Ontbinding van de Baath-partij in Syrië: Wat zijn de gevolgen?

Syrische Baath-partij ontbonden: Wat zijn de gevolgen?

De voormalige regeringspartij van Syrië, de Baath, bestaat niet meer. De partij heeft tientallen jaren het land geregeerd totdat ze op 8 december werd omvergeworpen, samen met de voormalige Syrische president Bashar al-Assad, toen oppositiegroepen Damascus binnenvielen. De aankondiging van woensdag dat de partij zou worden ontbonden, formaliseerde dit proces slechts.

Maar het was niet de enige groep die door de autoriteiten werd ontbonden – alle gewapende facties werden ook officieel ontbonden, met de bedoeling om voormalige oppositiekrachten te integreren in een nieuwe regeringsstructuur. Tot de ontbonden groepen behoorde Hayat Tahrir al-Sham (HTS), de groep onder leiding van de de facto heerser van Syrië, Ahmed al-Sharaa, die woensdag een onbepaalde tijdelijke rol als president van het land op zich nam.

Deze stap kwam niet als een verrassing, aangezien leden van de Syrische overgangsregering al weken signalen hadden afgegeven dat HTS en andere groepen zouden worden ontbonden. De ontbinding van de Syrische Baath-partij is echter een sterk symboolmoment na meer dan vijf decennia van eenpartijstelsel.

Wat hebben Syrië’s nieuwe leiders aangekondigd?

Ahmed al-Sharaa, de de facto leider van Syrië, werd officieel benoemd tot president voor een overgangsfase en de grondwet van het land, die in 2012 werd aangenomen, werd opgeschort. De verschillende gewapende facties die naar Damascus marcheerden en het oude regime omver wierpen, werden ontbonden, met de bedoeling om hen op te nemen in officiële staatsinstellingen.

“Alle militaire facties worden ontbonden … en geïntegreerd in staatsinstellingen,” meldde de staatsnieuwsagentschap SANA, waarbij Hassan Abdel Ghani, een woordvoerder van de nieuwe regering, dit aankondigde. Hij maakte de ontbinding van het leger van het afgedankte regime en beruchte veiligheidsdiensten bekend, evenals van de lang regerende Baath-partij.

Wat is de Baath-partij?

De Arabische Socialistische Baath-partij – om de volledige naam van de partij te geven – werd in 1947 opgericht door twee Syriërs, Michel Aflaq en Salah al-Din al-Bitar, als een pan-Arabische nationalistische en socialistische partij. De Syrische tak was een element van deze pan-Arabische regionale partij, maar werd later een militaire dictatuur die zich op Syrië richtte. De Iraakse tak werd ook een militaire dictatuur onder Saddam Hoessein.

In Syrië kwam de Baath-partij aan de macht tijdens een coup in 1963 – hetzelfde jaar dat de partij aan de macht kwam in Irak. Drie jaar later, in 1966, pleegde een vleugel van de partij onder leiding van Salah Jadid en Hafez al-Assad, die toen een Baathistische generaal was en ook de vader van de onlangs afgezetten president Bashar al-Assad, een interne staatsgreep om Aflaq en al-Bitar af te zetten. Al-Assad senior pleegde in 1970 opnieuw een coup om de partij volledig onder controle te krijgen, wat hij leidde tot zijn dood in 2000. Vanaf dat moment nam zijn zoon Bashar de leiding over en leidde de partij tot 8 december 2024, toen hij in de vroege ochtend naar Moskou vluchtte na een snelle opmars van de Syrische oppositie door het land.

Wat betekent de ontbinding van de Baath-partij voor Syrië?

De ontbinding van de Baath-partij werd algemeen gezien als een noodzaak in Syrië. Radwan Ziadeh, senior analist bij het Arab Center Washington DC, een onderzoeksorganisatie, zei dat deze aankondigingen de “overgang van de macht naar civiele handen” signaleerden. De partij was nauw verbonden met het oude regime en had daarom weinig perspectief op een toekomst in het post-revolutionaire Syrië. Het werd ook beschouwd als een centrale ideologische pilaar voor een regeringsautoriteit die weinig dissent tolereerde, waarbij honderden duizenden tegenstanders werden gevangen genomen en vermoord. Inderdaad, in de vroege uren van 8 december, nadat al-Assad naar Moskou was gevlucht, bestormden Syriërs de kantoren van de Baath-partij en vertrapten partijvlaggen.

“Er is geen toekomst voor hen gezien hun bloedige verleden,” zei Elia Ayoub, onderzoeker en auteur van de nieuwsbrief Hauntologies.

Waarom werd HTS ook ontbonden?

Nadat de Arabische Lente-opstand van 2011 in een burgeroorlog veranderde, viel de oppositie tegen al-Assad uiteen in vele groepen. Jabhat al-Nusra was een afsplitsing van al-Qaeda die uiteindelijk met de groep brak en Hayat Tahrir al-Sham (HTS) werd. HTS vestigde autoriteit over het noordoosten van Syrië, waar het zijn conservatieve heerschappij vanuit zijn basis in Idlib toepaste.

In de late 2024 leidde het de operatie om de belangrijkste steden van Syrië – Aleppo, Hama, Homs en Damascus – terug te veroveren van het al-Assad-regime. Nadat het regime was gevallen, werd al-Sharaa de de facto heerser van Syrië, waarbij hij buitenlandse gezanten en notabelen ontving. Onder al-Sharaa was HTS de de facto regeringspartij in Syrië geworden en had het een interim-regering opgericht die voornamelijk bestond uit functionarissen van de lokale overheid die het in Idlib had geleid. Desondanks had de groep lange tijd de bedoeling geuit om zich te ontbinden, zodat er een nieuwe regering kon worden gevormd.

Het middellange tot lange termijn doel van de nieuwe administratie is om een staat met eigen instellingen te vormen. Het plan is om HTS en andere rebellenfacties te integreren in een behoorlijke veiligheidsdienst die het leger, de algemene veiligheid en grensbewaking, en de politie zal omvatten.

Is er een tijdlijn voor de oprichting van de nieuwe regering en staatsinstellingen?

Niet een vaste. Al-Sharaa heeft eerder beloofd om toezicht te houden op de politieke transitie van Syrië, inclusief het houden van een nationaal dialoog met verschillende belanghebbenden, het vormen van een inclusieve regering en uiteindelijk het houden van verkiezingen. Hij heeft echter gezegd dat het tot vier jaar kan duren voordat verkiezingen kunnen plaatsvinden.

Wat gebeurt er nu?

Al-Sharaa zal een tijdelijke wetgevende raad vormen om de overgangsfase van het land te overzien totdat een nieuwe grondwet wordt aangenomen. Wie de leden van de nieuwe raad zullen zijn, moet nog worden aangekondigd. De ongeduld onder sommige Syriërs neemt toe. Een van de kritieken vanuit de Syrische samenleving op de nieuwe administratie is het falen om te communiceren of de families van de duizenden mensen die onder het regime van al-Assad zijn verdwenen, te ontmoeten.

“Er is nog steeds geen echt plan en tot nu toe lijkt het erop dat ze geen serieuze verantwoordelijkheid willen nemen voor [al-]Assad en de misdaden van het regime,” zei Ayoub. “Het gebrek aan verantwoordelijkheid in termen van niet veel doen of in sommige gevallen het proces van het vinden van bewijs te belemmeren, zoals massagraven, is zorgwekkend omdat veel honderden duizenden, zo niet meer, in het ongewisse zullen blijven over wat er met hun geliefden is gebeurd.”

Wat is de reactie op deze stap geweest?

Gemengd. Terwijl veel Syriërs en waarnemers de ontbinding van HTS en de Baath-partij verwachtten, zijn er zorgen over vertegenwoordiging en het vaststellen van een strikte tijdlijn voor de oprichting van een nieuwe staat. De menigte die aanwezig was bij de aankondiging op woensdag bestond overwegend uit militaire figuren. Hoewel weinigen verrast zouden zijn dat al-Sharaa de titel van president werd verleend tijdens de overgangsfase, bekritiseerden sommige commentatoren nog steeds het gebrek aan een transparant of enig democratisch proces.

“Vanavond is een bevestiging van alle maatregelen die door de regering van HTS zijn genomen sinds haar komst aan de macht: om de dominantie van HTS over de staat en haar instellingen te versterken en te consolideren, en een nieuwe autoritaire staat met een neoliberale economische oriëntatie op te richten.” — Joseph Daher (@JosephDaher19) 29 januari 2025

Bovendien blijven er vragen bestaan over hoe al-Sharaa en de interim-administratie een diverse groep gewapende facties zullen samenbrengen nu er geen verenigde vijand in al-Assad is. Tot de grote facties die nog niet hebben ingestemd met deelname aan al-Sharaa’s nieuwe project behoren de door de VS gesteunde en door Koerden geleide Syrische Democratische Krachten (SDF), die vechten tegen het door Turkije gesteunde Syrische Nationale Leger (SNA) in Noord-Syrië. Toch is er ook enige ruimte voor optimisme, gezien de moeilijke periode van 14 jaar die Syrië heeft doorstaan sinds de Arabische Lente van 2011, zeggen analisten. “Het benadrukken dat dit een overgangsperiode – en tijdelijk – is en dat al-Sharaa een president voor de overgangsperiode is, is in de context van Syrië over het algemeen positiever dan negatief,” zei Ayoub.