Myanmar’s militaire regime bereidt zich voor op ‘gewelddadige, chaotische’ verkiezingen

De politie bedekt hun gezichten om zich te beschermen tegen het stof terwijl ze samen met volkstelling enumerators lopen in het dorp Thae Chaung in Sittwe, Rakhine State, westelijk Myanmar, in 2014. De volkstelling van Myanmar in 2024 was vrijwel zeker de meest omstreden – en dodelijke – die ooit is uitgevoerd. Enumerators en hun zwaarbewapende bewakers van het militaire regime werden herhaaldelijk aangevallen door oppositiegroepen terwijl ze tussen oktober en december vorig jaar een mislukte poging deden om de bevolking van het land te documenteren.

Een incident begin oktober resulteerde in de dood van zeven soldaten die beveiliging verleenden aan de volkstelling in de Mandalay-regio door een explosief. Dagen later kwamen drie andere soldaten om het leven toen oppositiekrachten hun voertuig aanvielen met een schoudergelanceerde raket in de Kayin-staat in het oosten van het land.

“Maar het regime heeft het uitgeroepen tot een prachtig succes.” Wat doorgaans een alledaagse administratieve oefening in bevolkingstelling is in de meeste delen van de wereld, getuigt het feit dat de volkstelling in Myanmar met zo’n gewelddadig verzet werd geconfronteerd van het belang ervan in de democratische ontwikkeling van het land.

Bij het publiceren van voorlopige resultaten in januari, verklaarde het ministerie van Immigratie en Bevolking van Myanmar dat de volkstelling de “toewijding van de militaire regering aan nationale verzoening” vertegenwoordigt. Maar het vertegenwoordigt ook de laatste stap voordat het leger probeert een nationale verkiezing te houden later dit jaar – de eerste sinds de militaire staatsgreep vier jaar geleden die de democratisch gekozen regering van Myanmar ten val bracht en een burgeroorlog ontketende.

Hoewel het leger een mogelijke stemming als een terugkeer naar democratische normen heeft afgebeeld, beschouwen de oppositiekrachten van Myanmar verkiezingen slechts als een poging om het onwettige regime dat in februari 2021 aan de macht kwam te legitimeren. “De verkiezingen zullen een schijnvertoning zijn, het zal alleen voor de show zijn”, zei Zaw Kyaw, een woordvoerder van het presidentiële kantoor bij de Nationale Eenheidsregering (NUG), een in ballingschap verblijvende administratie die wetgevers omvat die door het leger zijn afgezet.

“Maar deze verkiezingen zullen niet leiden tot stabiliteit. Het zal leiden tot meer instabiliteit en meer geweld.”

In november 2020 leidde staatsadviseur Aung San Suu Kyi haar Nationale Liga voor Democratie (NLD) naar een verpletterende overwinning in de algemene verkiezingen van Myanmar, waarbij 82 procent van de betwiste zetels in de nationale en regionale parlementen werd gewonnen. Drie maanden later, in de vroege uren van 1 februari, zou het leger de regering van Aung San Suu Kyi omverwerpen en haar en andere figuren van de NLD arresteren. Het leger rechtvaardigde de staatsgreep door te beweren dat er massale verkiezingsfraude had plaatsgevonden en verklaarde de resultaten ongeldig, zonder enig bewijs van wangedrag te leveren. De staatsgreep leidde tot landelijke pro-democratie protesten, die zich ontwikkelden tot een gewapende opstand die grote delen van het land vandaag de dag nog steeds in zijn greep houdt.

De door het leger geïnstalleerde regering – geleid door senior generaal Min Aung Hlaing als premier, en meer recentelijk president – heeft het land sinds 2021 onder een noodtoestand geregeerd die meerdere keren is verlengd terwijl het vecht tegen etnische gewapende groepen en nieuwere pro-democratische strijders in het hele land. Op vrijdag verlengde het leger de noodtoestand met nog eens zes maanden tot 31 juli.

“Er zijn nog steeds meer taken te verrichten om de algemene verkiezingen succesvol te houden,” zei het leger, terwijl het de verlenging van de noodtoestand aankondigde. “Vooral voor een vrije en eerlijke verkiezing zijn stabiliteit en vrede nog steeds nodig,” aldus het.

Het leger van Myanmar zei dat het doel van de volkstelling in 2024 was om een “nauwkeurige” kiezerslijst voor de volgende verkiezing te bieden. Een dergelijke lijst zou een dubbele telling van stemmen en de deelname van niet-geschikte kiezers voorkomen, waarmee de wijdverspreide verkiezingsfraude die het beweert de stemming in 2020 heeft verdorven, wordt bestreden. “De junta heeft absoluut geen geloofwaardige gegevens geproduceerd,” zei Khin Ohmar, oprichter van de democratie- en mensenrechtenorganisatie Progressive Voice.

Volgens haar eigen verklaring zei het ministerie van Immigratie en Bevolking van Myanmar dat het slechts de bevolkingen in 145 van de 330 townships volledig had geteld, wat erop wijst dat het leger nu minder dan de helft van het land controleert. Ondanks de beperkte censusdata zei het ministerie “diep dankbaar te zijn voor de enthousiaste deelname van het volk van Myanmar”, en beschreef het de volkstelling als een “overweldigend succes”. Khin Ohmar merkte op dat de werkelijkheid is dat de deelnemers aan de volkstelling vaak “onder dwang persoonlijke gegevens moesten verstrekken”, vaak “onder bedreiging van geweld”. “Het is duidelijk dat de junta deze gewelddadige tactieken tegen burgers zal blijven gebruiken voor zijn schijnverkiezingen,” zei ze. “Elke publieke deelname is gegarandeerd onder druk van de militaire junta.”

Een crisis van ‘onprecedented schaal’

De hoge inzet van de verkiezingen voor het ernstig verzwakte leger van Myanmar kan niet worden onderschat. Terwijl proclamations van de onvermijdelijke ondergang van het leger frequent zijn geweest sinds de staatsgreep, lijkt het eens onwaarschijnlijke doel van een regime-vrij Myanmar nu haalbaarder dan ooit, aangezien het leger sinds eind 2023 ernstige tegenslagen heeft geleden. In oktober dat jaar voerde de Drie Broederschap Alliantie – een coalitie van etnische gewapende groepen: het Arakanleger, het Myanmar Nationaal Democratisch Alliantieleger en het Ta’ang Nationaal Bevrijdingsleger – een verwoestende aanval uit op door het leger gecontroleerd gebied in de noordelijke Shan-staat.

De tegenslagen voor het regime zetten zich voort in 2024, waarbij het leger zijn slechtste territoriale en personele verliezen in zijn geschiedenis ervaart. Ongeveer 91 steden en 167 militaire bataljons kwamen in handen van verzetsstrijders in een crisis van “onprecedented schaal”, aldus het United States Institute of Peace. De dalende moraal heeft ook geleid tot een “historische stijging van deserties” uit het leger.

In de context van afnemende controle en steeds robuustere gewelddadige weerstand zeggen critici dat het houden van een nationale verkiezing een illusie is. De voorzitter van de verkiezingscommissie van het regime, Ko Ko, zei in december dat de verkiezingen zouden worden gehouden in iets minder dan de helft van de 330 townships in het hele land. Maar zelfs dit cijfer lijkt te optimistisch. De pro-democratische verzetsgroepen van Myanmar en etnische gewapende organisaties tegen de militaire regering beschouwen het leger steeds meer als kwetsbaar.

Terwijl de afgezetten NLD-administratie, die van 2015 tot 2021 aan de macht was, probeerde een balans te vinden tussen civiele en militaire heerschappij tijdens de kortstondige democratische experimenten van het land, is een terugkeer naar de pre-staatsgreep status quo van militaire functionarissen in de regering geen optie meer. “Ons belangrijkste doel [in 2025] is de militaire dictatuur te elimineren,” zei Zaw Kyaw van de NUG. “Het leger is zwakker dan het ooit is geweest in de geschiedenis van Myanmar,” voegde hij eraan toe.

Ondanks de inherente veiligheidsrisico’s, gelooft Horsey van de Crisis Group dat nationale verkiezingen dit jaar “steeds waarschijnlijker” lijken. De tijd dringt ook voor Min Aung Hlaing, zegt Horsey, aangezien het gemor binnen de militaire establishment steeds luider wordt. “Er is druk vanuit de elite om deze verkiezingen te houden. Ze willen niet dat Min Aung Hlaing als dictator voor het leven op zijn plek blijft. De meesten willen niet dat hij voor altijd blijft hangen,” zei Horsey. “Hij heeft alle macht in eigen handen geconsolideerd en ze willen ook een deel van de actie,” voegde hij eraan toe. De meest invloedrijke beschermheer van het leger, China, “heeft ook zeer hard aangedrongen,” voegde Horsey eraan toe. “[China] heeft geen interesse in electorale democratie, maar ze houden niet van [Min Aung Hlaing] en denken dat verkiezingen een manier zullen zijn om zijn macht te verzwakken. Misschien zelfs om meer redelijke, voorspelbare en amendabele mensen naar voren te brengen,” zei hij.

Een groep die niet pleit voor verkiezingen in Myanmar is de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties (ASEAN). Het tien leden tellende blok, waarvan Myanmar lid is, is bitter verdeeld over deze kwestie. Maar ASEAN-ministers van Buitenlandse Zaken hebben in januari een gezamenlijke verklaring afgegeven waarin ze het regime vertelden dat het houden van een verkiezing te midden van een escalerende burgeroorlog geen “prioriteit” zou moeten zijn.

‘Gewelddadig, rommelig’ en ‘bizarre oefening’

Onder de door het leger opgestelde grondwet van 2008 zijn autoriteiten verplicht om verkiezingen te houden binnen zes maanden na het beëindigen van de noodtoestand – momenteel ingesteld op 31 juli – met november als de traditionele maand om dit te doen. Maar voor de overgrote meerderheid van de belegerde bevolking van Myanmar is het irrelevant welke maand het leger de schijnverkiezingen zal houden. “Verkiezingen zijn voor de meeste mensen in Myanmar absoluut een anathema,” zei Horsey van de Crisis Group. “Het wordt gezien als – en is – een poging [door het leger] om de overwinning van de NLD en Aung San Suu Kyi vijf jaar geleden weg te vegen,” zei hij. “Dat is iets dat mensen gewoon niet zullen accepteren en ze zullen zich verzetten.”

Protesteerders tonen een portret van Aung San Suu Kyi en heffen drievingersaluten tijdens een demonstratie ter gelegenheid van de derde verjaardag van de staatsgreep in Myanmar buiten het VN-kantoor in Bangkok, Thailand, op 1 februari 2024.

Een dergelijke weerstand was al evident in de aanvallen die de volkstelling verstoorden, en Horsey gelooft dat de verkiezingen op vergelijkbare wijze een “gewelddadig, rommelig, onvolledig proces” zullen zijn. “Wie in zijn goede verstand zou campagne voeren, partijkantoren openen en deelnemen aan de verkiezingen? Er zullen hinderlagen, aanvallen en moorden zijn – het wordt heel erg gevaarlijk,” zei hij. “Het zal een bizarre oefening zijn, iets dat niemand anders, denk ik, als een verkiezing zou herkennen.”

Hoewel Horsey zei dat er een “consensus” is onder de meeste verzetsgroepen dat burgers die bij de volkstelling betrokken zijn, niet mogen worden aangevallen, gelooft hij dat de inzet voor de verkiezingen hoger is en dat stembureaus “absoluut als een legitiem doelwit zullen worden gezien”. De NUG’s Zaw Kyaw zei dat er “definitief” aanvallen zullen zijn op militaire doelen door de Volksverdedigingsmacht (PDF), maar dat er “geen aanvallen op burgers” die aan de stemming deelnemen zullen zijn. Maar zelfs als geweld gericht op burgers beperkt blijft, zal er bijna zeker een vorm van bestraffende actie worden ondernomen tegen degenen die als samenwerkend met het militaire regime worden beschouwd.

Tijdens de volkstelling werden negen enumerators, voornamelijk vrouwelijke leraren, gearresteerd en meer dan een maand vastgehouden door PDF-strijders in de zuidelijke Tanintharyi-regio van Myanmar. “Wij beschouwen deze mensen als medeplichtigen aan het verkiezingsproces van de junta,” zei hij. “Er zullen civiele leraren en verkiezingsfunctionarissen bij betrokken zijn. Hun deelname betekent dat ze zich aligneren met de junta,” voegde hij eraan toe.

Bo Sea staat er niet alleen voor. Ko Aung Kyaw Hein, een woordvoerder voor de PDF in de Sagaing-regio in het noordwesten van Myanmar, zei dat degenen die “de terroristische militaire raad ondersteunen [bij het uitvoeren van de verkiezingen] vervolgd zullen worden op basis van antiterrorismewetten”.

Wat duidelijk is, tenminste voor degenen in het verzet van Myanmar, is dat ongeacht hoe de nationale verkiezingen zich ontvouwen, het een wanhopige daad is van een wanhopig, zinkend militair regime. “Hun moraal is op het laagste niveau,” zei Zaw Kyaw. “Ik kan niet voorspellen wanneer de ondergang zal plaatsvinden. Het kan morgen gebeuren. Het kan over enkele maanden gebeuren. Het kan over een jaar gebeuren,” zei hij. “Maar zeker zal het leger vallen. Niemand kan voorkomen dat het leger valt.”