President Daniel Noboa Richt Zich op Criminaliteitsgolf in Ecuador ter Herverkiezing

Een test voor ‘mano dura’ politiek?

In zijn zoektocht naar herverkiezing richt president Daniel Noboa zich op de golf van criminaliteit in Ecuador. Onder zijn korte termijn als president heeft Ecuador te maken gehad met dagelijkse stroomonderbrekingen van 14 uur, gewelddadige rellen in gevangenissen en een diplomatiek conflict met Mexico dat internationale kritiek opriep. Desondanks vaart Noboa, 37, richting de presidentsverkiezingen van zondag met een aanhoudende populariteit.

Gedurende de afgelopen 14 maanden heeft Noboa Ecuador geleid in een periode van crisis. De criminaliteit blijft hardnekkig hoog en drugshandel blijft het grondgebied van het land binnendringen. Noboa’s eigen acties hebben vragen doen rijzen over de verslechtering van mensenrechten en de machtsoverschrijding van de president. Ondanks deze uitdagingen ligt zijn goedkeuringspercentage echter comfortabel boven de 50 procent, volgens het peilingbureau Comunicaliza.

Van de meer dan een dozijn rivaliserende kandidaten in de verkiezingen van zondag is er slechts één echte uitdager naar voren gekomen: Luisa Gonzalez, zijn linkse tegenstander van de vorige verkiezingen. Deskundigen wijzen op verschillende factoren voor Noboa’s status als koploper, maar vooral op zijn strenge aanpak van criminaliteit, ook wel ‘mano dura’ genoemd.

“Veiligheid is een constant thema voor deze regering,” zegt Beatriz Garcia Nice, een Ecuadoriaanse medewerker van het Wilson Center, een denktank. “En het heeft veel van de focus opgeslorpt.” Toch heeft Noboa’s zwarehandige stijl geleid tot kritiek en kan het mogelijke zwaktes in zijn campagne signaleren.

Van underdog naar koploper

Als zoon van een miljardair in bananen, kwam Noboa aan de macht onder ongekende omstandigheden. In mei 2023 nam zijn voorganger, president Guillermo Lasso, de drastische beslissing om zowel zijn regering als de Nationale Assemblee te ontbinden in plaats van impeachment-hoorzittingen onder ogen te zien. Geen enkele president had ooit die macht eerder uitgeoefend.

Noboa lanceerde diezelfde maand een onderdog-presidentschap, waarbij hij een coalitie van centrum- en conservatieve partijen opbouwde. De duidelijke leider in die race was Gonzalez, een ervaren politica die eerder een decennium had gediend in de administratie van president Rafael Correa. In de eerste stemronde verzamelde Noboa echter genoeg stemmen om door te gaan naar de tweede ronde, waar hij Gonzalez met 52 procent versloeg.

Die overwinning stelde Noboa in staat om de resterende 18 maanden van Lasso’s termijn te dienen. Op 35-jarige leeftijd werd hij de jongste gekozen president in de geschiedenis van Ecuador. Deskundigen merken echter op dat zijn onervarenheid duidelijk naar voren kwam. “Hij kwam zonder plan en zonder een goed team,” zegt Sebastian Hurtado, president van Profitas, een politieke risico-adviesfirma in Ecuador.

De manier waarop Noboa de elektriciteitscrisis van Ecuador vorig jaar aanpakte, illustreert zijn gebrek aan politieke finesse. Een historische droogte had de mogelijkheid van Ecuador om hydro-elektriciteit op te wekken uitgeput, maar Noboa verzekerde de natie dat stroomonderbrekingen zouden stoppen, terwijl deze maandenlang aanhielden, wat het publieke vertrouwen ondermijnde.

In november vulden gefrustreerde bewoners de straten in Quito met de leus “Fuera Noboa”, wat “Weg met Noboa” betekent.

‘Een moeilijke situatie’

Ook voordat Noboa het presidentieel paleis in Quito betrad, was de grootste uitdaging voor zijn eerste termijn al duidelijk. Sinds de COVID-19 pandemie heeft Ecuador te maken gehad met een verslechterende economie en een stijgende criminaliteit. “Noboa werd in een moeilijke situatie geduwd,” zegt Hurtado. Ecuador had in 2023 de hoogste moordcijfers van alle Zuid-Amerikaanse landen, met 47 moorden per 100.000 inwoners.

Een van de slachtoffers dat jaar was een andere presidentskandidaat, Fernando Villavicencio, die werd vermoord na een bijeenkomst. Noboa’s verkiezing deed weinig om de golf van criminaliteit te dempen. Minder dan twee maanden na zijn aantreden ontdekten autoriteiten dat een beruchte bendeleider, Jose Adolfo Macias Villamar, uit de gevangenis was ontsnapt. In de dagen die volgden, ontstonden er rellen in de gevangenissen en werden gemaskerde aanvallers gezien die een tv-station aanvielen tijdens een live-uitzending.

Garcia Nice stelt dat de aanval op het tv-station, samen met Villavicencio’s moord, de publieke steun voor Noboa’s regering heeft versterkt. “Beide legitimeerden Noboa en zijn ‘mano dura’ aanpak van criminaliteit,” zegt ze.

Noboa reageerde op de uitbraak door een “oorlog” tegen de bendes in Ecuador te verklaren, waarbij hij hen als “terroristische groepen” bestempelde. Hij vaardigde opeenvolgende noodtoestanden uit en in april steunden de kiezers massaal de voorstellen die hij indiende om de militaire aanwezigheid in de wetshandhaving te vergroten en de straffen voor criminaliteit te verhogen.

‘Autoritaire neigingen’

Die ‘mano dura’ aanpak heeft beperkte resultaten opgeleverd. Het moordcijfer daalde in 2024 met bijna 20 procent, maar blijft ver boven de niveaus van vóór de pandemie. In januari van dit jaar beleefde Ecuador een nieuwe opleving van geweld, waarbij het de meest gewelddadige maand in de geschiedenis van het land markeerde. De verhoogde bevoegdheden voor de wetshandhaving hebben ook vragen opgeroepen over mogelijke machtsmisbruik.

“Terwijl bendegeweld op gruwelijke niveaus blijft, hebben de veiligheidsdiensten ernstige mensenrechtenschendingen gepleegd, waaronder buitengerechtelijke executies, gedwongen verdwijningen en marteling,” zegt Juan Pappier, adjunct-directeur van de Amerika’s-divisie van Human Rights Watch.

Een van de meest recente controverses betreft de ontvoering en moord op vier jonge jongens in Guayaquil na een voetbalwedstrijd. Beveiligingscamera’s leken te tonen dat in uniform geklede soldaten twee van de jongens grepen. Hun vier lichamen werden later verbrand aangetroffen nabij een militaire basis. De strijdkrachten beweerden dat de jongens waren gearresteerd voor het plegen van een overval, maar boden geen bewijs.

Noboa zelf heeft internationale schandalen uitgelokt door een politie-inval in de Mexicaanse ambassade in Quito goed te keuren. Ambassades zijn echter beschermde ruimtes onder het internationaal recht, en deze actie leidde ertoe dat Mexico zijn diplomatieke betrekkingen met Ecuador verbrak. “Hij heeft autoritaire neigingen en heeft geen scrupules om wetten, regels of conventies te negeren,” zegt Hurtado.

Carla Larrea, een vicepresidentskandidaat, beschreef sommige van president Noboa’s beslissingen als ‘erratisch’.

Strijd tegen ‘oude politiek’

Noboa blijft de controverse over de grenzen van zijn autoriteit weerstaan tot het einde van zijn laatste campagne. De Ecuadoriaanse grondwet vereist dat openbare functionarissen verlof nemen om zich kandidaat te stellen voor herverkiezing. Maar Noboa ondertekende in plaats daarvan twee uitvoerende besluiten om te voorkomen dat de macht naar zijn vice-president, Veronica Abad, zou gaan, met wie hij in conflict is. Deze week verklaarde het Constitutioneel Hof van Ecuador beide besluiten ongrondwettelijk.

Na de uitspraak bekritiseerde de Confederatie van Inheemse Nationaliteiten van Ecuador (CONAIE), een krachtige coalitie voor inheemse rechten, Noboa omdat hij het presidentschap behandelt als “een privé haciënda”. “Geen autoritaire manoeuvre kan de waarheid verbergen: de regering van Noboa is doorspekt met irregulariteiten, misbruik en minachting voor de democratie,” schreef CONAIE in een verklaring.

Toch heeft Noboa campagne gevoerd voor een tweede volledige termijn met de belofte dat hij de oorlog zal verklaren aan “de oude politiek” van Ecuador. In advertenties staat Noboa in een wit T-shirt tegen een paarse achtergrond, naast slogans voor “één enkele ronde” — een oproep aan kiezers om de overwinning van zondag zo massaal te maken dat er geen tweede ronde nodig is.

Dit is een opmerkelijk informele uitstraling, bedoeld om de jongere generaties van Ecuador aan te spreken. Garcia Nice legt uit dat jonge kiezers bijzonder dol zijn op Noboa. Sommigen dragen zelfs kartonnen uitsneden van de leider. In een land waar de gemiddelde stemleeftijd 28 jaar is en 16-jarigen mogen stemmen, zou deze demografie een aanzienlijke voordeel kunnen bieden bij de stembureaus.

Toch waarschuwt Hurtado dat Noboa’s charisma als jonge leider hem slechts tot op zekere hoogte zal helpen. Als hij erin slaagt een volledige termijn van vier jaar te winnen, zal hij niet langer profiteren van het voordeel van de twijfel dat komt met het zijn van een relatief nieuwkomer in de politiek. “Als hij de grote uitdagingen van het land niet oplost, zal zijn populariteit afnemen,” zegt Hurtado.