Omgekeerde herstelbetalingen: Zimbabwe’s perfecte valstrik en de dreiging voor Zuid-Afrika
OPINIE: Terug naar herstelbetalingen: Zimbabwe’s perfecte valstrik, Zuid-Afrika’s dreigende gevaar
Landhervorming is geen bedreiging, maar een eis voor gerechtigheid. De wereldgemeenschap moet dit als zodanig beschouwen.
Op 7 februari heeft het Witte Huis de hulp aan Zuid-Afrika stopgezet, met als reden een niet-bestaande bedreiging voor witte boeren door overheidsgrondexpropriation. Zuid-Afrika hoeft enkel naar het noorden te kijken om te zien wat er mogelijk op het spel staat. De economie van Zimbabwe is verwoest door sancties die zijn opgelegd na de herverdeling van koloniale landbouwgrond. Ondanks pogingen om de ontwikkelingsinstellingen te sussen, lijkt Washington te verkiezen dat het land blijft hangen, als een lijk in een galg, uit angst dat andere landen ook ideeën beginnen te krijgen.
In juli 2020, te midden van de COVID-19 pandemie, stemde Zimbabwe ermee in om $3,5 miljard aan compensatie te betalen aan ongeveer 4.000 witte kolonisten voor eigendommen die tijdens de landhervormingen opnieuw zijn verdeeld. Dit bedrag, vijf keer zo groot als het COVID-stimulusplan van mei 2020 van Zimbabwe, werd beloofd op een moment dat de Verenigde Naties waarschuwden dat het land “op de rand van door mensen veroorzaakte honger” stond. De deal kwam na jaren van druk, waarbij Zimbabweanse functionarissen hoopten dat het de Verenigde Staten zou overtuigen om de bestraffende Zimbabwe Democracy and Economic Recovery Act (ZDERA) uit 2001 op te heffen, die de toegang van het land tot internationale leningen en hulp al twintig jaar blokkeert. Toch ontbraken de middelen om te betalen, en bleef ZDERA van kracht.
Het gangbare verhaal schetst de landhervorming in Zimbabwe als roekeloze onteigening door de despoot Robert Mugabe, wat leidde tot economische ineenstorting. Deze versie herschrijft de geschiedenis. Tijdens de Britse kolonisatie werden Afrikanen verboden om land te bezitten buiten “natuurlijke reserves”. Tegen het midden van de 20e eeuw controleerden 48.000 witte kolonisten 50 miljoen acres (meer dan 20 miljoen hectare) vruchtbare landbouwgrond, terwijl bijna een miljoen Afrikanen waren opgesloten op 20 miljoen acres van voornamelijk onvruchtbaar land – een onrecht dat de bevrijdingsstrijd van Zimbabwe aanwakkerde.
De Lancaster House-overeenkomst van 1979, die een einde maakte aan de heerschappij van de witte minderheid, beperkte de landhervorming tot markttransacties voor een decennium, waardoor het eigendom van koloniale grond behouden bleef. Ondanks deze beperking maakte Zimbabwe in de jaren ’80 vooruitgang op het gebied van menselijke ontwikkeling. Maar tegen het einde van het decennium legden de Wereldbank en het IMF een economisch structureel aanpassingsprogramma op, dat de overheidsuitgaven verlaagde, subsidies afschafte en staatsbedrijven privatiseerde. Het resultaat: massale werkloosheid, verslechterende diensten en toenemende armoede.
Tegen 2000, geconfronteerd met toenemende binnenlandse druk, begon de regering van Mugabe met verplichte grondherverdeling. Het programma had tekortkomingen – onvoldoende steun voor nieuwe boeren en onvoldoende middelen om landbouwvoorzieningsketens te herbouwen. Toch profiteerden duizenden landloze Zimbabweanen, terwijl een kleine elite van witte kolonisten hun bevoorrechte status verloor.
De internationale reactie was snel en bestraffend. Toen het Amerikaanse Congres in december 2001 ZDERA aannam, werd dit expliciet gepresenteerd als een reactie op het landhervormingsprogramma van Zimbabwe, waarbij de acties van Zimbabwe werden gepresenteerd als een bedreiging voor het Amerikaanse buitenlands beleid. Het Verenigd Koninkrijk, de Europese Unie, Australië en Canada volgden met hun eigen bestraffende maatregelen. Al twee decennia is Zimbabwe gevangen in een cyclus van economische isolatie, niet in staat om de leningen en investeringen te verkrijgen die nodig zijn om te herbouwen.
De menselijke kosten zijn enorm. VN-experts op het gebied van mensenrechten hebben herhaaldelijk gewaarschuwd dat ZDERA een “subtiele ripple-effect” heeft gehad op de economie van Zimbabwe en de uitoefening van fundamentele rechten. De Southern African Development Community schat dat Zimbabwe sinds 2001 de toegang tot meer dan $100 miljard aan internationale steun heeft verloren.
De compensatieovereenkomst van 2020 is een wrede ironie. Zimbabwe, dat al failliet is, moet nu miljarden lenen om voormalige koloniale begunstigden te betalen, in de hoop te ontsnappen aan een bestraffende wet die is opgelegd als reactie op zijn landhervormingsprogramma. Dit creëert een perfecte val: een natie die gedwongen wordt haar onderwerping te financieren, terwijl haar bevolking lijdt.
De absurditeit wordt onderstreept door de weigering van de VS om de schuldenherschikking van Zimbabwe via de Afrikaanse Ontwikkelingsbank te steunen. Amerikaanse functionarissen beweren dat ZDERA “een wet is, geen sanctie”, maar dit is een onderscheid zonder verschil – of het nu via formele sancties of wetgeving gaat, het doel blijft hetzelfde: het beschermen van de eigendomsrechten van kolonisten boven gerechtigheid voor de gekoloniseerden.
Dit is niet alleen het verhaal van Zimbabwe. De Trump-administratie heeft onlangs Zuid-Afrika’s veel voorzichtiger landhervormingsinspanningen aangevallen, met valse beweringen dat de overheid “grond in beslag nam van witte boeren”. Deze retoriek, versterkt door extreem-rechts media, negeert dat de landhervorming in Zuid-Afrika – een constitutioneel voorgeschreven proces – probeert de onteigeningen uit het apartheids tijdperk te corrigeren, waarbij witte Zuid-Afrikanen, 8 procent van de bevolking, 72 procent van de landbouwgrond bezitten.
De interventie van Trump ging nooit over eigendomsrechten – het was bedoeld om een wereldwijd systeem te behouden dat voormalige kolonisten bevoordeelt boven de onteigenden. De strijd voor landgerechtigheid in Zimbabwe, Zuid-Afrika en over de hele Global South is niet slechts een lokale strijd – het is een wereldwijde.
Zoals Thomas Sankara, de revolutionaire leider van Burkina Faso, ooit zei, is schuld “een slim beheerde herovering van Afrika”. De ellende van Zimbabwe is een scherpe herinnering aan deze waarheid. De internationale gemeenschap moet zich rekenschap geven van de erfenis van kolonialisme en de systemen die deze blijven handhaven. Totdat we dat doen, zal de belofte van bevrijding buiten bereik blijven voor miljoenen.
De landhervorming in Zimbabwe was niet perfect, maar noodzakelijk. De tragedie ligt niet in de hervorming zelf, maar in de wereldwijde reactie die Zimbabwe straft voor de moed om de status quo uit te dagen. Het is tijd om de sancties op te heffen, de schulden te annuleren en Zimbabwe, Zuid-Afrika en andere naties in staat te stellen gerechtigheid op hun eigen voorwaarden na te streven. Landhervorming is geen bedreiging – het is een eis voor gerechtigheid, een eis die de wereld niet langer kan negeren.
