Israël’s Netanyahu gaat door met omstreden juridische hervormingen

Nieuws | Israël-Palestina conflict

Een ‘staatsgreep’: Netanyahu gaat door met zijn juridische veranderingen

Israëlische premier Benjamin Netanyahu heeft zijn inspanningen om wetgeving door te voeren die de rechterlijke macht verzwakt, nieuw leven ingeblazen. Na te hebben beweerd dat de veranderingen in 2023 ‘op pauze’ waren gezet, heeft hij zijn plannen om de rechterlijke macht te beperken hersteld.

In slechts 10 dagen heeft Netanyahu het staakt-het-vuren in Gaza verbroken, geprobeerd de hoofd van de Shin Bet inlichtingendienst te ontslaan, een motie van wantrouwen tegen de procureur-generaal georganiseerd en een wet aangenomen die de wijze van benoeming van rechters in het Hooggerechtshof verandert.

De wet, die afgelopen donderdag is aangenomen, stelt Netanyahu in staat om de samenstelling van het hof in zijn voordeel te wijzigen, aldus zijn critici. De wijziging gaat in tijdens de volgende parlementaire termijn.

Deze stap heeft zorgen gewekt over de onafhankelijkheid van de Israëlische rechterlijke macht en roept vragen op over wat er gedaan kan worden om te voorkomen dat er een gecoördineerde poging is om die onafhankelijkheid te ondermijnen.

Deze nieuwe wet verandert de samenstelling van de Commissie voor de Rechtersbenoemingen, waardoor het voor politici gemakkelijker wordt om toekomstige benoemingen van rechters in hun voordeel te beïnvloeden. Met drie leden die ontbreken in het panel van 15 rechters van de hoogste rechterlijke autoriteit van Israël, krijgt de vraag hoe hun vervangers zullen worden benoemd een scherpere betekenis.

President van het Hooggerechtshof, Esther Hayut, ging met pensioen op 16 oktober 2023, en de rechters Anat Baron en Uzi Vogelman volgden kort daarna.

De nieuwe wet vervangt de twee nominaties van de Israëlische Orde van Advocaten in de Commissie voor de Rechtersbenoemingen door twee advocaten benoemd door zowel de regerende coalitie als de oppositie. De rest van de commissie blijft zoals het is – drie rechters van het Hooggerechtshof, de minister van Justitie, twee leden van het parlement (traditioneel kiest het parlement er één uit de regering en één uit de oppositie) en één minister gekozen door het kabinet.

De Israëlische procureur-generaal, Gali Baharav-Miara, beschreef dit als “[het veranderen van] de methode voor rechtersbenoemingen naar een waarbij … politieke overwegingen voorrang krijgen en doorslaggevend gewicht hebben – terwijl de plaats van professionele overwegingen in het proces van rechterlijke verkiezingen sterk verzwakt, zelfs gewist wordt”.

Baharav-Miara voegde toe dat de selectie van rechters nu onderhevig zou zijn aan politieke onderhandelingen en compromissen, waardoor persoonlijke motivaties “het apolitieke karakter van het toedelen van gerechtigheid op alle niveaus” zouden kunnen ondermijnen.

“De regering controleert al de wetgevende macht. Door controle te krijgen over de rechterlijke macht, verwijdert zij in wezen de laatste checks and balances en neemt zij onbetwiste macht aan.”

De partij Yesh Atid, onder leiding van oppositieleider Yair Lapid, en de Vereniging voor Burgerrechten in Israël, een maatschappelijke organisatie, hebben bezwaar aangetekend tegen de wetgeving bij het Hooggerechtshof.

Volgens Netanyahu en zijn bondgenoten blokkeert het Hooggerechtshof hen om de “wil van het volk” uit te voeren. De stem van donderdagmorgen maakte deel uit van een breder programma dat bijna onmiddellijke publieke protesten in januari 2023 uitlokte.

De aanvankelijke voorstellen omvatten het verlenen van de bevoegdheid aan de Knesset om het Hooggerechtshof te overrulen met een eenvoudige meerderheid, het blokkeren van de rechtbank om Israël’s Basiswetten te herzien of aan te vechten en, zoals met de laatste wet, de rol van politici in de benoeming van rechters van het Hooggerechtshof te vergroten.

Tot nu toe is de voortgang van de voorgestelde veranderingen van de regering gemengd, afgezien van de wet van donderdag over de benoeming van rechters van het hof. In juli 2023 nam de Knesset de “redelijkheid” wet aan, die de bevoegdheid van het Hooggerechtshof om overheidsbesluiten die de rechters onredelijk achten, te vernietigen, beperkte.

Echter, in januari van het volgende jaar verklaarde het Hooggerechtshof de “redelijkheid” wet ongrondwettelijk, wat een klap toebracht aan de plannen van Netanyahu. Hij en zijn regering voerden aan dat rechtbankinterventies – waaronder het afschaffen van een wet die outright onteigening van Palestijns land in 2020 toestond en het omverwerpen van een voorgestelde ban op Palestijnse partijen – de wil van de regering ondermijnen.

Netanyahu, die de retoriek van de Amerikaanse president Donald Trump overnam, op wiens bescherming hij is gaan vertrouwen, suggereerde dat de rechterlijke macht deel uitmaakt van een “linkse diepe staat” die probeert hem te dwarsbomen.

Netanyahu’s critici – zoals Hayut bij haar afscheid – wijzen erop dat zijn “hervormingen” lijken gericht te zijn op zijn persoonlijke en politieke doeleinden. “Alles met Netanyahu draait om zijn overleving,” zei Salzberger. “Vijf tot zeven jaar geleden, toen deze hervormingen door leden van zijn partij werden voorgesteld, wees Netanyahu het idee van de hand en beweerde hij dat Israël een land is dat door de wet wordt geregeerd.

“Sinds … zijn corruptieproces is hij op zoek naar elke kans om uit de problemen te komen, en als dat betekent dat hij het hele rechtsysteem moet vernietigen, dan maar zo,” voegde hij eraan toe.

Momenteel staat de premier terecht op beschuldigingen van omkoping, fraude en schending van vertrouwen in drie corruptiezaken. De aanklagers beweren dat Netanyahu illegale geschenken heeft aangenomen van rijke zakenlieden en gunstige media-aandacht heeft gezocht. Netanyahu ontkent de beschuldigingen en beweert dat ze politiek gemotiveerd zijn.

In april 2021, in het licht van groeiende publieke bezorgdheid over potentiële belangenconflicten als gevolg van zijn proces, legde het Hooggerechtshof beperkingen op aan Netanyahu’s bevoegdheden om wetshandhaving, rechterlijke benoemingen en invloed op zaken die rechtstreeks invloed hebben op zijn juridische moeilijkheden te superviseren.

In januari 2024 duwde het terug tegen een wet die was aangenomen als onderdeel van de regering’s flurry van “rechtelijke amendementen” in 2023, die het moeilijker zou maken om Netanyahu ongeschikt voor het ambt te verklaren, en stelde de implementatie uit tot de volgende parlementaire zitting.

“De persoonlijke zaken van de zittende premier waren niet alleen de motivatie voor het wetten van de wijziging, maar ook de dominante rechtvaardiging voor de wetgeving op het moment van inwerkingtreding,” schreef Hayut destijds.

De woede onder de Israëliërs is groot. De oppositie tegen Netanyahu’s juridische hervorming is overweldigend geweest met massale protesten tijdens bijna elke fase ervan. Hij verklaarde de hervorming opgeschort in maart 2023 vanwege wat hij noemde “een gevoel van nationale verantwoordelijkheid”.

In die tijd gingen groepen van juridische professionals, maatschappelijke organisaties, academici, oppositiepartijen en technologiewerkers de straat op om de hervormingen aan te klagen, wat culmineerde in wat organisatoren zeiden de grootste protesten in de Israëlische geschiedenis waren.

In tegenstelling tot hen stonden de bondgenoten van de premier aan de verre rechterzijde, zoals minister van Financiën Bezalel Smotrich en minister van Nationale Veiligheid Itamar Ben-Gvir.

De massale protesten, in combinatie met publieke kritiek van de toenmalige Amerikaanse president Joe Biden, waren genoeg om de plannen van de regering te pauzeren, en leken deze te ontsporen, toen de oorlog die Israël eind 2023 tegen Gaza begon.

Maar afgelopen week, onder dekking van de oorlog, herstartte Netanyahu zijn pogingen om de rechterlijke macht te hervormen. En deze keer lijken Netanyahu en zijn coalitie niet bereid om hun inspanningen om elementen van de rechterlijke macht die hen zouden kunnen vertragen, te verwijderen, te stoppen. De houding van de huidige Amerikaanse president ten opzichte van de rechterlijke macht is bovendien merkbaar anders dan die van zijn voorganger, dus er is geen druk van zijn kant te verwachten.

De publieke woede over de stappen van Netanyahu is niet verminderd. Hoewel het Hooggerechtshof zelf actie zou kunnen ondernemen, staat zijn bevoegdheid het alleen toe om wetgeving uit te stellen, wat betekent dat, gezien zijn aanhoudende parlementaire steun, Netanyahu uiteindelijk zijn hervormingen zal kunnen doorvoeren, zolang hij aan de macht blijft.

Analisten zeggen dat er maar één belangrijke manier overblijft om Netanyahu te stoppen als het Hooggerechtshof hem lang genoeg kan uitstellen: een verlies voor de premier en zijn bondgenoten bij de volgende verkiezingen, die voor het einde van 2026 moeten plaatsvinden.