‘Onze zaden, onze wortels’: Hoop zaaien te midden van Israëlische bombardementen op Libanon

Kenmerken | Israël valt Libanon aan

“Onze zaden, onze wortels”: hoop zaaien terwijl Israëlische bommen op Libanon vallen. Een agro-ecologische collectief in de Bekaa-vallei van Libanon heeft een ‘zaadbibliotheek’ opgebouwd met meer dan 1.000 soorten zaden. Zorgvuldig gekweekt, kunnen ze de sleutel zijn tot het redden van het land van hongersnood.

In de Bekaa-vallei, Libanon – Een warme wind waait over het rotsachtige, aride landschap van de grens tussen Libanon en Syrië, terwijl silhouetten langzaam door de bergpas lopen en zich een weg banen rond twee enorme kraters. Wat ooit een drukke weg was die zich uitstrekte van Beiroet in Libanon, door de Bekaa-vallei en naar Damascus in Syrië via de Masnaa-overgang, is door Israëlische bombardementen gereduceerd tot puin. Alle reizen zijn bijna onmogelijk geworden.

Gezinnen passeren nu alleen te voet, met hun bagage op hun hoofd, terwijl ze voorzichtig hun balans behouden terwijl ze door het puin navigeren. Totdat er woensdag een fragiele wapenstilstand tussen Israël en Hezbollah werd bereikt, had Israël sinds eind september Libanon gebombardeerd. Op 4 oktober bombardeerden de Israëlische strijdkrachten Masnaa, de grootste grensovergang naar Syrië, terwijl ze hun aanval op Libanon opvoerden, bijna een jaar nadat ze een oorlog tegen Gaza begonnen.

Wat er nog van Masnaa over is, is nauwelijks genoeg om mensen door te laten, laat staan de ooit vertrouwde vrachtwagens vol verse groenten en fruit die door de pas kronkelden. Sinds er geen commerciële vrachtwagens meer passeren, brengt hij zijn dagen door in de schaduw langs de weg of helpt hij mensen hun bezittingen door het puin te dragen. “Dit is een zware economische klap voor ons,” voegt hij eraan toe.

In 2023 exporteerde Libanon dagelijks tussen de 250 en 350 ton landbouwproducten naar de bredere regio van het Midden-Oosten via Masnaa, wat leidde tot jaarlijkse verkopen van $176 miljoen, volgens Libanese douanedata, inclusief industriële exporten. Israël beweert de weg naar Masnaa te hebben aangevallen om Hezbollah te beletten wapens uit Syrië te importeren, maar lokale inwoners vrezen dat dit de eerste stap kan zijn in een blokkade van het land.

Sinds dat voorval zijn ook alle andere officiële grensovergangen tussen Syrië en Libanon gebombardeerd, en Israël heeft in oktober een maritieme blokkade opgelegd aan Zuid-Libanon. In het hele land hebben Israëlische bommen meer dan 2.000 hectare (ongeveer 5.000 acres) landbouwgrond verbrand, terwijl 12.000 hectare (bijna 30.000 acres) door boeren zijn verlaten die naar veiligheid vluchtten. Dit betekent dat 10 procent van Libanons landbouwgrond verloren is gegaan – hoewel dit als een zeer conservatieve schatting wordt beschouwd. Van de rest is veel braak gelaten.

Voor de Israëlische aanvallen had bijna één op de vier Libanezen al moeite met honger vanwege de economische crisis en inflatie in het land, volgens het Wereldvoedselprogramma. Met de escalatie van Israëlische aanvallen op Hezbollah in het land sinds september, “zal de voedselonzekerheid in Libanon verslechteren,” waarschuwde het agentschap. “Het conflict bedreigt ook… meer dan 60 procent van de landbouwproductie in Libanon.”

Terwijl Gaza al 17 jaar lijdt onder een Israëlische blokkade – wat nu resulteert in ernstige hongersnood – vrezen velen in Libanon dat hetzelfde lot hen te wachten staat.

Voorbereiden op oorlog – de boerderij

In Saadnayel, een paar kilometer van Masnaa, staat een lemen boerderij omgeven door overvloedige velden. Dit is de thuisbasis van Buzuruna Juzuruna (“onze zaden zijn onze wortels”), een agro-ecologisch collectief met Libanese, Syrische en Franse leden. Terwijl de zachte herfstwind door de boomgaarden waait en de geiten blaten, voelt de boerderij als een toevluchtsoord dat volledig verwijderd is van de bloedvergieten in Libanon.

Zoals de meeste progressieve agro-ecologische collectieven en boerderijen in Libanon heeft het veel onrust ervaren sinds de Israëlische aanvallen. Echter, dit specifieke collectief heeft zich voorbereid op oorlog.

Terwijl hij loopt, veegt hij takken van rozemarijn aan de kant naast de velden voordat hij de schuur binnengaat, die gevuld is met de warme, doordringende geur van geiten en schapen. Opgericht in 2015 door een groep van vijf als een experimenteel project, is de boerderij gestaag uitgebreid tot twee hectare land (vijf acres) waarop fruit en groenten worden gekweekt terwijl geiten, schapen en kippen rondlopen.

De dieren en vogels zijn nuttig voor het opruimen van onkruid, het produceren van kaas, labneh en ghee, terwijl ze ook hun eigen natuurlijke meststof creëren uit hun afval. “We consumeren en verkopen ook het vlees, de eieren, alles – we hebben hier onze eigen zelfvoorzienende economie ontwikkeld,” legt Youssef uit.

Dichtbij de dierenboerderij is de kwekerij waar het collectief meer dan 1.000 soorten zaailingen tot planten kweekt – van gewassen en sierplanten tot aromatische kruiden. “Ik hou echt van de zomergroenten, zoals tomaten, komkommers en aubergines, evenals onze diverse soorten tarwe,” zegt Youssef.

De zaadbibliotheek

Maar het belangrijkste op deze boerderij is de donkere, droge kamer in het hoofdgebouw, die een onschatbare schat herbergt: een uitgebreide “zaadbibliotheek”. Hier staan rijen dozen gevuld met erfzaden op houten planken, elk met zijn soort en variëteit geschreven in het Arabisch en Frans. “Hier hebben we ongeveer 1.000 soorten zaden,” zegt Youssef terwijl hij door de dozen snuffelt. “We hebben ongeveer 50 variëteiten tomaten, en evenveel chili’s, aubergines en sla, evenals 75 soorten lokale en traditionele tarwezaden uit het hele Middellandse Zeegebied,” voegt hij trots toe.

Buzuruna heeft de zaden verzameld van boeren uit Zuid-Frankrijk tot Syrië en zelfs Palestina, dankzij de relaties met andere gelijkgestemde collectieven in die landen. Soms reisden leden van het collectief naar Frankrijk om zaden van die boeren te verzamelen, of Syrische leden van het collectief brachten ze naar Libanon.

In de donkere kamer die als een “bibliotheek” voor zaden dient, gaat Youssef door een doos met rode-witte textuur cranberrybonen die tussen zijn vingers vloeien als kralen. “Deze zijn heel speciaal voor Libanese boeren, het is een traditionele soort die in het hele land te vinden is,” zegt hij.

Hij presenteert met vreugde enkele van zijn favoriete zaden – een zeldzame soort tomaat die in het Arabisch “vreugde van de boomgaarden” wordt genoemd, een Syrische appel-tomaat en een grote Libanese bergtomaat. Buzuruna Juzuruna heeft nu genoeg om alle boerderijen in Libanon te voorzien als ze dat nodig hebben.

Maar eerst moeten de zaden beschermd worden tegen de bombardementen, die dag na dag dichterbij komen. Gebouwen op slechts enkele honderden meters van de boerderij zijn de afgelopen weken getroffen. Youssef pakt een doorzichtige plastic doos vol met kleine zakjes zaden. “Deze doos bevat monsters zoals tuinbonen, pompoenen, tomaten en aubergines die we ergens ver weg zullen verstoppen, zodat als er aanvallen op deze plek komen, we een veiligheidsdoos op een andere plek hebben,” legt hij uit.

“Het is een klein fortuin; je kunt zulke zaden tegenwoordig niet meer op de [algemene] markten vinden. We moeten ze niet alleen redden, maar ook verspreiden.” Om deze reden biedt Buzuruna Juzuruna zaailingen aan boeren in nood – momenteel biedt het groentezaden aan 14 boerderijen en tarwezaden aan nog eens vier. Het collectief biedt de zaden en training over hoe ze te verbouwen gratis aan. Andere boeren zijn welkom om zaden te kopen. “Dit zijn zaden die herbruikbaar zijn, zodat ze hun gewassen op eigen houtje kunnen ontwikkelen,” voegt Youssef eraan toe, in tegenstelling tot industrieel geproduceerde zaden.

Momenteel “is de landbouwsector in Libanon zwaar afhankelijk van kunstmatige hybride zaden,” zegt Martinet-Jannin. Hybriden zijn ontworpen om resistenter te zijn tegen bepaalde ziekten of om een grotere hoeveelheid product op te leveren, maar dit voordeel komt met de prijs van eenmalig gebruik. De gewassen kunnen niet worden gebruikt om nieuwe zaden te produceren die in het volgende seizoen kunnen worden herplant. Dit is duur en creëert een afhankelijkheid omdat boeren ze elk jaar opnieuw moeten kopen. De zaden die het collectief gebruikt om gewassen te verbouwen zijn geen hybriden en kunnen opnieuw worden geplant.

Om deze reden is het initiatief van de zaadbibliotheek van het collectief revolutionair in Libanon – een land dat voor tot 80 procent van zijn behoeften afhankelijk is van landbouwimporten, waaronder fruit, groenten, vlees en zuivelproducten, evenals zaden. Tarwe, meststoffen, pesticiden en machines worden ook bijna volledig geïmporteerd.

Het collectief heeft educatieve trainingen gehouden voor lokale boeren. “Het doel was om bewustzijn te creëren en de Syrische, Libanese en Palestijnse boeren in de regio te begeleiden om een idee te krijgen over duurzame landbouw, zodat ze veilige voeding voor zichzelf en hun gezinnen hebben,” legt Youssef uit.

“Vandaag de dag zijn we getuige van een oorlog in Libanon – het doel van deze bibliotheek is om ervoor te zorgen dat de boeren zelfvoorzienend zijn, zodat ze gewassen kunnen verbouwen uit de zaden die ze in handen hebben,” voegt hij eraan toe.

Voedsel: ‘Het laatste vangnet’

“De multinationale bedrijven die deze hybride, eenmalige zaden produceren en verkopen, onderwerpen kleine boeren en hun gezinnen door hen afhankelijk te maken van een kapitalistisch, koloniaal landbouwsysteem. Het ontwikkelen van erfzaden is een daad van verzet,” zegt Martinet-Jannin.

Het collectief heeft ook als doel de verdwijning van voedseltradities om te keren en het lokale erfgoed en cultuur te behouden, vooral in tijden van oorlog. “Als voorbeeld, onze Syrische collega’s – ze zijn hun huizen, hun dorpen, hun levens kwijtgeraakt tijdens de Syrische burgeroorlog. Maar hier kunnen we nog steeds de speciale soorten kleine, erfzaden aubergines en courgettes kweken die ze nodig hebben voor hun traditionele gerechten – ze kunnen nog steeds iets vasthouden. Voedsel kan het laatste vangnet zijn wanneer je alles hebt verloren,” legt Martinet-Jannin uit.

“Het is overduidelijk hoe de oorlog de lokale landbouwsystemen en tradities vernietigt, vooral recentelijk in Palestina – maar dit is in de hele regio gebeurd tijdens de laatste conflicten,” zei ze, verwijzend naar incidenten zoals toen de Verenigde Staten de zaadbank in Abu Ghraib in Irak bombardeerden tijdens de invasie in 2003.

Deze herfst namen enkele leden van Buzuruna deel aan een reeks vergaderingen en conferenties over erfzaden en soevereiniteit in Frankrijk. Hoewel het collectief gewoonlijk dergelijke evenementen bijwoont, heeft de bloedige context van de regio dit jaar een bijzonder ernstige agenda gepresenteerd. “Deze evenementen richtten zich veel op Palestina, Soedan en Libanon, en spraken over hoe voedselsoevereiniteit te herstellen te midden van de oorlogen,” zegt Martinet-Jannin.

Na het bijwonen van de Internationale Boerenzadenbijeenkomst in Antibes, Frankrijk, die elke vier jaar wordt gehouden, kwamen de leden van het collectief samen voor een retraite van een week in Zuid-Frankrijk naast soortgelijke collectieven uit Syrië, Iran, het Koerdische gebied in Noord-Irak, Palestina, Egypte en de bredere MENA-regio.

“We hadden langdurige connecties met al deze mensen en bewegingen, maar ze hadden elkaar nog nooit ontmoet. Het was prachtig om eindelijk deze verbinding tussen onze lokale strijd te creëren, te praten over de uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd, en hoe we samen kunnen organiseren,” zegt ze.

Terwijl boeren in de hele regio worden geconfronteerd met de gecombineerde schaduwen van klimaatverandering, droogte en conflict, creëerde de bijeenkomst een ruimte om een alliantie te vormen. Boeren worden geconfronteerd met de dramatische effecten van klimaatverandering, die de MENA-regio tegen 2030 gemiddeld met ongeveer 1,5 graden Celsius (34,7 graden Fahrenheit) warmer maakt dan de rest van de wereld. Dit vormt veel risico’s: droogtes, bosbranden, verwoestijning en verlies van natuurlijke habitats.

Tegelijkertijd hebben politieke hervormingen in veel landen die grote, industriële boeren bevoordelen, het familie- en collectieve boeren overal in het Middellandse Zeegebied verder uitgedaagd. Regionale oorlogen en onrust hebben alleen maar bijgedragen aan de uitdagingen waarmee boeren worden geconfronteerd.

“Het was opbeurend om te voelen dat we niet alleen zijn in onze strijd. Er zijn veel andere mensen die zich organiseren en met wie we gemeenschappelijke waarden, dezelfde horizonten en wenselijke toekomsten delen,” zegt Martinet-Jannin.

Terug op de Buzuruna Juzuruna-boerderij in Saadnayel zit Youssef in de schaduw van een boom, met bloemen die groeien voor de tent waarin hij met zijn gezin woont. Hij heeft zojuist de voorraden droge voeding gecontroleerd die zijn boerderij zal verspreiden naar voedselkeukens in het hele land om degenen te helpen voeden die zijn ontheemd door de bombardementen van Israël.

Zijn kinderen maken hun huiswerk Engels terwijl hij een klein kopje Turkse koffie drinkt. “Normaal gesproken zou het nu regenen, maar de seizoenen zijn volledig uit balans door klimaatverandering,” zucht hij terwijl hij naar de heldere, zonnige lucht kijkt. “Dit is waarom we hier en nu moeten vechten, zodat onze kinderen een goede wereld kunnen erven.”