Klimaatverandering: Jaarlijkse miljoenenlevens verloren door inactie
Nieuwe wereldwijde bevindingen in het 9e jaarlijkse indicatorrapport van The Lancet Countdown over gezondheid en klimaatverandering onthullen dat de voortdurende afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en het falen om zich aan te passen aan klimaatverandering leiden tot een aanzienlijk verlies van mensenlevens, gezondheid en levensonderhoud. Twaalf van de twintig indicatoren die gezondheidsbedreigingen volgen, hebben ongekende niveaus bereikt.
Het rapport stelt dat het falen om de opwarmende effecten van klimaatverandering te beperken, heeft geleid tot een stijging van het aantal hittegerelateerde sterfgevallen met 23% sinds de jaren ’90, tot 546.000 per jaar. Alleen al in 2024 werd luchtvervuiling door rook van bosbranden in verband gebracht met een record van 154.000 doden, terwijl het wereldwijde transmissiepotentieel van dengue met tot 49% is gestegen sinds de jaren ’50.
De auteurs schatten dat jaarlijks 2,5 miljoen sterfgevallen te wijten zijn aan de luchtvervuiling die voortkomt uit de voortdurende verbranding van fossiele brandstoffen. Dit legt ook druk op nationale begrotingen, aangezien de prijzen van fossiele brandstoffen zijn gestegen. In 2023 gaven regeringen gezamenlijk 956 miljard dollar uit aan netto-subsidies voor fossiele brandstoffen. Ondertussen blijven olie- en gasgiganten hun productieplannen uitbreiden tot een schaal die drie keer groter is dan wat een leefbare planeet kan ondersteunen.
Terwijl sommige regeringen hun klimaatbelangen terugdraaien, onthult het rapport ook de levensreddende impact van acties die al gaande zijn. Geschat wordt dat jaarlijks 160.000 levens worden gered door de verschuiving van steenkool en de daaruit voortvloeiende schonere lucht, terwijl de opwekking van hernieuwbare energie recordhoogtes heeft bereikt.
Het rapport onthult het opkomende leiderschap van lokale overheden, gemeenschappen, organisaties en de gezondheidssector, en roept op tot “alle hens aan dek” om de vooruitgang te versnellen.
De gezondheidsbedreigingen door klimaatverandering bereiken ongekende niveaus en politieke terugslag op klimaatactie dreigt de vooruitgang te vertragen. Het rapport van 2025 van The Lancet Countdown roept opnieuw op tot “alle hens aan dek” om de inspanningen te versnellen en tegelijkertijd de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en zich aan te passen aan klimaatverandering.
“De gezondheidsstatus van dit jaar schetst een somber en onmiskenbaar beeld van de verwoestende gezondheidsgevaren die alle hoeken van de wereld bereiken – met recordbrekende bedreigingen van de gezondheid door hitte, extreme weersomstandigheden en rook van bosbranden die miljoenen doden veroorzaken. De verwoesting van levens en levensonderhoud zal blijven escaleren totdat we onze verslaving aan fossiele brandstoffen beëindigen en ons spel om ons aan te passen dramatisch verbeteren,” waarschuwde Dr. Marina Romanello, uitvoerend directeur van The Lancet Countdown aan University College London.
Ze voegde eraan toe: “We hebben al de oplossingen in handen om een klimaatcatastrofe te voorkomen – en gemeenschappen en lokale overheden over de hele wereld bewijzen dat vooruitgang mogelijk is. Van de groei van schone energie tot stadsaanpassing, acties zijn gaande en leveren echte gezondheidsvoordelen, maar we moeten de vaart erin houden.”
“Het snel afschaffen van fossiele brandstoffen blijft de krachtigste hefboom om klimaatverandering te vertragen en levens te beschermen. Tegelijkertijd zou de overstap naar gezondere, klimaatvriendelijke diëten en duurzamere landbouwsystemen de vervuiling, broeikasgassen en ontbossing aanzienlijk verminderen, wat potentieel meer dan tien miljoen levens per jaar kan redden.”
Het 9e jaarlijkse indicatorrapport van The Lancet Countdown, geleid door University College London en geproduceerd in samenwerking met de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), vertegenwoordigt het werk van 128 toonaangevende experts van 71 academische instellingen en VN-agentschappen wereldwijd.
Gepubliceerd in The Lancet voorafgaand aan de 30e VN-conferentie van de partijen (COP), biedt het rapport de meest uitgebreide beoordeling tot nu toe van de verbindingen tussen klimaatverandering en gezondheid, inclusief nieuwe metrics die sterfgevallen door extreme hitte en rook van bosbranden registreren, de dekking van stedelijke blauwe ruimtes (rivieren, meren en kustlijnen), financiering voor gezondheidsaanpassing en individuele betrokkenheid bij gezondheid en klimaatverandering.
Recordbrekende gezondheidsschade door de aanhoudende afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en vertragingen in aanpassing
Het jaar 2024 was het warmste ooit geregistreerd, met catastrofale gevolgen voor de gezondheid, levens en levensonderhoud van mensen over de hele wereld, aldus het rapport. Wereldwijd was de gemiddelde persoon blootgesteld aan een record van 16 extra hittebedreigende dagen, rechtstreeks veroorzaakt door klimaatverandering, waarbij de meest kwetsbaren (mensen onder de 1 jaar en boven de 65 jaar) gemiddeld een record van 20 hittegolven dagen ervoeren – een stijging van respectievelijk 389% en 304% ten opzichte van het jaarlijkse gemiddelde van 1986-2005.
In parallel daarmee onthult een nieuwe indicator in dit jaar rapport dat de hittegerelateerde mortaliteit per 100.000 met 23% is gestegen sinds de jaren ’90, met totale hittegerelateerde sterfgevallen die gemiddeld 546.000 per jaar bereikten tussen 2012 en 2021.
Heet en droog weer heeft ook bijgedragen aan de omstandigheden voor bosbranden, waarbij fijnstofvervuiling (PM 2.5) van rook van bosbranden resulteerde in een record van 154.000 doden in 2024 (stijging van 36% ten opzichte van het jaarlijkse gemiddelde van 2003-2012), terwijl droogtes en hittegolven het aantal mensen dat matige of ernstige voedselonzekerheid ervaart, met 123 miljoen verhoogden in 2023, vergeleken met het jaarlijkse gemiddelde tussen 1981 en 2010.
Bovendien betekent de vertraging in de adoptie van schone, klimaatvriendelijke energie dat meer dan 2 miljard mensen nog steeds vervuilende en onbetrouwbare brandstoffen gebruiken in hun huizen. In 65 landen met een lage toegang tot schone energie resulteerde luchtvervuiling door het huishoudelijk gebruik van vuile brandstoffen in 2,3 miljoen vermijdbare sterfgevallen in 2022, inclusief enkele van de 2,52 miljoen sterfgevallen die nog steeds te wijten zijn aan luchtvervuiling van de verbranding van fossiele brandstoffen wereldwijd.
Onhoudbare voedselsystemen dragen ook bij aan klimaatverandering, en ongezonde diëten met een hoge koolstofuitstoot waren verantwoordelijk voor 11,8 miljoen dieetgerelateerde sterfgevallen in 2022, die grotendeels vermeden hadden kunnen worden door over te schakelen naar gezondere, klimaatvriendelijke voedselsystemen.
Algemener benadrukt het rapport dat klimaatverandering steeds meer levensonderhoud vernietigt, de economie onder druk zet en de gezondheidsbudgetten belast. Blootstelling aan hitte resulteerde in een record van 639 miljard potentiële uren verloren arbeidsproductiviteit in 2024, met inkomensverlies dat gelijkstaat aan een verbijsterende 1,09 biljoen dollar (bijna 1% van het wereldwijde BBP). Tegelijkertijd bereikte de kosten van hittegerelateerde sterfgevallen bij mensen ouder dan 65 jaar een recordhoogte van 261 miljard dollar.
Als reactie op de stijgende prijzen van fossiele brandstoffen, en met verouderde energienetwerken die te afhankelijk zijn van deze brandstoffen, hebben regeringen wereldwijd in 2023 956 miljard dollar in netto-subsidies voor fossiele brandstoffen gestoken om energie lokaal betaalbaar te houden – wat fiscale druk vergroot en de 300 miljard dollar per jaar die is beloofd ter ondersteuning van de meest klimaatkwetsbare landen bij COP29 overschaduwt.
Verontrustend is dat 15 van de 87 landen die verantwoordelijk zijn voor 93% van de wereldwijde CO2-uitstoot in 2023 meer uitgaven aan netto-subsidies voor fossiele brandstoffen dan hun nationale gezondheidsbudgetten.
Zoals Dr. Romanello uitlegde: “De verhoogde betaalbaarheid en toegankelijkheid van schone hernieuwbare energie biedt een kans om de lokale energieopwekking te verhogen, de gezondheidsrisico’s van fossiele brandstoffen te verminderen en de heroriëntatie van subsidies voor fossiele brandstoffen te ondersteunen ten gunste van een gezondere toekomst.”
Ook vandaag wordt het 2025 Latin America Report van The Lancet Countdown gepubliceerd, dat ook een alarmerende intensivering en samenvloeiing van klimaatgevaar signaleert. Professor Stella Hartinger, directeur van The Lancet Countdown Latin America en auteur van het wereldrapport, zei: “Over de hele wereld zien we dat deze multiple gezondheidsimpacten elkaar versterken en een cascade van schade veroorzaken die de sociale en economische fundamenten ondermijnt die de gezondheid en het welzijn van mensen ondersteunen.”
“Na negen jaar van wereldwijde monitoring is het duidelijk dat deze gezondheidsrisico’s de prijs zijn die we betalen voor de constante falen van wereldleiders om de benodigde actie te leveren om klimaatverandering te bestrijden en de gezondheid te beschermen – een prijs die het meest zwaar wordt betaald door kwetsbare landen die het minste aan de crisis hebben bijgedragen.”
De auteurs stellen dat vertragingen in de aanpassing de gezondheidsrisico’s van klimaatverandering verergeren. “Schaarse financiële steun voor aanpassing blijft een belangrijke belemmering, en gegevens in dit rapport tonen aan dat het nog steeds ernstig onvoldoende is om te voldoen aan de financiële behoeften die door landen zijn onthuld,” zei Dr. Romanello.
“Een politieke verschuiving naar verminderde buitenlandse hulp van enkele van de rijkste landen ter wereld beperkt de financiële steun voor klimaatactie verder, waardoor alle bevolkingsgroepen steeds meer onbeschermd blijven.”
Politieke terugslag op klimaatverbintenissen zal de bedreigingen voor de gezondheid en het voortbestaan van mensen verergeren
Naast deze groeiende schade stelt het rapport dat politieke terugslag op klimaatactie in verband met klimaatverandering en gezondheid dreigt miljoenen te veroordelen tot een toekomst van ziekte, rampen en vroege dood. En toch, aangemoedigd door groeiende winsten en een gebroken politiek consensus over klimaatverbintenissen, hebben de 100 grootste fossiele brandstofgiganten ter wereld hun verwachte productie verhoogd (vanaf maart 2025), wat zou leiden tot een uitstoot van broeikasgassen die bijna drie keer de niveaus overschrijdt die compatibel zijn met 1,5°C tegen 2040, waardoor de mogelijkheden voor gezondheidsbeschermende aanpassingsinspanningen buiten bereik komen.
Commerciële banken steunen deze dodelijke uitbreiding van fossiele brandstoffen, waarbij de 40 grootste kredietverstrekkers aan de fossiele brandstofsector gezamenlijk 611 miljard dollar hebben geïnvesteerd in 2024 (een stijging van 29% ten opzichte van 2023). Dit overtrof hun leningen aan de groene sector met 15%, wat de overgang naar zero-emissie-energie verder belemmert, de openbare gezondheid bedreigt en de nationale economieën in gevaar brengt waarop het levensonderhoud van mensen afhankelijk is.
Terwijl de emissies gerelateerd aan energie nieuwe recordhoogtes bereiken, werden in 2023 meer dan 128 miljoen hectare bos vernietigd (een stijging van 24% sinds 2022), wat de natuurlijke capaciteit van de wereld om klimaatverandering te verzachten vermindert.
“De harde realiteit is dat een van de grootste bedreigingen voor menselijk welzijn afkomstig is van leiders en bedrijven die terugkrabbelen op klimaatverbintenissen, actie uitstellen en vasthouden aan de productie van fossiele brandstoffen – terwijl elke eenheid broeikasgassen die wordt uitgestoten de kosten en uitdagingen van aanpassing verhoogt,” zei Professor Nadia Ameli, medevoorzitter van de Lancet Countdown Working Group 4.
“Als we vast blijven zitten in de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, zullen de gezondheidssystemen, koelingsinfrastructuur en capaciteiten voor rampenrespons binnenkort overweldigd worden – waardoor de gezondheid en levens van de 8 miljard mensen ter wereld verder in gevaar komen.”
Landene die de ergste gevolgen ondervinden, zijn consistent de meest politiek betrokken in klimaatverandering en gezondheid, maar worden achtergelaten in de schone energietransitie. Diep ongelijke toegang tot technologie en schone energie houdt de meest kwetsbare gemeenschappen afhankelijk van vuile, schadelijke brandstoffen. Slechts 3,5% van de elektriciteit komt uit schone hernieuwbare energie in lage-inkomenslanden vergeleken met 13,3% in rijke landen, terwijl 88% van de huishoudens in armere landen nog steeds afhankelijk is van vervuilende biomassa om te koken en hun huizen te verwarmen.
De wereldwijde momentum voor gezondheidsbevorderende klimaatactie grijpen
Terwijl sommige nationale regeringen hun klimaatverbintenissen terugdraaien, schetst het rapport dat lokale overheden, individuen, het maatschappelijk middenveld en de gezondheidssector de weg leiden naar een gezondere toekomst, wat een begin kan zijn van transformatieve klimaatactie.
Een groeiend aantal steden (834 van de 858 die in 2024 rapporteren) heeft klimaatrisico-evaluaties voltooid of is van plan deze te voltooien, volgens de CDP (s werelds grootste vrijwillige rapportagesysteem over de voortgang van klimaatverandering). De gezondheidssector zelf heeft indrukwekkend leiderschap getoond op het gebied van klimaat, met een wereldwijde daling van de GHG-emissies gerelateerd aan gezondheid met 16% tussen 2021 en 2022, en bijna twee derden van de medische studenten over de hele wereld ontving in 2024 onderwijs over klimaat en gezondheid, wat de capaciteit voor verdere vooruitgang opbouwt.
Volgens het rapport levert de wereldwijde momentum voor klimaatactie al gezondheids- en economische voordelen op. Een verhoogde verschuiving weg van steenkool, vooral in rijke landen, voorkwam naar schatting 160.000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar tussen 2010 en 2022, als gevolg van fijnstof (PM2.5) luchtvervuiling door de verbranding van fossiele brandstoffen.
Het aandeel elektriciteit dat door moderne hernieuwbare energiebronnen wordt opgewekt, bereikte een recordhoogte van 12% in 2022, waarbij de schone energietransitie gezondere, duurzamere banen genereert. Wereldwijd werkten meer dan 16 miljoen mensen direct of indirect in hernieuwbare energie in 2023 (een stijging van 18,3% ten opzichte van 2022).
Zoals Professor Tafadzwa Mahbhaudi, directeur van The Lancet Countdown Afrika, uitlegde: “Klimaatactie blijft een van de grootste gezondheidskansen van de 21e eeuw, en stimuleert ook ontwikkeling, innovatie, creëert banen en vermindert energiearmoede. Het realiseren van de vele voordelen van een gezondheidsgerichte aanpak vereist het ontsluiten van tot nu toe onbenutte kansen om klimaatverandering te verzachten en veerkracht op te bouwen tegen de gevolgen die al worden gevoeld.”
Zoals Professor Anthony Costello, co-voorzitter van The Lancet Countdown, waarschuwde: “Naarmate een toenemend aantal wereldleiders dreigt de weinig vooruitgang tot nu toe te keren, zijn dringende inspanningen op elk niveau en in elke sector nodig om zowel te leveren als te eisen dat er versneld actie wordt ondernomen, wat onmiddellijke gezondheidsvoordelen zal opleveren.
“Terwijl sommige regeringen een onhoudbare, ongezonde en uiteindelijk onleefbare status quo handhaven, betalen mensen over de hele wereld de ultieme prijs. We moeten voortbouwen op de momentum die we hebben gezien vanuit lokale actie: het leveren van een gezondheidsbeschermende, eerlijke en rechtvaardige overgang vereist dat iedereen aan dek komt.”
