloven de uitkeringen voor werkloze Oekraïners die in Polen asiel hebben gezocht te verlagen, en door de opschorting van asielrechten door zijn regering vorig jaar te steunen.

Veiligheid en antimigrantenretoriek zijn belangrijke kenmerken van deze verkiezingen, aangezien beide hoofd kandidaten dichter bij de opvattingen van de populistische Slawomir Mentzen komen, een belastingadviseur die de leider is van de ultranationalistische, conservatieve Confederatiepartij. Hij heeft opgeroepen tot het beschieten van migranten die vanuit Wit-Rusland binnenkomen en is tegen sociale uitkeringen voor Oekraïners en is waarschijnlijk de derde in de presidentsrace.

“In opiniepeilingen en focusgroepen is er bij alle kiezers, inclusief kiezers van de nieuwe linkerzijde, een zichtbare anti-Oekraïense trend, die sociale en economische in plaats van culturele wortels heeft,” zegt Bartosz Rydlinski, een politicoloog aan de Kardinaal Stefan Wyszynski Universiteit in Warschau. “Polen zijn niet boos op Oekraïners omdat ze apart leven of geen Pools spreken. [Maar] in een land met zeer beperkte toegang tot openbare diensten, is er een irrationeel gevoel van onrechtvaardigheid. Er is een gevoel dat Oekraïners niet werken, maar gebruik maken van de gezondheidszorg.”

“Ik wil in een normaal land leven”

Tijdens de bijeenkomst in Krakau, temidden van een zee van Poolse en Europese vlaggen, riep de menigte op tot waarde-gebaseerd beleid en verandering. Toen haar werd gevraagd naar de situatie aan de Pools-Wit-Russische grens – waar sinds 2021 duizenden migranten naar Europa zijn gekomen – en de opschorting van asielrechten, zei Szol, net als haar kandidaat, dat ze het eens is met de rechtvaardiging van deze maatregel.

“Dit is het resultaat van de acties van Poetin en Loekasjenko om arme mensen naar de grens te sturen die zich niet bewust zijn van wat er aan de hand is. Mensenhandelaren zijn vaak betrokken. Dit is een NAVO-grens en die moet gewoon extra beveiligd zijn,” aldus Szol.

Rydlinski voegde echter toe dat een dergelijke opschorting van mensenrechten op de lange termijn de agenda van de extreemrechtse beweging zou versterken en liberale partijen zou verzwakken. “Het verschil tussen liberale en populistische partijen zou moeten zijn dat liberale partijen mensenrechten serieus nemen,” stelt Rydlinski. “Onderzoek toont aan dat wanneer liberale en linkse partijen zich aanpassen aan extreemrechtse kwesties, ze geen populistische kiezers winnen, maar hun eigen kiezers verliezen.”

Hervormingen doorvoeren

De winnaar van deze presidentsverkiezingen zal cruciaal zijn voor de huidige regering, die belemmerd is in het uitvoeren van hervormingen door de huidige president, die zijn vetorecht heeft gebruikt om deze te blokkeren. Dit omvat de omkering van controversiële gerechtelijke hervormingen die door de regering Recht en Rechtvaardigheid zijn geïntroduceerd tijdens haar achtjarige regeerperiode. Het Europees Hof van Justitie heeft verschillende gerechtelijke hervormingen van Recht en Rechtvaardigheid als strijdig met het EU-recht beoordeeld, met name met betrekking tot de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, en heeft vanaf 2021 sancties opgelegd aan Polen.

“Wat op het spel staat in de verkiezingen is of de huidige regering haar programma volledig zal kunnen uitvoeren. Een van de belangrijkste kenmerken van het politieke landschap in de afgelopen 18 maanden is dat de regering in wezen is geblokkeerd in een aantal zaken die zij zich heeft verplicht te doen,” zegt Ben Stanley, socioloog en politicoloog aan de SWPS Universiteit in Warschau.

“Als Nawrocki wint, zal dat zeker leiden tot het behoud van de huidige situatie met een vijandige president die het veto uitspreekt of dreigt het veto uit te spreken over wat de regering wil doen. Dat zal zowel de rechtsstatelijke kwesties als ook veel elementen op de wetgevende agenda van de regering beïnvloeden,” zei Stanley. “Het zal ook een signaal naar de kiezers sturen dat Recht en Rechtvaardigheid in staat is om de volgende verkiezingen te winnen en dat als het de volgende verkiezingen wint [in november 2027], het haar president zal hebben.”