Mobility Tool voor Strijders: Motorfietsen Houdt Gewapende Mannen Beweeglijk in de Sahel

Gewapende Groepen

Gewapende mannen op motorfietsen houden conflict in de Sahel in beweging

In Benin en in heel West-Afrika worden motorrijders met argwaan bekeken, aangezien motorfietsen nu synoniem zijn geworden met gewapende strijders.

Parakou, Benin – Tot enkele jaren geleden bracht het geluid van Iliyasu Yahuza’s matte zwarte Qlink X-Ranger 200 motorfiets de buurtkinderen naar de straat. Ze lieten hun spelletjes achter en renden naar de straatkant, enthousiast zwaaiend en zijn naam roepend. Nu schrikken ze uiteen en verstoppen zich.

En het zijn niet alleen de kinderen; in alle lagen van de bevolking in de afgelegen dorpen van Noord-Benin roept het gebrom van een motorfiets nu angst en terreur op, aangezien het synoniem is geworden met gewapende strijders die de regio doorkruisen.

Voor Yahuza, een 34-jarige handelaar die jaren heeft doorgebracht met het navigeren van de hobbelige wegen tussen afgelegen boerderijen en lokale markten, snijdt de verandering diep. Zijn motorfiets was ooit een symbool van succes in zijn gemeenschap in het landelijke Brignamaro, ongeveer 500 km van de hoofdstad Porto-Novo. Nu voelt hij dat het een last is die hem als een potentiële bedreiging markeert. “Ik voel me niet meer veilig op een motorfiets.”

In de afgelopen jaren zijn motorfietsen de voorkeursmobility geworden voor gewapende groepen die niet alleen in Benin opereren, maar ook in de Sahel van Burkina Faso tot Mali en Niger. Strijders op motorfietsen hebben het gezicht van het conflict veranderd, zeggen experts.

Volgens een rapport van de Global Initiative Against Transnational Organized Crime (GI-TOC) uit 2023 zijn motorfietsen “een van de meest verhandelde goederen in de Sahel”, diep geworteld in de criminele economie van de regio, en “onmisbaar voor de gewelddadige extremistische gewapende groepen” die opereren in de grensgebieden van West-Afrika.

In het proces is de publieke opinie over deze voertuigen, en degenen die ze besturen, verschoven, met een schaduw die nu wordt geworpen over dagelijkse rijders zoals Yahuza.

Trots voor de val

Het leven in Brignamaro had jaren geleden een ander ritme, herinnert Yahuza zich. Het gelach van kinderen achtervolgde de echo van zijn Qlink X-Ranger – destijds een zeldzaamheid in deze streken – terwijl zijn leeftijdsgenoten met bewondering en vreugde toekeken.

De verschuiving begon in 2023, toen ongeveer 12 vermoedelijke gewapende strijders, allemaal op motorfietsen, zijn gemeenschap aanvielen. Ze terroriseerden het dorp en ontvoerden een bekende zakenman. Gedurende dat jaar rippled soortgelijke incidenten door de provincies van Noord-Benin, van Alibori tot Tanguita en Materi. Het patroon was altijd hetzelfde. Gewapende mannen arriveerden snel, sloegen hard toe en verdwenen in het landschap op hun veelzijdige machines.

Als ondernemer die handelt in sojabonen, maïs en pinda’s, had Yahuza zijn motorfiets om puur praktische redenen gekozen. Het voertuig kon het ruwe terrein navigeren dat verspreide landbouwgemeenschappen met elkaar verbond, en het zou langer meegaan dan gewone motorfietsen. “Dat was de belangrijkste reden waarom ik voor de motorfiets koos. Ook gaat het langer mee dan een gewone motorfiets, en daarvoor duurt het ongeveer twee jaar voordat ik een vervangende moet kopen,” legde hij uit. Maar recentelijk heeft de praktische benadering plaatsgemaakt voor paranoia.

Veiligheidsdiensten stoppen Yahuza regelmatig en eisen documentatie en uitleg. Zelfs kleine meningsverschillen met buren kunnen sinistere ondertonen krijgen. “De lokale bevolking in mijn gemeenschap kijkt me met argwaan aan. Ik herinner me dat ik een kleine misverstand had met een collega, en hij was snel om mij als een militant te profileren,” vertelde hij.

Wapen van keuze

Net als de Toyota pick-up trucks die meer dan een decennium geleden synoniem werden met ISIL-strijders in Syrië en Irak, zijn motorfietsen nu het tactische voertuig van keuze voor Saheliaanse strijders. Groepen zoals de al-Qaeda-affiliate Jama’a Nusrat ul-Islam wa al-Muslimin (JNIM), met naar schatting 6.000 strijders die de zwaarst gewapende rebellenmacht van de regio vormen, hebben de kunst van de motorrijoorlog geperfectioneerd. Snel, wendbaar en gemakkelijk te verbergen, stellen deze motorfietsen hit-and-run tactieken in staat die perfect zijn afgestemd op het uitgestrekte, dunbevolkte terrein van de Sahel.

Begin 2025 lanceerden JNIM-strijders alleen al een gecoördineerde campagne van aanvallen: 30 soldaten gedood in Benin, meer dan 50 mensen nabij Kobe in Mali, 44 aanbidders in Niger’s Fambita, en 200 troepen bij de Djibo militaire post in Burkina Faso. Bij elke aanval boden motorfietsen de snelheid en verrassing die deze aanvallen mogelijk maakten. “Motorfietsen zijn een cruciaal mobiliteitsmiddel geworden voor terroristen, inclusief bandieten in de Sahel,” legde Timothy Avele, een expert in terrorismebestrijding en directeur van Agent-X Security Limited, uit.

De aantrekkingskracht is veelzijdig, volgens de expert. “Verbergingsmogelijkheden worden gemakkelijker” wanneer strijders zich kunnen verspreiden en hun voertuigen kunnen verbergen. Het uitdagende terrein van de Sahel, met woestijnuitstrekingen, dichte bossen en bergachtige gebieden, “bevoordeelt tweewielig vervoer boven grotere voertuigen”. Misschien nog belangrijker is dat de economie in het voordeel van de strijders werkt. “Een andere belangrijke factor is de lagere brandstofkosten bij het gebruik van motorfietsen voor hun operaties en mobiliteit vergeleken met bijvoorbeeld Hilux-trucks,” voegde Avele toe.

Gebouwd om te blijven

In de werkplaats van Abdulmajeed Yorusunonbi in Tchatchou, ongeveer 510 km van Porto-Novo, zweert de 31-jarige monteur bij de duurzaamheid van deze machines. Als lokale monteur ziet hij van dichtbij waarom gewapende groepen deze voertuigen verkiezen boven gewone motorfietsen. “De enige eenvoudige fout die motorfietsen soms krijgen, zijn platte banden. Het is maar zelden dat je ziet dat de motor een reparatie nodig heeft. Hun duurzaamheid is ongeëvenaard,” merkte Yorusunonbi op.

Deze betrouwbaarheid maakt ze perfect voor rebellenoperaties, waar mechanische storingen kunnen betekenen dat je wordt gevangen of gedood. Maar het betekent ook dat, zodra deze voertuigen zijn aangeschaft, ze jarenlang in handen van gewapende strijders blijven, wat hun tactische waarde vermenigvuldigt.

Net als velen in zijn vak heeft Yorusunonbi zijn eigen informele screeningsysteem ontwikkeld om onbetrouwbare klanten te filteren. Hij let op opvallende signalen – klanten die contant betalen zonder te onderhandelen, degenen die oogcontact vermijden, of groepen die samen arriveren. Maar in een regio waar armoede wijdverspreid is en veel legitieme klanten dezelfde kenmerken delen, blijft zekerheid ongrijpbaar.

Deze wantrouwen heeft reële gevolgen. Begin 2024 werd Yahuza urenlang vastgehouden door soldaten in Kerou die zijn identiteit en motieven in twijfel trokken. Alleen zijn lokale connecties redden hem van een erger lot. “Ik had geluk dat ik veel mensen ken die me als een onschuldige persoon konden identificeren,” zei hij.

Junaidu Woru, een inwoner van Tanguita, verwoordt wat velen nu geloven: dat niet-strijders motorfietsen helemaal moeten vermijden voor hun eigen veiligheid. “Onschuldige mensen moeten die motorfietsen vermijden voor hun eigen veiligheid. Want als er een aanval plaatsvindt, en een onschuldig persoon op dat moment in het gebied rijdt, kunnen ze worden aangezien voor een militant,” waarschuwde hij.

De ondergrondse economie

De stroom van motorfietsen naar gewapende groepen volgt complexe routes via de poreuze grenzen van West-Afrika. Benin, ooit een grote importeur van motorfietsen, zag zijn officiële handel verstoord in 2022 toen nieuwe belastingen werden opgelegd, waaronder hogere btw-tarieven en invoerrechten. Voorheen waren motorfietsen vrijgesteld van invoerrechten. De regering legde later douanerechten op om de binnenlandse inkomsten te verhogen, een fiscaal gedreven maatregel. Deze beleidswijziging heeft echter geleid tot een toename van de smokkel via grenshotspots zoals Malanville en Hillacondji, wat zorgen oproept over ongetrackte voertuigen die mogelijk in handen van criminele groepen in de Sahel komen.

Volgens handelaren in Noord-Benin hebben deze maatregelen de handel ondergronds gedreven, waarbij kopers steeds vaker motorfietsen uit buurlanden betrekken en ze over de grenzen smokkelen. De motorfietsen komen binnen via verschillende routes; vanuit Nigeria over de noordelijke grens naar Niger, of via Beninse grond, waar ze op pirogues worden geladen en stroomopwaarts op de Niger worden vervoerd.

In de markten van Parakou verkoopt Zubair Sabi motorfietsen zoals Yahuza’s Qlink X-Ranger 200 voor ongeveer 900.000 CFA-francs ($1.590). Sommige modellen brengen meer dan één miljoen CFA ($1.770) op, terwijl andere verkocht worden voor zo laag als 750.000 CFA ($1.330), prijzen die ze binnen het bereik van goed gefinancierde gewapende groepen brengen. “Als ondernemer ben ik alleen geïnteresseerd in het verkopen van mijn goederen,” zei Sabi, voordat hij de morele complexiteit van zijn positie erkende. “Ik heb er geen bezwaar tegen de identiteit van de klant te verifiëren voordat ik aan hen verkoop. Maar ik kan niet echt zeggen wie precies de motorfietsen koopt of waarvoor ze worden gebruikt.”

Net als andere handelaren heeft Sabi informele controles geïmplementeerd, door om identificatie te vragen, verdachte bulk aankopen op te merken, of verkoop aan onbekende klanten die in groepen aankomen te weigeren. Toch geeft hij toe dat deze maatregelen verre van waterdicht zijn.

Overheden in de Sahel hebben met botte instrumenten gereageerd, met minstens 43 motorfietsverboden die sinds 2012 zijn geregistreerd, volgens GI-TOC. Deze brede beperkingen treffen echter vaak burgers meer dan gewapende strijders, waardoor plattelandsgemeenschappen worden afgesloten van markten, klinieken en scholen.

Voor handelaren zoals Yahuza presenteert de situatie een onmogelijke dilemma. Zonder zijn motorfiets kan hij de afgelegen boerderijen niet bereiken waar boeren hun producten verkopen. Met het risico dat hij wordt aangezien voor de criminelen die zijn gemeenschap terroriseren. “Het gaat niet alleen meer om het rijden,” reflecteerde hij. “Het gaat om wat mensen denken als ze je erop zien.”