Hoop en frustratie tijdens de politieke crisis in Zimbabwe

Kenmerken | Zaken en Economie

Tijdens de politieke crisis in Zimbabwe groeien hoop en frustratie. Terwijl president Mnangagwa onder druk staat om af te treden, geven mensen aan dat ze boos zijn, maar vrezen om de straat op te gaan voor protesten te midden van oproepen tot verandering.

Op een zonnige aprilmiddag zat de 41-jarige Tawanda Zvamaida met vier vrienden in een buitenbar. Ze bespraken recente antigouvernementele protesten waarbij de politie ongeveer de helft van de 200 demonstranten arresteerde. Op 31 maart verzamelden demonstranten zich na een oproep tot demonstraties door een voormalig lid van de partij van president Emmerson Mnangagwa.

Zvamaida woont in Chitungwiza, een stad op ongeveer 25 km van de hoofdstad Harare, en een bolwerk van de oppositiepartij, de Citizens Coalition for Change (CCC). Veel inwoners steunden de protesten, maar namen niet deel. Het land kwam op die dag tot stilstand – de straten waren stil terwijl bedrijven en scholen gesloten waren en Zimbabweanen zoals Zvamaida, een winkelassistent in een kledingwinkel in het centrum van Harare, thuisbleven. Ondanks de verzekeringen van de politie dat de situatie “vreedzaam” was, vreesden velen geweld.

De demonstranten eisten dat Mnangagwa, die in 2017 aan de macht kwam nadat het leger voormalig president Robert Mugabe had afgezet, zou aftreden. Ze klaagden over wat zij beschouwen als een corrupte politieke elite en een worstelende economie. De gearresteerden werden beschuldigd van het gooien van stenen naar de politie en hebben sinds de arrestatie te maken gekregen met aanklachten van “deelname aan een bijeenkomst met de intentie om geweld te bevorderen”.

“Persoonlijk zou ik graag deelnemen aan protesten, maar er was geen duidelijk plan van coördinatie,” legde Zvamaida uit. Zonder dit denkt hij dat “angst de mensen greep” die wilden protesteren, en dat de arrestaties aantonen dat de politie geen enkele vorm van dissent zal tolereren.

Een straatverkoper wacht op klanten buiten een kraampje op een markt in Chitungwiza.

Moment van hoop

Een interne splitsing heeft de regerende ZANU-PF-partij, die sinds de onafhankelijkheid in 1980 aan de macht is, in beroering gebracht. Het heeft aanhangers van Mnangagwa tegenover degenen die zich daartegen verzetten gezet. Blessed “Bombshell” Geza, een veteraan van Zimbabwe’s bevrijdingsoorlog, riep op tot massale demonstraties. Hij werd op 6 maart uit de ZANU-PF gezet nadat hij had opgeroepen tot het vertrek van de president en wordt nu gezocht door de politie vanwege beschuldigingen, waaronder het ondermijnen van de autoriteit van de president.

Hij beschuldigde de regering van corruptie en het opsluiten van afwijkende stemmen zonder proces, en stelde dat Mnangagwa, die bij zijn aantreden beloofde banen en democratie, omringd is door “criminelen”. Voor veel Zimbabweanen boden de recente protesten een moment van hoop terwijl ze blijven aandringen op economische en democratische hervormingen.

Cassandra*, een 37-jarige fruit- en groent verkoper met een kraampje aan de weg in Chitungwiza, zegt dat verkiezingen sinds de opkomst van een sterke oppositie in de late jaren ’90 geen zin meer hebben gehad in Zimbabwe. Stemmen zijn vaak gekenmerkt door geweld, onderdrukking en foltering van oppositieleden, en verkiezingsfraude. “Onze stem voor een democratische verandering is gestolen,” zei ze.

Onder Mnangagwa zijn activisten van de oppositiepartij gevangen gezet voor het bijeenkomen. Ondertussen heeft Zimbabwe bijna drie decennia te maken met een economische crisis, gekenmerkt door hoge voedselprijzen, waardeverlies van de valuta en lage lonen. Cassandra zegt dat veel van haar vrienden Zimbabwe hebben verlaten voor buurlanden en Europa vanwege het gebrek aan werkgelegenheid.

Ze gelooft dat Zimbabwe een nieuwe leider nodig heeft, maar denkt niet dat Mnangagwa, die 82 is, vrijwillig zal aftreden, noch gelooft ze dat het mogelijk zou zijn om een leider buiten de ZANU-PF te hebben. “De regering is onderdrukkend. We kunnen dat niet tolereren. Maar slechts enkelen kunnen zich openlijk uitspreken omdat, aan de andere kant, een dergelijke vervolging angst in de meerderheid instelt,” legde Cassandra uit.

Mnangagwa danst terwijl hij zijn inauguratie als president voor een tweede termijn op 4 september 2023 in Harare viert.

‘Wij lijden’

In de Chitungwiza-buurt van Manyame Park zeggen de bewoners dat ze al meer dan 20 jaar zonder stromend water leven en drink- en badwater moeten kopen van mobiele watertank aanbieders. Rijke bewoners in de groene buitenwijken van Harare hebben zich kunnen beschermen tegen de waterschaarste door privéboorgaten te boren, een kostbare onderneming die mensen in Chitungwiza en lage-inkomenswijken in Harare zich niet kunnen veroorloven.

In het hele land heeft de meerderheid van de mensen een stabiel inkomen verloren, aangezien de economische crisis bedrijven dwingt te sluiten. Mensen werken voornamelijk in de informele economie als verkopers, “pirate taxi”-chauffeurs (die privéauto’s zonder bedrijfsregistratie gebruiken), ober in achtertuin eetgelegenheden en als beveiligingsagenten.

“We lijden in dit land, terwijl de elite steelt en geniet. We hebben geen hoop in de huidige regering,” zei Takura Makota, een 38-jarige pirate taxi-chauffeur die de route Chitungwiza–Harare rijdt en een inwoner van Manyame Park is.

“Mnangagwa leidt ons land als een familiebedrijf, ten gunste van zijn familie en vrienden,” zei Zvamaida, verwijzend naar zogenaamde “tenderpreneurs” – individuen dicht bij topambtenaren die velen geloven herhaaldelijk overheidscontracten winnen en profiteren van belastinggeld.

In maart vorig jaar werden de first lady Auxillia Mnangagwa en haar man door de Verenigde Staten gesanctioneerd vanwege hun vermeende betrokkenheid bij illegale goud- en diamanten netwerken. Na zijn herverkiezing in 2023 benoemde Mnangagwa zijn zoon David tot plaatsvervangend minister van Financiën en zijn neef Tongai als plaatsvervangend minister van Toerisme. Een andere zoon, Emmerson Jr., is ook gesanctioneerd door de VS vanwege zijn banden met Kudakwashe Tagwirei, een zakenmagnaat die ervan beschuldigd wordt zijn rijkdom te gebruiken om staatscontracten te verkrijgen. Een andere rijke zakenman, ex-gevangene Wicknell Chivayo, heeft nauwe banden met de overheid en connecties met Mnangagwa en staat bekend om zijn extravagante levensstijl – het rijden in dure auto’s, het gebruik van een privéjet en het dragen van dure juwelen. Hij ontving in 2015 een contract van de Zimbabwe Power Company (ZPC) voor de aanleg van een zonneproject ter waarde van $172 miljoen. Tien jaar later heeft het project nog steeds niet het daglicht gezien. Een rechtbank sprak hem in 2023 vrij van wangedrag en de ZPC kreeg de opdracht om een boete van $25 miljoen te betalen.

“Je ziet al die mensen rondom de president die helikopters en privéjets kopen, in een land waar de meerderheid werkloos is, de wegen vol gaten zijn en ziekenhuizen geen kankerbehandelingsmachines hebben,” zei Makota.

In Chitungwiza zegt Makota dat de vervallen infrastructuur een voortdurend probleem is. Wegen die in de jaren ’90 zijn aangelegd, zijn niet onderhouden, bushaltes zijn verwaarloosd en riolen raken vaak verstopt, wat een gezondheidsrisico vormt.

“Met de juiste coördinatie ben ik er zeker van dat we binnenkort weer kunnen protesteren, omdat de meerderheid hongerig is en niet tevreden,” voegde hij eraan toe.

Inwoners van Epworth halen water te midden van acute waterschaarste.

‘Het is behoorlijk gespannen’

In Epworth, een peri-urbane nederzetting in het centrum van Harare, waar zowel ZANU-PF als CCC steun genieten, heeft de onzekere politieke situatie de bewoners nerveus gemaakt. Veel inwoners kwamen naar Epworth als slachtoffers van “Operatie Murambatsvina” (Maak de Troep Schoon) uitgevoerd door de Mugabe-regering in 2005. De politie verbrandde, bulldozers en vernietigde tienduizenden eigendommen, wat leidde tot de massale uitzetting van mensen uit hun huizen en bedrijven in het hele land.

Hoewel regeringsfunctionarissen zeiden dat de operatie bedoeld was om verstedelijking en criminele activiteiten aan te pakken, vertelden activisten, advocaten en slachtoffers aan Human Rights Watch dat ze geloofden dat de vernietiging bedoeld was om mensen te straffen die voor de oppositie hadden gestemd bij recente verkiezingen en om een opstand tegen de verslechterende economische situatie te voorkomen.

Terwijl Geza en zijn aanhangers beslissen over een manier om verder te gaan, zegt Lorraine Mutasa, een inwoner en lokale CCC-politica, dat de sfeer in Epworth bijzonder gespannen aanvoelt.

Sinds de protesten zei Mutasa dat mensen die doorgaans daar zaken doen de omgeving vermijden. Trymore*, 42, een timmerman in Epworth, gelooft dat mensen bang zijn om openlijk te spreken over economische moeilijkheden uit angst om te worden aangeklaagd door pro-regering supporters.

“Mensen zijn verdeeld, dat is het probleem. Het is jammer dat we allemaal hetzelfde lijden en al lange tijd hebben geleden, maar… sommigen vrezen vervolging en steunen de regerende partij. Het is triest dat de regerende partij een geschiedenis van geweld heeft. Dus op dit moment is het behoorlijk gespannen, omdat mensen niet weten wat ze moeten zeggen of tegen wie ze elkaar moeten mobiliseren,” legde hij uit.

Zvamaida, de winkelassistent uit Chitungwiza, gelooft dat burgers verandering kunnen teweegbrengen, maar dat ze iemand nodig hebben om zich achter te scharen en alleen de straat op zullen gaan als er een garantie van veiligheid is. “Mensen zijn al boos, maar het zijn die elementen die hen de straat op zullen brengen,” zei hij.

*Naam is gewijzigd.