Kan Mexico de bedreigde axolotl terugbrengen?

Kan Mexico de bedreigde axolotl terugbrengen? Vervuiling heeft het aantal van deze amfibieën met 99,5 procent verminderd, maar wetenschappers geloven dat het culturele icoon van Mexico kan terugkeren. Een axolotl (Ambystoma mexicanum) zwemt in een aquarium in het nieuwe Axolotl Museum en Amfibieën Conservatiecentrum, dat zich inzet voor de bescherming en studie van deze bedreigde soort, in de Chapultepec Zoo in Mexico-Stad.

Een van de meest bedreigde amfibieën ter wereld, de primordiale en visachtige axolotl, heeft zich succesvol aangepast aan een nieuwe omgeving nadat deze in kunstmatige wetlands in Mexico is vrijgelaten, aldus wetenschappers. In een studie die hoop biedt voor het voortbestaan van de Ambystoma mexicanum, een wezen dat door vervuiling en menselijke activiteiten op de rand van uitsterven is gedwongen, hebben wetenschappers recentelijk 18 in gevangenschap gefokte axolotls vrijgelaten in twee kunstmatige wetlands dicht bij Mexico-Stad.

Onderzoekers hebben de amfibieën uitgerust met trackers en ontdekten dat ze op beide locaties voedsel zochten. Hoofdonderzoeker Alejandra Ramos van de Autonome Universiteit van Baja California noemde het resultaat “verbazingwekkend”. De bevindingen zijn gepubliceerd in het tijdschrift PLoS One en suggereren dat de axolotl succesvol kan worden hersteld in zijn natuurlijke habitat.

Wat is de axolotl? De legende vertelt dat de axolotl niet altijd een amfibie was. Lang voordat het Mexico’s meest geliefde salamander werd, werd het gezien als de belichaming van de Azteekse god van vuur en bliksem, Xolotl. Hoewel er geen officiële schattingen zijn van de huidige populatie, werd de soort, die endemisch is in centraal Mexico, in 2019 geclassificeerd als “kritiek bedreigd” door de Rode Lijst van Bedreigde Soorten van de Internationale Unie voor Natuurbehoud.

Axolotls ademen door hun kieuwen en huid, waardoor ze zich kunnen aanpassen aan hun aquatische omgeving. Ze kunnen ook delen van hun hart, ruggenmerg en hersenen regenereren. De huid van de salamander is doorgaans donker, hoewel er een albino-varieteit kan worden gekweekt. Ze kunnen urenlang stokstijf blijven in hun natuurlijke habitat, begraven in modder om energie te besparen en te wachten op prooi.

In hun belangrijkste bolwerk, het Xochimilco-meer, gelegen in het zuidelijke deel van Mexico-Stad, zijn de aantallen axolotls in minder dan twee decennia met 99,5 procent gedaald. In 1998 schatten onderzoekers dat er 6.000 axolotls per vierkante kilometer in het Xochimilco-meer waren. Tegen 2014 was dit aantal gedaald tot slechts 36.

Hoe groot is het risico voor de axolotl? Mexico is een biodiversiteitshotspot voor amfibieën en reptielen vanwege zijn unieke en gevarieerde habitats, variërend van tropische regenwouden en woestijnen tot nevelwouden en gematigde bossen. De wateren van Xochimilco, die ooit werden gebruikt voor traditionele landbouw en werden aangevuld met bronwater uit de bergen, waren ooit vol met grote, glimlachende axolotls.

Echter, vervuiling door de uitbreidende verstedelijking van Mexico-Stad heeft de waterkwaliteit van de kanalen die in de meren uitmonden, aangetast. Bovendien hebben regenboogforellen, die zijn ontsnapt uit nabijgelegen boerderijen, axolotls in de meren rond de hoofdstad verdreven en hun voedsel gegeten. Onderzoekers hebben ook ontdekt dat een toenemend aantal axolotls is overleden aan chytrid-schimmel, een huidetende ziekte die leidt tot een catastrofale afname van amfibieën in andere delen van de wereld, van Europa tot Australië. De schimmel is ook in Mexico aangetroffen, hoewel het nog geen groot probleem is.

Klimaatverandering is een andere factor die de axolotl bedreigt, aangezien zelfs kleine verschuivingen in temperatuur en neerslag ecosystemen kunnen verstoren en biodiversiteit kunnen afnemen. In 2013 uitten wetenschappers hun vrees dat ze tegen 2025 helemaal zouden kunnen verdwijnen.

De axolotl is niet de enige soort in Mexico die een onzekere toekomst tegemoet gaat. De dennenbosstroomkikker, de clarion-nachtadder en de Mexicaanse alligatorhagedis zijn enkele andere soorten die ook kritiek bedreigd zijn.

Hoe is de conserveringsinspanningen voor axolotls uitgevoerd? Om de basis te leggen voor het herintroductieproject, hebben onderzoekers de ecologie van de axolotls zorgvuldig gemonitord om hun ideale leefomstandigheden vast te stellen. Vervolgens werkten ze samen met lokale boeren en een team van vrijwilligers om “refuges”, of kunstmatige wetlands, nabij Xochimilco te creëren door natuurlijke filtersystemen te installeren om het water te zuiveren.

De wetenschappers lieten de amfibieën vrij in twee soorten wetlands: herstelde natuurlijke wetlands en kunstmatige wetlands die specifiek zijn ontworpen voor conserveringsdoeleinden. Deze omgevingen verschillen in hun ecologische structuur, waterchemie en temperaturen, variabelen die cruciale bepalende factoren zijn voor de fysiologie en het gedrag van amfibieën.

De axolotls werden uitgerust met radio-volgapparaten om toezicht te houden op de amfibieën. Een van de belangrijkste bevindingen uit de studie was het vermogen van de axolotls om effectief te navigeren en te leven in zowel kunstmatige als herstelde wetlands. Terwijl biologen en ambtenaren zich hebben ingezet om de soort en zijn habitat van uitsterven te redden, is er een parallel, onverwacht behoudsfenomeen ontstaan in de afgelopen jaren, aangezien het wezen heeft geprofiteerd van een onverwachte opleving van belangstelling.

De axolotl trok internationale aandacht nadat het computerspel Minecraft in 2021 het wezen toevoegde. Ditzelfde jaar besloot de Bank van Mexico ook een afbeelding van het dier op het 50-peso biljet te drukken. Axolotls zijn nu overal in Mexico te zien op muurschilderingen, kleding en als speelgoed voor kinderen. Sommige bakkerijen hebben sensatie veroorzaakt met hun axolotl-vormige taarten en koekjes.

“Als we deze soort verliezen, verliezen we een deel van onze Mexicaanse identiteit,” vertelde co-hoofdonderzoeker Luis Zambrano van de Nationale Universiteit van Mexico.

Kunnen andere amfibieën ook worden gered? Klimaatverandering, habitatverlies en ziekte-uitbraken hebben hun tol geëist van amfibieën over de hele wereld. De helft van alle amfibieën is in afname, terwijl een derde met uitsterven wordt bedreigd. Het team dat toezicht houdt op de axolotl-studie zei dat publieke financiering cruciaal is om het verlies van andere soorten te voorkomen.

Tijdens zijn zesjarige ambtstermijn heeft de Mexicaanse president Andres Manuel Lopez Obrador, die van 2018 tot 2024 aan de macht was, de financiering van de Secretariaat van Milieu en Natuurlijke Hulpbronnen met 35 procent verlaagd. Terwijl wetenschappers die bij het project betrokken zijn hopen de populatie van de axolotl te herstellen, benadrukten ze ook de noodzaak van betrokkenheid van de overheid, het bedrijfsleven en individuen. “Veel dieren verliezen hun habitat over de hele wereld,” zei Ramos. “En herstelprojecten zijn niet eenvoudig, maar ze kunnen worden uitgevoerd. Ze hebben gewoon veel mensen nodig.”