Milestone in Oorlog: Oekraïners Tellen Hun Persoonlijke Verliezen

Kyiv, Oekraïne – Olha, een 52-jarige verpleegkundige uit het zuidelijke Oekraïense stadje Voznesensk, voelt alsof de angst voor oorlog haar nooit zal verlaten, drie jaar na de grootschalige invasie door Rusland.

Begin maart 2022, enkele dagen na de oorlog die door president Vladimir Poetin werd besteld, was haar stad “als een bot in de keel” van het Russische leger dat noordwaarts oprukte vanuit het geannexeerde Krim. Ze bevonden zich aan de linkeroever van de Zuidelijke Boeg, 1,5 km van haar kleine huis dat naast een militaire basis stond.

Haar verlamde moeder van 79, haar gehandicapte man en hun tienerzoon zagen, hoorden en verstopten zich tijdens een van de belangrijkste veldslagen van de Russisch-Oekraïense oorlog. Oekraïense troepen bliezen bruggen op, schoten op Russische tanks en infanterie, en neergeschoten een helikopter – en verhinderden de Russische opmars richting het nabijgelegen Oekraïense kerncentrale en de steden Odesa en Mykolaiv.

Belangrijker was dat de Russen de door Moskou gesteunde separatistische provincie Transnistrië in het buurland Moldavië, 135 km ten zuidwesten van Voznesensk, niet konden bereiken. Olha herinnerde zich met trots hoe de inwoners van de stad “samenkwamen” om zandzakken te vullen, barricades te bouwen, controleposten te bemannen en elkaar te helpen.

De Russen trokken zich terug, maar niet ver – en hielden Voznesensk zo frequent onder vuur dat haar man gedwongen werd om het dak en de ramen drie keer te vervangen. Tijdens het schuilen in de kelder hadden ze schoppen bij de hand voor het geval ze zichzelf moesten uitgraven – en controleerden ze buren na elke beschieting.

Maar Olha’s oudere zoon bevond zich in een erger situatie. Hij woonde in Bucha, een noordelijke buitenwijk van Kyiv waar Russen honderden burgers vermoordden, bij zijn schoonfamilie. “Als ik dichterbij [Bucha] was geweest, was ik naar hem toe gerend,” zei ze. “Ze zijn ‘wonderbaarlijk’ Bucha op 13 maart ontvlucht.”

“We hebben het nog steeds niet gehad over wat er is gebeurd,” voegde Olha toe. Op 20 augustus 2022 vernietigde een Russische raket een vijf verdiepingen tellend appartementencomplex in Voznesensk, waarbij 14 mensen gewond raakten, waaronder drie kinderen. Een kwart van de bevolking van de stad vluchtte en werd vervangen door vluchtelingen uit door Rusland bezette gebieden.

Toch bleef Olha’s familie, vinden troost in het verzorgen van hun tuin. “Er vliegen raketten, en wij planten en wateren,” zei ze. “We wisten niet of we nog zouden leven, maar we bouwden een tweede kas.” Daarna volgden stroomuitvallen en tekorten aan voedsel en incontinentiemateriaal voor haar moeder, die tijdens de Tweede Wereldoorlog was geboren en in juni 2022 aan natuurlijke oorzaken overleed. “Arm ding, ze werd geboren tijdens een oorlog en stierf tijdens een oorlog,” zei Olha.

In november 2022 trokken de Russische troepen verder naar het zuiden, en de beschietingen verminderden. Tegenwoordig verlangt Olha naar een “rechtvaardige vrede” – iets waar de Amerikaanse president Donald Trump niet klaar voor is, zei ze. “Het is eng dat iemand van zo’n status zich zo’n cynisme kan veroorloven. Het is zo’n spuug in het gezicht,” voegde ze eraan toe.

Geen richting naar huis

Terwijl Olha in haar geboortestad heeft overleefd, zijn bijna vier miljoen Oekraïners sinds het begin van de oorlog intern ontheemd. Mykola, een politieagent, verliet zijn dorp nabij de zuidelijke Oekraïense stad Mariupol op 25 februari 2022, een dag nadat de invasie begon. Hij wilde niet samenwerken met de oprukkende Russische troepen en de door Moskou geïnstalleerde autoriteiten – hoewel veel van zijn collega’s dat wel deden.

Hij heeft ook de banden met zijn pro-Kremlin familie verbroken en zich gevestigd in de stad Pokrovsk, een strategisch bolwerk in het door Kyiv gecontroleerde deel van de Donetsk-regio. In Pokrovsk, dat maandenlang onder aanval staat, hielp hij oudere inwoners om in te pakken en te vertrekken, vaak met gevaar voor zijn leven. Daarna pakte hij zijn spullen en vertrok – en voelt geen nostalgie.

Hij denkt constant na of hij ooit kan terugkeren of op bezoek kan gaan – en leven naast de mensen die voor de bezetting kozen. Wat hem het meest bang maakt, zijn de angsten dat Rusland Oekraïne opnieuw zal absorberen. Het Westen “teleurstelt vaak als ze niet begrijpen dat Oekraïne niet slechts een fragment van Rusland is, maar een echt aparte staat en natie,” zei hij.

‘Een monsterstaat’

Voor Maria Komissarenko, een 47-jarige postmedewerker, hebben de agressies van Rusland haar twee huizen en een laatste afscheid van haar vader ontnomen. Ze woonde in Horlivka, een zuidoostelijk stadje met fabrieken en kolenmijnen dat in 2014 door door Moskou gesteunde separatisten werd ingenomen. Met weemoed herinnert ze zich de surrealistische sfeer van het conflict in die tijd, waarin de lokale bevolking rondwandelde, kijkend naar gewapende mannen en pro-Russische betogingen en “dachten dat ze in een realityshow zaten.”

In april 2014 werd een gemeenteraadslid, die protesteerde tegen de Russische vlag die boven het stadhuis hing, dood in een rivier gevonden met sporen van marteling. Maria Komissarenko maakt zich zorgen dat ze zal sterven voordat alle Oekraïense gebieden van Rusland zijn bevrijd. In het begin van 2015 verliet Komissarenko, samen met haar partner en twee kinderen, het bezette zuidoosten en kon ze niet terugkeren om de begrafenis van haar vader in 2021 bij te wonen. Later vluchtte de familie naar Bakhmut, 40 km ten noorden van Horlivka.

Ze realiseerde zich met bitterheid dat de meeste Oekraïners de separatisten liever negeerden. Sommigen “wisten niet wat oorlog was” totdat de grootschalige invasie plaatsvond, zei ze. Haar familie nestelde zich in een gehuurd appartement dat ze had gerenoveerd. Terwijl haar zesjarige dochter zich aanpaste aan de verhuizing, miste haar zoon van 14 zijn vrienden. Hij verloor zijn nieuwe vrienden opnieuw na de invasie, die de familie opnieuw ontwortelde toen oprukkende Russische troepen Bakhmut met de grond gelijkmaakten. Ze belandden in Kyiv, “en hier heeft hij nooit nieuwe vrienden gemaakt,” zei Komissarenko.

Ze houdt contact met haar 76-jarige moeder, die in Horlivka is gebleven. Maar ze heeft het contact verbroken met haar fel pro-Russische oudere broer. Aangezien ze werkt bij een bedrijf dat militaire uitrusting produceert, voelt ze zich pessimistisch over de terugkeer van bezette gebieden “tijdens mijn leven.” Tegenwoordig koestert ze kleine dingen – Nordic walking en de culturele scene van Kyiv. “Elke weekend gaan mijn man en ik naar een theater of naar een kunsttentoonstelling,” zei ze.

‘Mijn oorlog is 11 jaar oud’

Op de derde verjaardag van de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne, herinneren velen zich ook de gebeurtenissen van 2014. De tijd stopte voor Maria Kucherenko op 20 februari 2014, toen Russische soldaten op de Krim landden om overheidsgebouwen en militaire bases in te nemen en een internationaal veroordeeld referendum over de “terugkeer naar Rusland” op het schiereiland te bewaken. Kucherenko, een student taalkunde in de havenstad Sevastopol, was op dat moment 19 jaar oud. Ze was bang, maar bekritiseerde zichzelf als “jong en pathetisch.”

“Ik zwoer mezelf nooit meer zo te zijn,” zei Kucherenko, nu 30 en werkzaam als analist bij het in Kyiv gevestigde denktank Come Back Alive, dat leden van het Oekraïense leger ondersteunt. Sevastopol was gecentreerd rond een enorme marinebasis die werd verhuurd aan de Zwarte Zeevloot van Rusland en volgens waarnemers een Trojan horse werd die de Krim-bewoners met pro-Kremlin sentimenten beïnvloedde en hun elites corrumpeerde. Enkele dagen eerder was een populaire opstand in Kyiv de pro-Russische president Viktor Yanukovych ten val gekomen. Kucherenko had gehoopt dat de nieuwe regering de Krim zou terugnemen en haar zou redden van alle waanzin en chaos.

In plaats daarvan kregen de Krimse politie en soldaten naar verluidt de instructie om gewoon weg te lopen, terwijl pro-Moskou toeschouwers juichten. Kucherenko hoopte dat de mannen om haar heen zich vrijwillig zouden aanmelden om tegen de Russen te vechten. Maar dat deden ze niet, en ze bracht uren door met huilen in een park, op het strand, in haar slaapzaal. Op de nacht van het “referendum” op 16 maart zag ze het belangrijkste plein van Sevastopol. “Het leek alsof er geen morgen zou komen, alleen die dag met liedjes, dansen, doodgedronken mensen en hun geklets over Russische volksliederen,” herinnerde ze zich.

Kucherenko besloot dat ze liever “zou sterven dan de nederlaag toe te geven,” en zei: “De laatste is voor mij veel verschrikkelijker.” Toen de grootschalige invasie begon, landden de Russische troepen in de buitenwijk Hostomel van Kyiv, waar ze een appartement huurde. Maar Kucherenko was niet meer bang. “De vreselijkste dingen zijn mij in 2014 overkomen,” zei ze. “Mijn oorlog is 11 jaar oud. Ik zal het herhalen totdat ik sterf. Tenslotte heb ik het in het [Amerikaanse] Congres gezegd.”

Op 24 november, de 1000ste dag van de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne, sprak ze tijdens speciale hoorzittingen van het Amerikaanse Congres door de Helsinki Commissie, een mensenrechtenmonitor. Vervolgens vertelde ze aan Amerikaanse vertegenwoordigers en senatoren: “De oorlog van Rusland tegen Oekraïne begon in 2014, met de annexatie van de Krim en militaire agressie in Oost-Oekraïne. Pas in 2022 begon de wereldgemeenschap het te benoemen zoals het werkelijk is: de oorlog van Rusland tegen Oekraïne, in plaats van het te kaderen als een ‘Oekraïense crisis,’ zoals de norm was in de acht jaar daarvoor. Deze verkeerde karakterisering legde de basis voor de huidige schaal van de oorlog.”