Maliërs protesteren tegen militaire regering die aan de macht wil blijven

‘Een stap te ver’: De militaire machtsgreep in Mali leidt tot opstand

Onder het bewind van kolonel Goita krimpen de burgerlijke ruimtes, aldus democratie-activisten, terwijl het leger ‘politieke activiteiten’ opschort.

Toen kolonel Assimi Goita in 2020 de macht greep in een staatsgreep, was er grote vreugde in het West-Afrikaanse Mali. Zijn beloften om verkiezingen te houden en stabiliteit te brengen in delen van het land die door gewapende groepen werden geteisterd, waren veelbelovend voor een natie die onder druk stond.

Bijna vijf jaar later heeft Goita echter herhaaldelijk zijn beloften gebroken. De veiligheidssituatie is slechts marginaal verbeterd, met regelmatig geweld en moorden – soms door overheidstroepen – in gebieden buiten de hoofdstad Bamako, terwijl verkiezingen zijn uitgesteld.

De publieke steun voor Goita heeft tot nu toe grotendeels standgehouden, maar dat lijkt te veranderen.

Op 3 mei was de publieke woede tegen de militaire regering duidelijk zichtbaar toen honderden mensen in Bamako samenkwamen met gebalde vuisten in protest. De demonstraties, een zichtbare eerste tegen de militaire regering, volgden op een voorstel van de overheid tijdens een nationale conferentie waarin werd voorgesteld dat Goita het land tot 2030 zou leiden en dat politieke partijen zouden worden ontbonden.

Op woensdag schorste de regering politieke partijen “tot nader order om redenen van openbare orde”, voorafgaand aan massale protesten die voor vrijdag gepland stonden.

Deze zeldzame opstanden signaleren een heropleving van de Malinese bevolking, die eerder tegen voorgaande heersers protesteerde en zo een vacuüm creëerde waarin het leger de macht kon grijpen. Velen hadden beloofd terug te keren naar de straat als het regime zich onterecht aan de macht zou houden.

De protesten leken bijna uit te lopen op een totale vechtpartij in het Cultureel Paleis in het centrum van Bamako, waar pro-overgang jongeren met groen-, goud- en roodgekleurde Malinese vlaggen tegendemonstaties organiseerden. Geweld lijkt niet ver weg, aldus Diallo, aangezien meer Malinezen waarschijnlijk zullen reageren op de decreten van de militaire regering. In juli 2020 werden protesten tegen de vorige regering met geweld onderdrukt door de veiligheidsdiensten, waarbij minstens 14 mensen omkwamen.

“Er is nu een echte reactie, en de situatie kan verhit raken, vooral als facties van het leger besluiten zich bij de straat te voegen,” zei Diallo, verwijzend naar mogelijke muiterijen binnen het leger.

Gepubliceerde Belgen

Goita’s coup in augustus 2020 vond plaats tijdens een golf van massale protesten tegen de regering in Bamako vanwege de opmars van gewapende groepen uit het noorden. Deze groepen, die nog steeds actief zijn en kalifaten willen oprichten, maakten grote delen van het land onbestuurbaar, plunderden dorpen, vermoordden burgers en verjoegen honderden mensen. ISIL-verbonden groepen in de Grote Sahara (ISGS) en de al-Qaeda-groepering Jama’at Nusrat al-Islam wal-Muslimin (JNIM) zijn enkele van de meest actieve.

In die tijd gaven Malinezen de civiele regering de schuld omdat zij niet adequaat op de dreiging reageerde. Dit ondanks de steun van een VN-vredesmacht en de voormalige koloniale macht Frankrijk, dat meer dan 15.000 soldaten naar Noord-Mali had gestuurd. Toen jonge soldaten op de staats-tv verschenen en een coup aankondigden, was de meeste bevolking in hun voordeel.

Goita, toen 36, presenteerde zich als een visionair met zijn beloften van verkiezingen en vrede. Hij installeerde een civiel geleide overgangsregering, terwijl hij zelf vice-president bleef. Onder druk van de regionale organisatie ECOWAS om verkiezingen te houden, presenteerde Goita een overgangscharter waarin stond dat de militaire vice-president in geen geval president kon zijn, en dat er binnen 18 maanden verkiezingen zouden worden gehouden.

Vroeg kwamen er echter tekenen dat hij terug zou komen op zijn woord. Goita organiseerde in mei 2021 opnieuw een coup, waarbij hij de civiele president afzette en zichzelf als leider installeerde. Vervolgens, in 2022, toen de overgang zou aflopen, stelden de militaire heersers de verkiezingen uit en presenteerden in plaats daarvan een vijfjarig overgangsplan. ECOWAS, dat het land aanvankelijk had geschorst, weigerde de deal. Oppositiepartijen protesteerden in verklaringen, maar de militaire regering heeft haar koers niet veranderd.

In de tussentijd zijn verschillende oppositiepolitici gearresteerd, berecht en veroordeeld op beschuldigingen zoals deelname aan een “ongeautoriseerde demonstratie” of “verzet tegen legitieme autoriteit” sinds Goita aan de macht kwam. Vorig jaar juli schorste de regering politieke partijen en verbood mediacoverage van “alle politieke activiteiten” voor drie maanden.

Analisten zeggen dat zelfs als Goita nu zou aftreden en verkiezingen zou houden zoals aanvankelijk beloofd, de schade aan de democratische instellingen van het land al tijdens zijn vijfjarige termijn is aangericht.

Mali, samen met het buurland Burkina Faso en Niger, heeft de ECOWAS-sancties genegeerd voor het niet houden van verkiezingen en heeft sindsdien de regionale groep verlaten. Samen hebben ze de Alliantie van Sahelstaten (AES) gevormd. De militaire leiders in Burkina Faso en Niger hebben hun heerschappij al met vijf jaar verlengd.

“De schade is niet onomkeerbaar, maar het gaat erg moeilijk worden om weer op het juiste spoor te komen [voor verkiezingen] omdat de situatie heel ver is afgedwaald van wat aanvankelijk beloofd was,” aldus Diallo.

Beveiligingswinsten met hulp van Wagner

Een reden waarom Goita tot nu toe populaire steun heeft genoten, zeggen analisten, is vanwege recente successen tegen gewapende groepen en een afscheidingscoalitie in het noorden.

Veel mensen zijn ook blij dat Bamako afstand heeft genomen van Frankrijk, een voormalige koloniale macht die steeds minder geliefd is in het Franstalige West-Afrika vanwege wat sommigen beschouwen als zijn uitbuitende zakelijke belangen. Enkele van de grootste Franse bedrijven in Mali zijn oliebedrijf Total en telecomprovider Orange.

Franse troepen verlieten Mali in 2022 omdat Parijs weigerde de militaire regering te steunen. Bamako heeft sindsdien de diplomatieke banden verbroken en VN-vredestichters het land uitgezet. In hun plaats zijn er Russische strijders van de Wagner-huurlingen, bekend om hun hardheid en gerapporteerde wreedheid tegenover burgers.

“De hoofdstad is veilig en delen van het noorden, maar daarbuiten is het nog steeds moeilijk,” zei Laessing. “In gebieden zoals [noordelijk] Timbuktu is de controle van de regering nog steeds erg zwak, en de Russen hebben daar niet veel aan kunnen veranderen. Er zijn er maar ongeveer 1.500, terwijl de Fransen er zelfs 5.000 waren.”

Hoewel ze dodelijke hinderlagen hebben ondervonden, hebben Wagner-strijders geholpen om de grootste overwinning van het leger in 2023 te beveiligen toen Kidal, een rebellenbolwerk in het noorden, voor het eerst in 10 jaar onder regeringscontrole viel.

In 2012 veroverden Tuareg-rebellen die streden voor een onafhankelijk Azawad de stad Kidal en verklaarden onafhankelijkheid. Ze werkten samen met gewapende groepen zoals JNIM, die later de campagne overnam en zich naar buurlanden verspreidde, wat bijdroeg aan de huidige veiligheidscrisis.

In 2015 werd een door de VN bemiddeld vredesakkoord met de afscheiders bedoeld om Tuareg-strijders te integreren in het leger en Kidal terug te brengen onder regeringscontrole. Dit werd echter nooit uitgevoerd. Goita heeft het akkoord sindsdien geannuleerd en beloofd de “territoriale integriteit” van Mali te herstellen.

Toen Kidal in augustus 2023 viel, was het zowel een tactische als symbolische overwinning voor het leger. Goita’s aanhangers noemen dit een voorbeeld waarom de sterke man aan de macht moet blijven om het hele land veilig te stellen. Tegenstanders zeggen echter dat dit een voorwendsel is voor de militaire leiders om langer aan de macht te blijven.

Tuareg-Malinese soldaten patrouilleren in de straten van Gao, noordelijk Mali, in 2013.

Aanvallen op burgers

De relatieve winsten van het leger zijn ook gepaard gegaan met kosten voor de burgers, zeggen mensenrechtenorganisaties. Russische strijders en Malinese soldaten zijn in talloze rapporten beschuldigd van buitengerechtelijke executies van vermeende “militanten”, waarvan sommigen onterecht zijn geprofileerd.

Etniën zoals de Fulani en Dogon – die door het Malinese leger worden gezien als ondersteunend aan gewapende groepen – zijn bijzonder doelwit. In werkelijkheid zeggen experts dat dorpsbewoners vaak tegen hun wil worden gecontroleerd door machtige gewapende groepen die hun eigen belasting- en rechtssysteem hebben opgezet. Er zijn meldingen van gewapende groepen die mannen uit dorpen die ze bezetten, gedwongen werven, terwijl anderen zich bij gewapende groepen aansluiten om wraak te nemen op militaire aanvallen op hun huizen, aldus experts.

In december merkte Human Rights Watch (HRW) op dat het Malinese leger en Wagner-strijders “opzettelijk” minstens 32 burgers hebben gedood en 100 huizen hebben verbrand in centraal en noordelijk Mali in 2024. JNIM en ISGS hebben minstens 47 burgers summier geëxecuteerd, meer dan 1.000 huizen verbrand en duizenden mensen tussen juni en december alleen al ontheemd, aldus HRW, die toevoegde dat deze cijfers op zijn minst conservatief zijn.

Sinds de val van Kidal zijn etnische Tuaregs ook geconfronteerd met toenemende niveaus van geweld van het leger, hoewel aanvankelijk was beloofd dat burgers veilig zouden zijn. Honderden mensen zijn naar het buurland Mauritanië gevlucht, bang voor Wagner-strijders of de “witte mannen met maskers” die huizen verbranden en degenen executeren die ze verdenken van rebellenactiviteit, volgens rapportage van The Washington Post.

Ongeveer 3,3 miljoen mensen worden momenteel als ontheemd beschouwd in Mali, Burkina Faso en Niger vanwege het geweld, volgens het VN-vluchtelingenagentschap. Het aantal nieuw ontheemde mensen vorig jaar in Mali alleen bereikte bijna 400.000.

Terwijl het politieke klimaat in Bamako strenger wordt, zeggen experts dat Malinezen ver van het centrum de ergste gevolgen van de crisis ondervinden. Met de gewapende groepen die hun locaties veranderen en aanvallen voortzetten, waarschuwen analisten dat de puur militaire aanpak die Goita volhoudt, mogelijk niet langer voldoende is, en dat dialoog noodzakelijk kan zijn.

“Wanneer je de gevechten opvoert, zul je natuurlijk meer aanvallen zien; dat is gewoon logisch,” zei Diallo. “En het zijn gewone burgers die de zwaarste gevolgen ondervinden.”