Kan de nieuwe Africa Energy Bank het continent van energie voorzien en tegelijkertijd de planeet beschermen?

Nieuws | Olie en Gas

Kan de nieuwe Afrika Energie Bank een continent van kracht voorzien terwijl de planeet wordt beschermd? Een lang geplande bank om olie- en gasprojecten in Afrika te financieren, moet volgens experts winst en klimaatoverwegingen in balans brengen.

Een groep Afrikaanse landen staat op het punt een bank te lanceren om olie- en gasprojecten te financieren, temidden van een groeiende terughoudendheid van westerse instellingen om verder te investeren in fossiele brandstoffen. De langverwachte “Afrika Energie Bank”, die binnenkort van start gaat, werd vorig jaar juni aangekondigd als een gezamenlijke initiatief van de Afrikaanse Export-Import Bank (Afreximbank) en de Afrikaanse Organisatie van Petroleumproducenten (APPO) – een groep van 18 olie-exporterende landen.

De bank heeft als doel de groei te stimuleren door de energievoorziening van Afrika te verbeteren. De oprichters beschouwen het als een levenslijn voor een continent dat rijk is aan natuurlijke hulpbronnen, maar waar miljoenen mensen nog steeds geen toegang tot elektriciteit hebben.

Klimaatactivisten hebben echter de logica van het vastklampen aan fossiele brandstoffen in twijfel getrokken. Bovendien hebben olie- en gasprojecten die vandaag worden gebouwd een grote kans om in de toekomst als “stranded assets” onbruikbaar te worden, wat leidt tot kostbare schulden op de balansen van landen naarmate de wereld overgaat op koolstofarme alternatieven.

Om te voorzien in de materiële energiebehoeften van Afrikanen en tegelijkertijd de planeet te beschermen, zeggen experts dat er een balans nodig is.

Onder de Overeenkomst van Parijs uit 2015 hebben honderden landen beloofd de wereldwijde temperaturen onder de 2 graden Celsius (3,6 graden Fahrenheit) boven pre-industriële niveaus te houden. Sindsdien hebben overheden en bedrijven – ook in Afrika – toenemende druk gevoeld om hun afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen.

De Wereldbank stopte in 2019 met het financieren van olie- en gaswinning. In 2022 stopte Shell met mariene verkenningsactiviteiten voor de Zuid-Afrikaanse kust, nadat een Hoge Raad had bevolen om het werk te pauzeren vanwege succesvolle juridische uitdagingen van milieucampagnevoerders.

Happy Khambule, een senior campagnevoerder voor Greenpeace Afrika, zei destijds: “We moeten alles doen wat we kunnen om de destructieve koloniale erfenis van extractivisme ongedaan te maken, totdat we in een wereld leven waar mensen en de planeet voorop staan, vóór de winsten van giftige fossiele brandstofbedrijven.”

Omar Farouk Ibrahim, secretaris-generaal van APPO, heeft gezegd dat er een “behoefte is om de juiste balans te vinden tussen de noodzaak van klimaatveranderingmitigatie en de noodzaak om sociale onrust te vermijden die kan voortkomen uit moeilijke economische en financiële omstandigheden in Afrika.”

De energiebehoeften van Afrika zijn inderdaad enorm. Het aantal sub-Sahara Afrikanen zonder toegang tot elektriciteit is in de afgelopen jaren gestegen. Terwijl de bevolkingsgroei de nieuwe energievoorziening in 2023 overtrof, bleven 600 miljoen mensen (43 procent van het continent) in het duister, volgens het Internationaal Energieagentschap.

Hoewel de schattingen variëren, zou de elektriciteitsvoorziening vijf keer moeten toenemen om grootschalige industriële activiteiten te ondersteunen en de meerderheid van de Afrikanen – van wie een derde minder dan $1,90 per dag leeft – uit de armoede te helpen.

Op basis van het per hoofd van de bevolking heeft Afrika het laagste niveau van modern energieverbruik ter wereld. Op economisch niveau blijft het ook achter. Wereldwijd maakt de industrie 42,2 procent uit van het totale energieverbruik. In Afrika is dat slechts 16,8 procent.

Volgens Ibrahim, hoofd van APPO, is de Afrika Energie Bank het resultaat van het “verlaten van koolwaterstoffen” door westerse landen, zodat “de leiders van het continent geen andere keuze hebben dan naar binnen te kijken om de benodigde fondsen te werven om de [energie] industrie te onderhouden en te laten groeien.”

De Afrika Energie Bank zal zijn hoofdkantoor in Abuja hebben, de hoofdstad van Nigeria. Op 11 februari vertelde Nigeria’s Minister van Staat voor Petroleumbronnen, Heineken Lokpobiri, aan journalisten dat “het gebouw klaar is en we alleen nog de laatste hand leggen, tegen het einde van dit kwartaal [eind maart] zal deze bank van start gaan.”

De landen die betrokken zijn bij de Afrika Energie Bank zijn onder andere Nigeria, Angola en Libië. Geplande projecten zullen variëren van offshore olie-exploratie tot nieuwe gasgestookte elektriciteitscentrales.

Elke land heeft zich verbonden tot $83 miljoen, met als doel een totaalbedrag van $1,5 miljard te werven. Dit wordt aangevuld met $14 miljard van Afreximbank, een handelscredietorganisatie.

In de komende vijf jaar hoopt Lokpobiri dat de Afrika Energie Bank $120 miljard aan activa veiligstelt. Aanvullende financiering zal waarschijnlijk komen van staatsinvesteringsfondsen, grondstoffenhandelaren en internationale banken die geïnteresseerd zijn in het verwerven van aandelen.

Vele Afrikaanse leiders erkennen de noodzaak van snelle industriële ontwikkeling en aarzelen bij de beperkingen van westerse financiële achterbannen, wiens regels hen steeds vaker uitsluiten van traditionele energieprojecten. Arkebe Oqubay, een voormalige adviseur van de Ethiopische premier Abiy Ahmed, benadrukt dat “de context van Afrika totaal anders is dan elders omdat de economische hulpbronnen niet volledig zijn ontwikkeld. Tegelijkertijd heeft het een minimale bijdrage aan klimaatverandering geleverd.”

Afrika is verantwoordelijk voor slechts 4 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot en zelfs nog minder op historische basis. Het lijdt ook onevenredig onder de gevolgen van extreme weersomstandigheden.

“De morele verplichting om de uitstoot te verminderen is in Afrika niet zo aanwezig,” zei Oqubay.

De African Energy Chamber, een belangenorganisatie, heeft ook betoogd dat Afrika het “soevereine recht” heeft om zijn natuurlijke hulpbronnen te ontwikkelen, die volgens de groep 125 miljard vaten olie en 620 triljoen kubieke voeten aardgas omvatten. “Totdat [hernieuwbare energie] financiering gemakkelijker beschikbaar komt, hebben Afrikaanse landen het recht om hun olie- en gascapaciteiten uit te breiden… en de internationale gemeenschap heeft niet het recht om te zeggen dat we dit niet kunnen doen,” zei Oqubay. “Maar om duidelijk te zijn, fossiele brandstoffen zijn niet de toekomst,” voegde hij eraan toe.

De “enorme” potentie voor hernieuwbare energie in Afrika is een “ontwikkelingsbelemmering”, zei Fadhel Kaboub, een universitair docent economie aan Denison University in de Verenigde Staten. De beperkte energiesector van het continent beperkt de productie van kunstmest, staal en cement – de kenmerken van economische ontwikkeling.

De onvermogen van het continent om te industrialiseren heeft de wereldwijde groei-divergentie verergerd. Van 2014 tot 2024 is het bruto binnenlands product (BBP) per hoofd van de bevolking in sub-Sahara Afrika met meer dan 10 procent gedaald (van $1.936 naar $1.700). In dezelfde periode steeg het wereldwijde BBP per hoofd van de bevolking met 15 procent.

“Om de ontwikkelingsladder te beklimmen, heeft het continent meer energie nodig,” zei Kaboub. “Maar de beste manier vooruit is niet om vast te houden aan fossiele brandstoffen. En het stimuleren van olie- en gasexporten als een einddoel is waar Afrexim voor pleit.”

In plaats daarvan gelooft hij dat Afrika zijn resterende fossiele brandstofinfrastructuur moet benutten om zijn “enorme” potentieel voor hernieuwbare energie te ontwikkelen. Afrika beschikt over zonne-, wind- en geothermische hulpbronnen, evenals de kritische mineralen die nodig zijn voor groene technologieën.

Volgens het Internationaal Energieagentschap is het potentieel van Afrika om hernieuwbare energie te genereren met bestaande technologieën, rekening houdend met de huidige kosten, 1.000 keer groter dan de verwachte vraag naar elektriciteit in 2040.

“Natuurlijk zijn er beperkingen voor het realiseren van Afrika’s hernieuwbare energiecapaciteit. Maar kosten zijn daar niet een van,” zei Kaboub, verwijzend naar rapporten waaruit blijkt dat de meeste nieuwe wind- en zonneprojecten goedkoper zijn om te draaien dan hun fossiele brandstof tegenhangers. In plaats daarvan betoogt hij dat “schuld het drukpunt is om de koers niet te wijzigen.”

Bijna 60 procent van de landen in sub-Sahara Afrika verkeert in een staat van schuldencrisis, volgens de Wereldbank. “Voor olieproducenten op het continent bestaat de economische activiteit voornamelijk uit het exporteren van fossiele brandstoffen om de schuldenaflossingen bij te houden,” zei Kaboub. Hij suggereerde dat door olie en gas te leveren voor de industriële processen van andere landen, Afrikaanse regeringen zich bezighouden met “economische verstrikking.”

“Industriële groei vereist schaalvoordelen [kostenbesparingen die voortvloeien uit hoge productie],” zei Kaboub. “Afrika heeft regionale ontwikkelingsplannen nodig waar nationale hulpbronnen worden aangevuld en uitgebouwd over landen heen … het heeft geen meer geïsoleerde olie- en gasprojecten nodig.”

Volgens hem falen ontwikkelingsbanken in het presenteren van een langetermijnvisie voor de economie van het continent. “En de groene industriële revolutie, waarbij hernieuwbare energie de binnenlandse productie aandrijft, zou die strategie kunnen zijn,” zei hij. “Of we kunnen blijven focussen op de export van grondstoffen en vast blijven zitten in de hulpbronnenval.”