‘Onverschillig’: Aanvallen Malinese troepen en Russische huurlingen op burgers?

Kenmerken | Militaire ‘Onverschillig’: Aanvallen Malinese troepen en Russische huurlingen op burgers? Conflictmonitoren melden dat Wagner-strijders sinds 2023 de gevechten hebben geïntensiveerd en hun operatiegebieden hebben uitgebreid.

Een ongedateerde foto, verstrekt door het Franse leger, toont drie Russische huurlingen in Noord-Mali. Korrelige camerabeelden toonden hen die stil lagen in de verzengende hitte van de woestijn – zes of zeven lichamen, misschien meer. Nat, roodachtige plekken in het zand en persoonlijke bezittingen verspreid over het landschap waren tekenen van wat er gebeurd was. Terwijl de camera heen en weer schommelde, ving hij een vuil paar jeans in het zand, merkwaardig genoeg zonder zijn eigenaar.

Het was februari in Noord-Mali. De groep die dood in het zand lag, kwam volgens berichten terug van een bruiloft in de Gao-regio toen ze werden aangevallen, niet door gewapende groepen, maar naar verluidt door het Malinese leger en geallieerde Russische huurlingen van de Wagner-groep. Ten minste 20 mensen die in twee voertuigen reisden, waaronder kinderen en ouderen, werden gedood.

De militaire regering van Mali beloofde in een zeldzame stap “onderzoek” te doen naar soldaten die betrokken zouden zijn bij de sterfgevallen, toen de druk van mensenrechtenorganisaties toenam. Enkele weken later zijn er nog geen resultaten. Analisten waren niet verrast en zeiden dat het voorval slechts een van de vele gerapporteerde moorden op burgers door staatskrachten in het onveilige West-Afrikaanse land was. Het Malinese leger is al lange tijd beschuldigd van misbruiken tegen burgers, en nu bouwen Russische strijders, die in het land zijn gekomen na de afname van de Franse militaire aanwezigheid, snel een vergelijkbare reputatie op.

Mali heeft inmiddels ook een VN-vredesmacht van 11.000 man ontslagen en is uitsluitend overgestapt op Russische paramilitairen. Wagner-troepen werden vrijwel onmiddellijk diep in vijandelijk gebied gespot na hun inzet in 2022 en werden door mensenrechtenorganisaties beschuldigd van samenwerking in “massamoorden” op burgers samen met staatskrachten en pro-regering etnische strijdgroepen. Analisten zeggen echter dat de strijders sinds augustus 2023, na de dood van Wagner-oprichter Yevgeny Prigozhin, hun betrokkenheid in Mali lijken te hebben geïntensiveerd en hun operationele reikwijdte hebben uitgebreid – ten koste van burgerlevens.

Bamako is erop uit om gewapende groepen die verbonden zijn aan al-Qaeda en ISIL (ISIS) te verzwakken en heeft dorpsbewoners in het noorden als doelwit aangewezen, die zij als sympathisanten beschouwen. Maar de strijd met Tuareg-groepen, van wie sommige vechten voor een secessionistische staat “Azawad”, is een belangrijke focus geworden en heeft een decennialange onafhankelijkheidsoorlog in het noorden doen herleven. De reizigers in de Gao-convooi van februari worden verondersteld Tuareg te zijn.

De crisis in Mali begon in 2012, toen coalities van Tuareg-separatisten, collectief bekend als de Coördinatie van Azawad-bewegingen (CMA), de controle over drie noordelijke steden – Timbuktu, Kidal en Gao – overnamen, een onafhankelijke Azawad-staat proclameerden en Mali in tweeën splitsten.

De toenmalige civiele regering zocht hulp van het Franse leger en de VN. Beide machten konden enige rebellengebieden heroveren. In 2015 ondertekenden de rebellen en Bamako een fragiele vredesovereenkomst die de Tuareg-separatisten enige autonomie verleende. Echter, laagwaardige aanvallen door de CMA gingen door. Gewapende groepen, zoals de al-Qaeda-ondersteunde Jama’at Nusrat al-Islam wal-Muslimin (JNIM) en de ISIL-tak in de Grote Sahara (ISGS), met wie de CMA soms samenwerkt, groeiden in kracht, vielen burgers aan, belastten hen en namen territorium in.

In 2020 greep het leger, voortgedreven door een golf van publieke woede tegen de door Frankrijk gesteunde regering, de macht. Frankrijk veroordeelde de coup en beloofde niet samen te werken met een militaire regering. Analisten merken ook op dat Parijs niet bereid was om te rommelen met de Tuareg-deal die zij hadden geholpen te beveiligen, een deal die het leger vooral wilde afschaffen omdat zij deze als bedreigend beschouwden.

“Het waren alleen Wagner-troepen die bereid waren om te helpen het noorden terug te nemen,” zei Antonio Giustozzi, een onderzoeker bij het Britse denktank, Royal United Service Institute (RUSI). De groep staat, volgens hem, vooral bekend onder wereldwijde huurlingsgroepen om hun voorkeur voor hoog-risicooorlogsvoering, zoals de vechttechnieken die nodig zijn in afgelegen Sahel-gebieden.

“De prioriteit voor de Malinese regering was altijd het noorden omdat zij het gevoel hadden dat die mensen te veel autonomie kregen, en zij hielden niet van hoe gezellig ze werden met de Fransen,” voegde hij eraan toe.

Wagner, nu geleid door Ivan Aleksandrovich Maslov, is onder druk gezet om aan Bamako te bewijzen dat het kan leveren ondanks de interne onrust, en analisten wijzen op de verdubbeling van hun gevechtsactiviteiten sindsdien. In het laatste kwartaal van 2023 verdubbelden de activiteiten van Wagner in Mali vergeleken met het voorgaande kwartaal, volgens analyses van de conflictmonitor ACLED. Die trend zette zich voort in 2024.

“Wat Wagner bereid is te doen, doet niemand anders,” zei Giustozzi. Russische strijders zijn actief in afgelegen delen van Noord-Mali, dicht bij de Algerijnse grens, waar weinig luchtsteun of mogelijkheden voor medische evacuatie zijn. Het is een situatie waar de meeste huurlingsgroepen niet aan zouden beginnen, zei hij, maar Wagner-strijders zijn bijzonder robuust en, net als andere huurlingen, gewelddadig.

Met de hulp van Wagner heeft het Malinese leger aanzienlijke vooruitgang geboekt tegen de rebellen. Eind 2023 heroverde de regeringscoalitie de controle over Kidal. In februari 2024 heroverden de regeringskrachten ook de Inathaka-goudmijn, de grootste ambachtelijke goudmijn in het noorden die gezamenlijk door gewapende groepen en Azawad-rebellen werd beheerd. Luchtaanvallen door de regering hebben ook hoge rebellenleiders gedood.

Dat succes heeft echter zijn tol geëist op het leven van burgers, omdat het leger, Wagner-troepen en pro-regering strijdgroepen hun militaire operaties opschroeven. Waar gewapende groepen in totaal ongeveer 400 mensen hebben gedood in 2024, hebben Wagner en het Malinese leger meer dan 900 mensen gedood, volgens ACLED.

Burgers die uit het noorden van Mali naar Mauritanië vluchten, komen met horrorverhalen over “witte mannen in maskers”. Experts vertellen over vrouwen die volledig zijn doorzocht en misbruikt, mannen die onthoofd zijn, mensen die levend zijn verbrand, en hele gemeenschappen die zijn verwoest.

Human Rights Watch onthulde in een rapport van december dat tussen mei en december het Malinese leger en Russische troepen “opzettelijk ten minste 32 burgers hebben gedood, waaronder 7 in een drone-aanval, 4 anderen met geweld hebben laten verdwijnen, en ten minste 100 huizen hebben verbrand tijdens militaire operaties in steden en dorpen in centraal en noordelijk Mali”.

De mensenrechtenorganisaties beschuldigden ook JNIM en ISGS van tientallen burgerdoden in dezelfde periode. Franse troepen, toen zij in Mali waren, waren ook niet zonder fouten. Een Franse luchtaanval in januari 2021 doodde 19 burgers die deelnamen aan een bruiloft. En het Malinese leger is routinematig betrokken bij burgerdoden.

Wagner en het Malinese leger zijn ook zwaar getroffen. Vorige juli leed de coalitie zijn grootste nederlaag tot nu toe, toen een eenheid werd overvallen door een gezamenlijke kracht van CMA-strijders en gewapende groepen in het noorden van Tinzouaten. Dutzenden Wagner-soldaten stierven of werden gevangen genomen.

In de nasleep gaf Mali Oekraïne de schuld voor het verstrekken van inlichtingenondersteuning aan de Tuareg om zich te wreken op Rusland. Het brak ook de banden met Kyiv. Ondanks zijn militaire tegenslagen lijkt Wagner voorlopig vastbesloten om zowel Moskou als Bamako tevreden te stellen, zeggen experts.

“Ze zijn een relatief goedkope betrokkenheid die geld, mineralen en geopolitieke invloed oplevert,” zegt Gouvy, de onderzoeker van het Clingendael Instituut, en schetst de waarschijnlijk berekeningen van Moskou met Wagner op een moment dat westerse sancties de inkomsten hebben gehinderd. “Voorlopig is het redelijk te verwachten dat Rusland Wagner en Africa Corps zal blijven inzetten om zijn invloed in de Sahel op de een of andere manier te verspreiden,” voegde hij eraan toe.