‘Massacre’: Heeft Zuid-Afrika tientallen gevangen mijnwerkers verhongerd?

Uitleg: ‘Massacre’ in Zuid-Afrika: Stierf een groep van tientallen mijnwerkers door honger?

Mensenrechtenorganisaties beweren dat de politie honger heeft gebruikt als een wapen om illegale mijnwerkers in Stilfontein te dwingen zich over te geven, wat resulteerde in bijna 80 doden.

Een maandenlange patstelling tussen de Zuid-Afrikaanse autoriteiten en illegale mijnwerkers die vastzaten in een verlaten mijn in de stad Stilfontein eindigde deze week met minstens 78 doden – waarschijnlijk door honger, volgens mensenrechtenorganisaties.

Op donderdag bevestigden de Zuid-Afrikaanse politie en de autoriteiten dat ze een reddingsoperatie, die maandag was gestart op basis van een gerechtelijk bevel, hadden beëindigd. Er zouden geen overlevenden of lichamen meer in de diepe, meerlaagse mijn zijn, volgens camera’s die naar beneden waren gestuurd om het gebied te doorzoeken.

In totaal werden 246 overlevenden, van wie velen er uitgeput en mager uitzagen, gered. Mensenrechtenorganisaties hebben de regering bekritiseerd omdat zij niet heeft voorkomen wat zij een “massacre” noemen, nadat veiligheidsfunctionarissen wekenlang voedsel en andere essentiële benodigdheden voor de mijnwerkers hadden afgesloten en een reddingsoperatie hadden vertraagd.

Wat is er gebeurd?

Sinds september werden honderden – mogelijk duizenden – vermoedelijke illegale mijnwerkers verondersteld zich te verstoppen in het uitgestrekte tunnelsysteem van de Stilfontein-mijn, zonder voldoende voedsel of water, nadat de politie de mijn zonder waarschuwing had omsingeld en leveringen had stopgezet.

De Stilfontein-mijn in de provincie Noordwest bestaat uit meerdere schachten of ingangen die enkele kilometers van elkaar verwijderd zijn ondergronds. Politieagenten sloten enkele uitgangen af en beweerden dat de mijnwerkers via andere uitgangen naar buiten konden komen, maar activisten zeiden dat de ingangen te ver uit elkaar lagen, en dat de politie de mannen feitelijk had opgesloten.

Hoewel de families van de mijnwerkers en leden van de gemeenschap pleitten voor een officiële reddingsmissie, weigerden de autoriteiten dit. Minister in het Presidium Khumbudzo Ntshavheni zei dat het doel was om hen te “roken”. Deze uitspraak leidde tot kritiek van mensenrechtenorganisaties die waarschuwden voor mogelijke massadoden, aangezien er meerdere dagen verstreken zonder dat de mijnwerkers voedsel kregen.

Wat is het probleem met illegale mijnbouw in Zuid-Afrika?

Informele mijnwerkers, lokaal bekend als “zama zamas”, doorzoeken ongeveer 6000 voorheen functionele goudmijnen op zoek naar goud- of andere edelmetaalafzettingen. De locaties zijn ofwel officieel gesloten of de mijnbouw is stopgezet omdat ze als onveilig of niet levensvatbaar zijn beoordeeld. Soms hebben informele mijnwerkers zich gericht op functionele mijnen.

Deze operaties bestaan al tientallen jaren en kosten Zuid-Afrika jaarlijks $1 miljard aan gemiste inkomsten. Ze worden bijna volledig uitgevoerd door arme, niet-geregistreerde mensen uit buurlanden. Tot nu toe zeiden ambtenaren dat de meesten uit Mozambique, Zimbabwe en Lesotho komen, met een paar uit Zuid-Afrika.

Zama zamas hebben een slechte reputatie in het land en worden vaak als criminelen beschouwd. Ambtenaren zeggen dat de illegale handel wordt gecontroleerd door criminele syndikaten die met elkaar vechten in bendeoorlogen of de politie aanvallen. Vaak exploiteren deze misdaadbazen ook mijnwerkers of smokkelen mensen naar gedwongen mijnwerk.

Waarom heeft de Zuid-Afrikaanse regering niet eerder gehandeld?

De woordvoerder van de Zuid-Afrikaanse politie, Athlende Mathe, zei woensdag dat de geregistreerde sterfgevallen niet de schuld van de politie waren. “De hoofdrolspelers, degenen die achter deze operaties zitten, zijn degenen die verantwoordelijk gehouden moeten worden,” zei ze.

Ambtenaren hebben ook de Buffelsfontein Gold Mine (BGM), die de rechten op de mijn in Stilfontein bezit, de schuld gegeven, en gezegd dat zij de mijnen had moeten beveiligen en ervoor had moeten zorgen dat indringers werden verwijderd.

In september, aan het begin van de operatie, zeiden de autoriteiten dat ze zouden wachten tot alle mijnwerkers de mijn zouden verlaten en hen dan zouden arresteren. Hun harde aanpak was onderdeel van een gezamenlijke operatie van politie en leger, genaamd “Close the Hole” of “Vala Umgodi” in het Zulu, die in december 2023 werd gelanceerd.

De operatie houdt in dat schachten of ingangen van mijnen worden afgesloten, voorzieningen van buitenaf worden stopgezet en mijnwerkers uit de grond worden gedwongen. Ambtenaren zeiden dat meer dan 1000 mijnwerkers uit mijnen in meerdere steden waren gekomen tijdens de operatie, en dat explosieven, vuurwapens en meer dan $2 miljoen aan contant geld waren in beslag genomen.

Wat hebben mensenrechtenorganisaties gezegd?

Mensenrechtenorganisaties en leden van de gemeenschap hebben de traagheid van de regering veroordeeld en de politie en regeringsfunctionarissen verantwoordelijk gehouden voor de doden van de 78 mijnwerkers.

Een mijnwerkersrechtenorganisatie, MACUA (Mining Affected Communities United in Action), zei dat de crisis een “massacre, zo niet een genocide” was, omdat de “intentie” van de regering om honger te gebruiken als een middel om de mijnwerkers te dwingen zich over te geven, inbreuk maakte op hun recht op leven.

Ambtenaren hielden geen rekening met de omstandigheden ondergronds voordat ze Vala Umgodi lanceerden, voegde hij eraan toe, en toen feiten werden gepresenteerd, negeerden de politie de implicaties voor mensenrechten, terwijl overheidsinstanties twee maanden lang vertragingstactieken toepasten.

De groep, een van de vele die de autoriteiten meerdere keren had aangeklaagd tijdens de maandenlange patstelling, speelde een belangrijke rol bij het verkrijgen van het gerechtelijk bevel dat leidde tot de reddingsoperatie van deze week.

Wat gebeurt er nu?

Ambtenaren zeiden dat de geredde mijnwerkers in ziekenhuizen zouden worden behandeld en voor de rechter zouden komen. Leden van de Democratische Alliantie (DA), de op één na grootste politieke partij van het land die deel uitmaakt van de regerende coalitie, vragen om een onderzoek naar de crisis. De partij was de belangrijkste oppositiepartij voordat de verkiezingen van vorig jaar de regerende African National Congress (ANC) in de peilingen deden zakken.

Op donderdag zei partijwoordvoerder James Lorimer dat de DA een brief naar president Cyril Ramaphosa had gestuurd met het verzoek om een “volledig en transparant” onderzoek naar de “ramp”. De DA zei ook dat de rol van overheidsinstanties, evenals die van de mijnbezitters en exploitanten, onderzocht moest worden.

“De DA dringt er bij president Ramaphosa op aan om snel te handelen, zolang getuigen nog beschikbaar zijn, om ervoor te zorgen dat dit onderzoek plaatsvindt. Een transparant onderzoek zal helpen om de volledige omvang van de crisis aan het licht te brengen en toekomstige tragedies van deze aard te voorkomen,” voegde Lorimer eraan toe.