Nederlandse coalitiepartijen in spoedoverleg terwijl kabinet op instorten staat

Op vrijdag kwamen de leden van het kabinet bijeen voor de reguliere wekelijkse Raad van Ministers. Ze werden gedwongen om hun focus te verleggen van beleid naar de mogelijkheid dat de kwetsbare relatie tussen de vier coalitiepartijen verder is verslechterd dan het punt van geen terugkeer. De leiders van de coalitiepartijen PVV, VVD, NSC en BBB werden gevraagd om op dezelfde locatie te komen voor een spoedvergadering die om 18.00 of 19.00 uur zou beginnen.

Het werd eerder op vrijdag gerapporteerd dat staatssecretaris Nora Achahbar had besloten haar functie neer te leggen, met bronnen die verschillende nieuwsoutlets vertelden dat dit te maken had met racistische en discriminerende opmerkingen van andere kabinetsleden. Deze opmerkingen zouden tijdens de eerste kabinetsvergadering na het geweld dat volgde op de voetbalwedstrijd Ajax tegen Maccabi Tel Aviv op 7 november zijn gemaakt.

Anti-Israëlische aanvallers achtervolgden, intimideerden en vielen fans van Maccabi Tel Aviv aan na de wedstrijd, vooral diegenen die Israëlisch of Joods waren. In de dagen daarvoor werden enkele Maccabi-hooligans beschuldigd van het verstoren van gezangen die de dood van Palestijnen bevorderden, het onteigenen van een Palestijnse vlag en mogelijk het vernielen van een taxi. In totaal raakten 35 mensen gewond na de voetbalwedstrijd, waaronder vijf die in het ziekenhuis moesten worden opgenomen. Tot nu toe zijn ongeveer 70 mensen gearresteerd voor het geweld, en acht waren op vrijdag nog in hechtenis.

Staatssecretaris voor Integratie Jurgen Nobel was een van de kabinetsleden die publiekelijk commentaar gaf. De VVD-lid merkte op dat islamitische jongeren “in hoge mate niet onze Nederlandse normen en waarden onderschrijven.” Hij nuanceerde zijn opmerkingen door te zeggen dat sommige jongeren dat inderdaad wel doen. “Tegelijkertijd zal ik het blijven benadrukken, dat is ook mijn taak als staatssecretaris,” zei hij tegen Parool.

Premier Dick Schoof werd ook beschuldigd van discriminerende uitspraken door sommige activisten en politieke tegenstanders. Schoof deed verstrekkende claims dat immigranten moeite hebben met integreren in Nederland. Later beweerde hij dat hij alleen doelde op jongeren die “de rug naar de samenleving hebben gekeerd,” vertelde hij aan het parlement. “Tegen anderen zeg ik: ‘Nee, dat gaat niet over jullie, ik sta aan de zijde van de goeden die lijden onder de kwaden.’”

Schoof beweerde dat zijn woorden, en die van kabinetsleden, uit hun context waren gehaald. Hij probeerde de zaak opnieuw op te helderen voorafgaand aan de Raad van Ministers op vrijdag. “Let op dat dit jongeren zijn met een migratieachtergrond die de rug naar de Nederlandse samenleving hebben gekeerd,” zei Schoof. Integratie-experts wezen op de opmerkingen als een micro-agressie die bepaalde immigranten als “de goeden” schilderde.

Achahbar is geboren in Marokko en heeft op verschillende momenten in haar carrière gewerkt namens asielzoekers. In haar rol in het kabinet was ze ook verantwoordelijk voor de afhandeling van duizenden claims van ouders die ten onrechte beschuldigd werden van het proberen te frauderen met kinderopvangtoeslagen en andere uitkeringen. Veel van deze ouders waren slachtoffers van raciale en etnische profilering door een algoritme en werden vervolgens afgesneden van alle toekomstige uitkeringen, en gedwongen om eerder ontvangen uitkeringen in één keer terug te betalen. Dit heeft honderden, zo niet duizenden, gezinnen in de schulden en financiële problemen gebracht.

Het was al gerapporteerd dat Achahbar zich ongemakkelijk voelde bij het feit dat PVV-lid Chris Jansen in het kabinet zou zitten. De infrastructuur-staatssecretaris was niet bereid zich te distantiëren van PVV-leider Geert Wilders toen hij werd gevraagd naar Wilders’ verkiezingsbelofte in 2014 om “minder Marokkanen” in Nederland te hebben. Wilders werd vervolgd voor haatzaaien over dit voorval.

Achahbar was de tweede kabinetsspecialist die binnen 15 dagen aftrad; de eerste was de NSC-lid Folkert Idsinga. Hoewel hij aftrad als Staatssecretaris van Financiën nadat hij weigerde transparant te zijn over zijn investeringen, verliet hij het kabinet als gevolg van harde woorden van Wilders over deze kwestie.

De kloof en het wantrouwen tussen de vier partijen zijn uitgebreid en breed gerapporteerd. De vier partijen leken de enige haalbare kans te zijn om een meerderheid te vormen na de verkiezingen van 2023 voor de Tweede Kamer. De spanningen waren al weken na de verkiezingen van 22 november duidelijk, deels aangedreven door de eerdere anti-Islam-, anti-immigrant- en nationalistische retoriek van Wilders.

De situatie verslechterde snel toen Wilders, VVD-leider Dilan Yeşilgöz, NSC-leider Peter Omtzigt en BBB-leider Carline van der Plas elkaar bleven aanvallen tijdens interviews en in sociale media. Omtzigt verliet de onderhandelingen nadat de emoties hoog opliepen in februari, maar keerde uiteindelijk weer terug aan de onderhandelingstafel. Zijn voorwaarden waren dat geen van de vier partijleiders premier zou mogen worden, en dat het kabinet op afstand van de politici in het parlement zou blijven. Dit leidde tot de benoeming van Dick Schoof als premier, maar de laatste voorwaarde kwam nooit echt van de grond, waarbij zowel Wilders als Omtzigt achter de schermen leken te touwtrekken met hun kabinetsleden en staatssecretarissen.