Nieuwe Kans op Vrede in Syrië

Dronebeelden tonen de oude citadel van Aleppo, Syrië, op 3 december 2024.

Op 27 november, slechts enkele uren na de inwerkingtreding van een wapenstilstand tussen Israël en Libanon, lanceerde een coalitie van Syrische oppositiefacties hun grootste militaire operatie in jaren. Onder leiding van Hayat Tahrir al-Sham (HTS) aanvallen ze posities van het Syrische regime in de provincie Aleppo, waarbij ze snel oprukken terwijl hun tegenstanders zich terugtrekken.

Binnen enkele dagen wisten ze de controle te krijgen over de op één na grootste stad van Syrië, Aleppo, en de hele provincie Idlib, en bereikten ze de rand van Hama.

Deze onverwachte campagne van de Syrische oppositie heeft een conflict nieuw leven ingeblazen dat lange tijd als “bevroren” werd beschouwd. Het heeft ook de perceptie onderbroken dat de Syrische leider Bashar al-Assad de overwinning had behaald en kan de weg vrijmaken voor hernieuwde vredesonderhandelingen.

Waarom de oppositie slaagde

Bijna 10 jaar lang hebben een coalitie van Russische strijdkrachten, Hezbollah en aan Iran gelinkte groepen al-Assad geholpen de controle over het grootste deel van Syrië te behouden, met uitzondering van het noorden.

In de afgelopen twee jaar is deze coalitie verzwakt door een reeks ontwikkelingen, waaronder de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022 en de Israëlische oorlog tegen Libanon dit jaar.

In 2023, na de opstand van huurlingenleider Yevgeny Prigozhin en zijn daaropvolgende dood, gaf Rusland opdracht aan zijn Wagner Groep, die een cruciale rol had gespeeld in de grondgevechten, om Syrië te verlaten. Dit jaar werd Moskou gedwongen om enkele van zijn luchtmachten terug te trekken uit Syrië, die lange tijd broodnodige luchtsteun hadden geboden aan de Syrische regimestrijdkrachten. De vloot van Russische vliegtuigen die momenteel op de Hmeimim-basis in Latakia is gestationeerd, is in vergelijking met zijn pieksterkte vóór de aanvang van de Oekraïense oorlog geslonken.

Hezbollah-strijdkrachten die in Syrië zijn ingezet, zijn ook afgenomen. De oorlog met Israël heeft zware verliezen voor de groep veroorzaakt, aangezien veel van zijn hoge rangen en zijn leider, Hassan Nasrallah, zijn gedood. Hierdoor heeft de groep een groot deel van zijn troepen die in het platteland van Aleppo en Idlib waren ingezet, richting Libanon moeten terugtrekken. De militaire aanwezigheid van Iran in Syrië is ook verzwakt door frequente Israëlische aanvallen.

De Syrische regimestrijdkrachten zijn ook verzwakt in de afgelopen 14 jaar van oorlog. Deserteurs en strijdverliezen zijn aanzienlijk afgenomen, terwijl de financiële crisis de mogelijkheid van Damascus om reguliere lonen te betalen, heeft beperkt.

Wanneer de oppositie zijn aanval lanceerde, stond ze tegenover een volledig uitgeput leger dat de wil om te vechten was verloren. Het moreel was ingestort, vooral door de afwezigheid van bondgenoten op de grond en de Russische luchtmacht in de lucht; ze trokken snel terug.

Daarentegen is de prestatie van de oppositie in de afgelopen jaren aanzienlijk verbeterd, aangezien deze beter georganiseerd en disciplinair is geworden, vooral HTS. Ze zijn ook beter uitgerust als gevolg van lokale productie, het in beslag nemen van wapens van de posities van het regime en zijn bondgenoten, en het verkrijgen van hen van externe partijen.

Er is nu een kans op vrede

De opmars van de Syrische oppositie was verrassend voor velen, waarschijnlijk omdat al-Assad jarenlang optrad als een overwinnaar in de Syrische burgeroorlog. Sinds zijn strijdkrachten in 2018 de controle over grote delen van het land herwonnen, waaronder de drie de-escalatiezones in het zuiden, het platteland van Damascus en het noorden van Homs, heeft hij geweigerd concessies te doen of zelfs deel te nemen aan serieuze onderhandelingen – hetzij via het door de VN gesponsorde Geneve-proces of het door Rusland gesponsorde Astana-proces.

Normalisatie van de relaties met Arabische landen heeft ook al-Assad’s zelfvertrouwen vergroot. Slechts een jaar geleden werd hij uitgenodigd om de Arabische Top in Riyad bij te wonen, die 12 jaar van Arabische isolatie beëindigde. Dit alles had het regime overtuigd dat het zijn lidmaatschap en legitimiteit in de gemeenschap van naties kon herwinnen en economische hulp voor de wederopbouw kon veiligstellen zonder concessies te doen, noch aan de Arabische landen, noch aan de Syrische oppositie.

Bovendien, in de veronderstelling dat hij de overhand had, wees al-Assad verschillende aanbiedingen van Turkije af om het probleem van de Syrische vluchtelingen op te lossen en het politieke proces vooruit te helpen.

De snelle opmars van de oppositie heeft de illusies van overwinning die het regime en zijn bondgenoten koesterden, verwoest. De oppositie controleert nu het grootste deel van Noord-Syrië, waaronder Aleppo, dat de thuisbasis is van ongeveer een vijfde van de Syrische bevolking. Met zijn economische, industriële, menselijke en politieke gewicht zou Aleppo een cruciaal punt kunnen worden voor de Syrische oppositie en een belangrijke troef in eventuele toekomstige onderhandelingen.

De situatie op het slagveld weerspiegelt ook nieuwe geopolitieke realiteiten. Al-Assad’s belangrijkste bondgenoten, Iran en Rusland, verliezen invloed door regionale en internationale omstandigheden, terwijl Turkije, de belangrijkste regionale bondgenoot van de oppositie, in opkomst is.

Als gevolg hiervan is er nu een kans om een echt politiek proces te starten dat een einde kan maken aan het 14-jarige conflict, dat honderdduizenden Syriërs het leven heeft gekost, miljoenen op de vlucht heeft gedreven en het land in puin heeft achtergelaten.

In de huidige situatie missen Rusland en Iran de troepen en vuurkracht om de situatie te keren. Om al-Assad deze keer te redden, hebben ze geen andere keuze dan zich toe te leggen op een politiek proces.

De nieuwe Amerikaanse administratie kan dit ook aanmoedigen. Hoewel de Amerikaanse president Donald Trump eerder Syrië afwees, het beschrijvend als een land van “zand en dood” en de terugtrekking van Amerikaanse troepen in het door Koerden gecontroleerde noordoosten beval, kan de Syrische oorlog deze keer een kans voor hem bieden op een snel buitenlands politiek succes en het waarmaken van zijn belofte om “oorlogen te beëindigen”.

Syrië is laaghangend fruit, en Iran en Rusland zijn misschien bereid om een deal met Trump te sluiten. Succes hebben waar zijn Democratische voorgangers faalden, kan een goede genoeg motivatie zijn voor de nieuwe Amerikaanse president om zijn gewicht achter de onderhandelingen voor een vredesakkoord te zetten.