Is de 12-dagen durende oorlog tussen Israël en Iran echt voorbij – en wie heeft wat gewonnen?

Uitleg | Donald Trump

Is de 12-daagse oorlog tussen Israël en Iran echt voorbij – en wie heeft wat gewonnen?

Een door Trump bemiddeld staakt-het-vuren is voorlopig van kracht. Maar wat is er echt gebeurd – en is er een partij sterker uit het conflict gekomen?

Sinds zondag heeft het Midden-Oosten een overgang gemaakt van een escalerende oorlog naar een fragiel staakt-het-vuren. Een wapenstilstand lijkt stand te houden, en wat de Amerikaanse president Donald Trump “De 12 Daagse Oorlog” noemde tussen Israël en Iran lijkt voorbij te zijn – voor nu.

Ondertussen hebben Trump, de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en de Iraanse leiders allemaal geclaimd dat de pauze in het conflict op hun voorwaarden is gebeurd. Wat is de waarheid? Wat heeft Israël bereikt? Heeft Iran zijn strategische middelen kunnen verdedigen? En is de wapenstilstand een pad naar vrede?

Hoe hebben de gebeurtenissen zich ontvouwd?

In de late uren van zaterdagavond, op verzoek van Israël, trad de VS de Israëlisch-Iraanse oorlog binnen met aanvallen op de nucleaire faciliteiten van Iran in Fordow, Natanz en Isfahan, die volgens Trump “volledig zijn vernietigd”.

Op maandag sloeg Iran terug door raketten af te vuren op de grootste Amerikaanse luchtbasis in het Midden-Oosten, Al Udeid in Qatar. Het leek erop dat het Midden-Oosten op de rand stond van een bredere, langere oorlog.

Maar binnen enkele uren kondigde Trump aan op zijn sociale mediaplatform Truth Social: “Het is volledig overeengekomen tussen Israël en Iran dat er een Volledig en Totaal STAAKT-HET-VUREN zal zijn.” Trump noemde het “de 12 Daagse Oorlog … die jarenlang had kunnen doorgaan en het Midden-Oosten had kunnen verwoesten”.

Vier uur nadat de wapenstilstand zou ingaan, lanceerde Israël een aanval op Iran als vergelding voor wat het zei dat twee ballistische raketten zijn luchtruim binnendrongen, gelanceerd vanuit Iran. Beide werden onderschept. Israël’s vergelding vernietigde een radarstation nabij Teheran.

Trump was woedend. “Ik ben echt ongelukkig dat Israël vanmorgen is uitgegaan,” vertelde hij aan verslaggevers. “We hebben twee landen die zo hard en zo lang vechten, dat ze niet weten wat ze aan het doen zijn.”

Iran zei dat het die raketten niet had afgevuurd. Om 11:30 GMT was de wapenstilstand weer van kracht. Trump sprak met Netanyahu. “ISRAËL gaat Iran niet aanvallen. Alle vliegtuigen keren om en gaan naar huis, terwijl ze een vriendelijke ‘Vliegtuiggolf’ naar Iran maken. Niemand zal gewond raken, de wapenstilstand is van kracht!” schreef Trump op Truth Social.

Wat heeft Israël bereikt?

Israël heeft lange tijd beweerd dat Iran zijn grootste existentiële bedreiging is, maar heeft nog nooit eerder de nucleaire faciliteiten van Teheran aangevallen. Op 13 juni overschreed het die rode lijn door de oppervlakte-installaties van de Natanz-brandstofverrijkingsfabriek en het nucleaire technologische complex in Isfahan te bombarderen. Iran reageerde door drones en raketten op Israël te lanceren.

Israël had eerder nucleaire installaties in Syrië en Irak aangevallen, maar heeft nu bewezen dat het een complexe missie veel verder weg kan uitvoeren. Het weerstond ook internationale beschuldigingen dat zijn missie niet legaal was. Israël beweert dat het om anticiperende zelfverdediging ging, maar niet iedereen is het ermee eens dat Iran een nucleaire bom ontwikkelt, of dat het van plan was deze snel tegen Israël in te zetten.

“Ik spreek met wereldleiders en zij zijn zeer onder de indruk van onze vastberadenheid en de prestaties van onze strijdkrachten,” zei Netanyahu op 18 juni.

Uiteindelijk bewees Israël dat het de VS kan overtuigen om deel te nemen aan een beperkte Midden-Oosterse offensief dat het is begonnen. In eerdere oorlogen in 1967 en 1973 had de VS materiële steun aan Israël geboden toen het werd aangevallen, maar had het niet geholpen met directe operationele betrokkenheid.

Netanyahu bedankte Trump voor “naast ons te staan”. Operatie Rising Lion tegen Iran vond plaats na conflicten die Israël heeft uitgevochten tegen de regionale bondgenoten van Iran – de Houthi’s in Jemen, Hamas in Gaza en Hezbollah in Libanon. Hamas en Hezbollah zijn de afgelopen twee jaar verzwakt.

Heeft Iran zijn nucleaire programma kunnen verdedigen?

Israël heeft erin geslaagd aanzienlijke schade aan oppervlakte doelwitten in Iran toe te brengen, en de VS claimt dat het ondergrondse nucleaire faciliteiten heeft vernietigd. Maar terwijl satellietfoto’s laten zien dat hun raketten hun doel hebben geraakt, is er geen onafhankelijke bevestiging beschikbaar om te verifiëren wat er is vernietigd. Dat zal ter plaatse inspecties vereisen.

“Op dit moment is niemand – inclusief de IAEA – in staat geweest om de ondergrondse schade in Fordow volledig te beoordelen,” zei Rafael Grossi, directeur van het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie, de nucleaire waakhond van de Verenigde Naties, op maandag na de Amerikaanse aanvallen. “Gezien de explosieve lading die is gebruikt, en de extreme trillingsgevoelige aard van centrifuges, wordt verwacht dat er zeer aanzienlijke schade is opgetreden,” zei hij.

Ook onbekend zijn de locatie van 400 kilogram (880 pond) hoogverrijkt uranium waarvan de IAEA heeft gezegd dat Iran dat nu bezit. Mohammad Eslami, het hoofd van de Iraanse Organisatie voor Atoomenergie, suggereerde dat het nucleaire programma ongedeerd zal blijven. “Voorbereidingen voor herstel waren al voorzien, en ons plan is om elke onderbreking in productie of diensten te voorkomen,” zei hij op dinsdag in een verklaring die werd verspreid door het semi-officiële nieuwsagentschap Mehr.

Ondertussen blijven er vragen bestaan over de oorsprong van twee ballistische raketten die Israël op dinsdagmorgen troffen, drieënhalf uur nadat de wapenstilstand was ingegaan. De Iraanse regering ontkende officieel dat de raketten waren afgevuurd.

Wie heeft ze dan afgevuurd? En werden ze per ongeluk afgevuurd – zoals de Iraanse raket die per ongeluk een Oekraïens passagiersvliegtuig in 2021 naar beneden haalde, waarbij 176 mensen omkwamen?

Hoe waarschijnlijk is een nieuwe aanval op Iran?

Wat Israël en Iran zijn overeengekomen is een staakt-het-vuren. Ze hebben geen vrede gesloten. Wat betreft het nucleaire programma van Iran, zeggen experts dat er – in grote lijnen – twee mogelijke toekomstige paden zijn.

Herhaalde VN-inspecties van Iraanse nucleaire faciliteiten en een nieuw verdrag met Iran, wellicht vergelijkbaar met het gezamenlijke alomvattende actieplan van voormalig president Barack Obama uit 2015, zou Teheran kunnen helpen om de wereldwijde druk op zijn programma te verlichten, hoewel het Trump was die zich uit de JCPOA heeft teruggetrokken, niet Iran.

Hier kunnen Europese machten een rol spelen. Drie van hen, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland, ontmoetten de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Abbas Araghchi op 20 juni, samen met de hoge vertegenwoordiger van het buitenlands beleid van de Europese Unie, Kaja Kallas, in een poging om Amerikaanse aanvallen te voorkomen. Die poging mislukte, maar hoewel de EU niet alleen Iran in een compromis kan dwingen, kan het dienen als een tegenwicht voor de harde macht van de VS en Israël.

“De VS zouden een vreedzaam nucleair programma kunnen accepteren – [minister van Buitenlandse Zaken Marco] Rubio heeft dat al gezegd. De kans is groot dat de VS geen regimeverandering zal proberen af te dwingen,” zei hij. “Europa is nu de enige uitweg voor Iran. Rusland is onbetrouwbaar.”

Maar Israël heeft eerder geprobeerd om elk nucleair akkoord tussen het Westen en Iran te saboteren, en het lijkt onwaarschijnlijk dat het een nieuw verdrag zal accepteren. En zal Iran zelfs openstaan voor een compromis, nadat de VS zich uit het vorige nucleaire akkoord met Teheran hebben teruggetrokken, de doelstellingen tijdens recente gesprekken hebben veranderd, en uiteindelijk Israël hebben bijgestaan in het bombarderen van Iraanse nucleaire faciliteiten terwijl ze verondersteld werden een overeenkomst te onderhandelen?

Tot nu toe klinkt Iran onbuigzaam in zijn streven naar zijn nucleaire programma. Op maandag keurde de nationale veiligheidscommissie van het Iraanse parlement een wet goed die pleit voor de volledige opschorting van Teherans samenwerking met de IAEA als deze in een plenaire zitting wordt goedgekeurd.

Ondertussen benadrukte Trump op dinsdag op sociale media dat hij niet zou toestaan dat het nucleaire programma van Iran opnieuw van start gaat. Als die fundamentele spanning intact blijft, kan een nieuwe ronde van aanvallen en tegenaanvallen, waarbij de VS betrokken raken, slechts een kwestie van tijd zijn.