Hoe de Famo-muziek uit Zuid-Afrika de ’terroristische’ bendes van Lesotho heeft voortgebracht

Hoe Famo-muziek in Zuid-Afrika de ’terroristen’ bendes van Lesotho heeft voortgebracht

De regering van Lesotho heeft enkele Famo-muziekgroepen verboden en hen bestempeld als ’terroristische’ organisaties nu het geweld in het land toeneemt. Leden van Terene, een Lesotho-bende die geworteld is in Famo-muziek, een lokale variant van hip-hop, zijn betrokken bij een golf van geweld in Lesotho en Zuid-Afrika.

Maseru, Lesotho – Op een zonnige middag vertrok een witte minibus met 22 passagiers van een druk busstation in Johannesburg naar het buurland Lesotho, het land dat volledig omringd is door Zuid-Afrika. Zodra de minibus de snelweg opreed, schakelde de chauffeur de radio in en de luidsprekers braken los met het geluid van een solo-accordeon – de intro van een bekend Famo-nummer.

“Ik kan de hele dag naar deze muziek luisteren,” zei een passagier, een jonge man in een blauwe werkoverall die stijlvol was gedragen. Om hem heen knikten vele andere passagiers, vooral Lesotho-burgers, enthousiast mee op de muziek.

Famo, een muziekgenre dat traditionele Zuid-Afrikaanse liederen en westerse instrumenten mengt, ontstond een eeuw geleden onder migranten in de mijnbouw in Zuid-Afrika. De muziek, gekenmerkt door het veelvuldige gebruik van de accordeon en gitaarspel in de maskandi-stijl, is geliefd bij veel Basotho. Maar in de afgelopen jaren heeft Famo een beruchte reputatie opgebouwd buiten danszalen en concerten. De felle rivaliteit tussen enkele fans en artiesten heeft geleid tot dodelijke bendeoorlogen in Lesotho. Onlangs is het geweld zo ver geëscaleerd dat de regering enkele Famo-groepen heeft verboden en hen als “terroristische” organisaties heeft bestempeld.

Veel fanatieke fans kunnen nu niet meer naar hun favoriete artiesten live kijken. “Ik hou van Famo-muziek,” zegt Thabelo, een taxichauffeur in Maseru die we niet bij naam noemen omdat veel mensen nu nerveus zijn om publiekelijk over het onderwerp te spreken. “Je weet dat ze de shows hebben verboden, dus we kunnen het alleen in onze auto’s of in de privacy van onze huizen afspelen.”

Het verbod, dat in mei van kracht werd, noemde specifieke Famo-groepen die de regering als “illegaal” beschouwde vanwege hun betrokkenheid bij of het bevorderen van subversieve activiteiten. Het verbod geldt ook voor alle artikelen die geassocieerd zijn met de verboden groepen, zoals stijlvolle traditionele dekens met specifieke bende-kleuren.

Enkele van de verboden groepen zijn de populaire Terene ea Chakela en Terene ea Mokata-Lirope, onder anderen. Echter, groepen of muzikanten die niet door het verbod worden getroffen, zijn vrij om op te treden, zoals de Famo-artiest Mantsali Julia Hantsi, beter bekend als Thope Tse Khang.

“[Famo-muziek] was een vorm van entertainment die ook diende om de geschiedenis en cultuur van het Basotho-volk te bewaren,” zei ze. “Helaas hebben bepaalde facties de muziek in recentere tijden gebruikt om geweld aan te wakkeren of rivaliteit onder elkaar te bevorderen.”

In juli van dit jaar werden twee prominente stemmen binnen de Famo-scène slachtoffer van het toenemende geweld toen onbekende schutters op hun busje in Maseru vuurden. Khopolo Khuluoe, een bekroonde Famo-zanger, en Pulane Macheli, een bekende radiopresentator, waren samen bezig met het bestrijden van het geweld dat met Famo-muziek gepaard gaat.

Helaas werden ze slachtoffers van datgene wat ze zo hard probeerden te stoppen – Khuluoe werd ter plaatse gedood en Macheli overleed de volgende dag in het ziekenhuis. In Lesotho lijken moorden gerelateerd aan Famo-muziek te zijn toegenomen. Dit jaar alleen al heeft de media verschillende gevallen van Famo-gerelateerde moorden gemeld, waaronder familieleden van een vermeende Famo-gangster.

Veel van de moorden zijn verbonden met een langdurige vete tussen twee grote Famo-bendes: de Terene ea Mokata Lirope-groep en de Liala Mabatha-gang. De twee zijn al maanden met elkaar in conflict. In april werden twee leden van de Terene-groep neergeschoten tijdens een begrafenis in het plattelandsgebied van hun leider in Leribe. Zes uur later vond een vermoedelijke wraakmoord plaats: vijf familieleden van een rivaliserende Famo-gang werden vermoord.

Er is niemand aangeklaagd voor de moorden, maar het wordt verondersteld dat ze verband houden met de vete tussen Terene en Liala Mabatha.

Hantsi voelt zich ontmoedigd door de nieuwe associaties tussen Famo en geweld. “Deze verschuiving heeft een schaduw geworpen over het genre,” zei ze, “maar in wezen gaat Famo niet over geweld; het gaat over verhalen vertellen en expressie.”

Famo-muziek is ontstaan in de migrantengemeenschappen van Johannesburg in de jaren ’20. Het genre is nog steeds populair onder mijnwerkers in de stad vandaag de dag.

De evolutie van Famo-muziek begon in de sloppenwijken van Johannesburg, waar het voornamelijk werd uitgevoerd voor drinkers van een illegale drank genaamd “skokiaan” in onwettige drinkgelegenheden voor zwarte mensen, genaamd “shebeens”. Veel bezoekers van de shebeens waren Basotho-burgers die zich bij de massa voegden die naar Zuid-Afrika migreerde op zoek naar werk, waaronder inheemse zwarte Zuid-Afrikanen die onder apartheid van hun land waren beroofd.

Famo heeft zich door de jaren heen verspreid van de townships in Zuid-Afrika naar Lesotho. Phafoli merkt op: “Famo-muziek stroomde over naar Lesotho en werd gebruikelijk in shebeens. De komst naar Lesotho kan worden toegeschreven aan twee belangrijke groepen: ten eerste, migrantarbeiders, vooral mannen, en ten tweede, Basotho-vrouwen die uit de locaties en mijncompounds in Johannesburg kwamen.”

Door de jaren heen hebben Zuid-Afrika en Lesotho vergelijkbare en vaak onderling verbonden criminaliteitsproblemen gedeeld die verband houden met Famo-muziek en illegale mijnbouw. Famo is nog steeds populair onder de “zama zamas”, de illegale mijnwerkers die naar goud graven in de overblijfselen van de oude, ongebruikte mijnen en mijnstorten van Johannesburg.

Bij een rustplaats tussen Johannesburg en Maseru wijst een van de Basotho-passagiers, Keith Mahosi, stiekem naar de stijlvol geklede passagier in blauwe overall die ook een Famo-fan is. “Je ziet die man daar, hij is een zama zama,” zei Mahosi, een financieel analist die in Johannesburg werkt. “Als er nu een conflict zou ontstaan, zal hij als eerste een gun trekken.”

Er is veel wantrouwen en vrees rond degenen die verdacht worden van het zijn van zama zamas, te midden van bewijzen die hen verbinden met criminaliteit en geweld, inclusief moorden. Veel zama zamas worden ook gedacht dat ze geassocieerd zijn met Famo-bendes.

Langs de grens van Lesotho met Zuid-Afrika is het over het algemeen vredig – bevolkt met vriendelijke straatverkopers en geïmproviseerde zinken structuren die als busstations dienen. Maar de vrede kan plotseling omslaan. Op 11 juni openden verschillende schutters het vuur op passagiers terwijl ze uit een minibus stapten, waarbij twee mensen werden gedood. Het wordt verondersteld dat de moorden verband houden met Famo.

“Deze Famo-bendes beheersen nu verschillende illegale mijngebieden in Zuid-Afrika. Wat soms gebeurt, is dat ze [rivaliserende Famo-bendeleden] conflicten hebben in de mijnen. Wanneer ze een bende-lid dat ze willen schaden niet kunnen vinden in Zuid-Afrika, reizen ze naar Lesotho en vermoorden de familie van dat bende-lid,” zei hij.

In Lesotho opereren de bendes die zijn gevormd rond Famo-muziek in verschillende gebieden. Mahosi, die een fan is van Amerikaanse hip-hop, vergeleek de vetes van Famo-bendes met de hip-hopvetes in de VS van de jaren ’90 die culmineerden in de dood van Tupac Shakur en Christopher Wallace (beter bekend als Biggie Smalls). De vete plaatste artiesten van de oostkust van de VS tegenover die van de westkust.

“Net als de rap ‘beef’ tussen de oost- en westkust in het verleden, hebben wij [in Lesotho] het noorden en het zuiden, waarbij het Leribe-district het zuiden is en het Mafeteng-district het noorden. Een Famo-muzikant uit het noorden kan niet optreden in het zuiden en vice versa. Nou, ze kunnen het wel, maar de kans is groot dat ze niet levend terugkomen,” voegde hij toe.

Oorspronkelijk werden sommige Famo-bendes gevormd ter ondersteuning van muzikale artiesten in tijden van ziekte en dood. Twee Famo-bendes die tussen 2009 en 2011 in het middelpunt van het geweld stonden, Seakhi en Terene, begonnen als uitvaartverenigingen die bedoeld waren om leden te ondersteunen wanneer ze geliefden verloren.

“Het geweld begon toen Famo-artiesten elkaar in hun muziek gingen beledigen,” zei journalist Mokwetsi. Hoewel het niet precies duidelijk is wanneer het geweld begon, was de eerste golf van Famo-geweld die breed in de pers werd gerapporteerd tussen 2009 en 2010, toen naar schatting 100 Famo-artiesten in Lesotho en Zuid-Afrika werden gedood.

Famo-geweld heeft het aantal moorden in Lesotho snel verhoogd; het land met 2,3 miljoen inwoners heeft nu het zesde hoogste moordcijfer ter wereld.

“Dit heeft het moeilijker gemaakt voor echte Famo-artiesten om hun vak uit te oefenen zonder verstrikt te raken in de politiek en het geweld rondom het genre.”

“De initiatiescholen zijn een soort broedplaats voor deze [Famo] bendes,” zei Lerato Ncube, een andere journalist die het Famo-geweld onderzoekt. Ze verwijst naar de initiatiescholen van Lesotho en zegt: “Daar rekruteren ze [Famo-bendes].”

“Wanneer ze je in de bendes recruteren, gaan ze naar je familie en zeggen ze: we nemen deze persoon mee, we willen dat deze persoon met ons werkt. Maar omdat de omgeving volatiel is, kan deze persoon sterven. Dus hier is 500.000 [Zuid-Afrikaanse rand] of hier is 1 miljoen [rand] als verzekering zodat als deze persoon sterft, je niet komt klagen bij ons, we hebben al voor zijn leven betaald,” zei ze.

Sinds de regering enkele Famo-groepen heeft verboden, zijn ten minste drie mannen uit een gebied genaamd Leribe in Lesotho veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf voor het dragen van regalia van verboden Famo-groepen.

Ondanks het geweld blijft Hantsi nieuwe nummers uitbrengen en experimenteert ze momenteel met een fusie van Famo en hip-hop. “Hip-hop heeft een wereldwijde reikwijdte en de mogelijkheid om actuele sociale kwesties en persoonlijke verhalen aan te kaarten, sluit aan bij de traditionele vertelstijl van Famo. Door de twee genres te mengen, kan ik de essentie van Famo levend houden terwijl het relevant blijft voor het publiek van vandaag.”

Politieke partijen in Lesotho zijn verbonden met Famo-bendes, volgens Mokwetsi. Het is ook gerapporteerd dat het leger en de politie “in bed” liggen met Famo-bendes – claims die het leger ontkent. In mei erkende de toenmalige waarnemend politiecommissaris van Lesotho, Mahlape Morai, dat Famo-bendes de politie hadden gecompromitteerd. Ze wees er echter op dat de politie niet de enige entiteit is die met de infiltratie van Famo te maken heeft. “Het zijn niet alleen politieagenten die zich bij Famo-bendes hebben aangesloten. Het hele land is verwikkeld in de Famo-bendes die criminele activiteiten en moorden plegen. Famo wordt gevierd in Lesotho, criminaliteit wordt gevierd in Lesotho, en voor mij moet dit door iedereen, niet alleen de politie, aandacht krijgen,” citeerde The Lesotho Times haar.

Op een drukke vrijdagnamiddag in het hart van Maseru was Pioneer Mall – een van de grootste winkelcentra van het land – vol met mensen. Bij de hoofdingang stonden mensen rond een mega- schaakbord – velen speelden muziek. In de omliggende winkels klonk pop en hip-hop uit de luidsprekers. Maar één ding dat opviel door zijn afwezigheid was Famo-muziek – een schril contrast met de dominantie van het genre in de minibusjes die de Johannesburg-Maseru-route aflegden.

“Famo is niet ieders smaak,” zei Mahosi, die zei dat het genre populairder is in het plattelandsgebied van Lesotho dan in stedelijke centra zoals Maseru. Dat is deels vanwege smaakvoorkeuren, maar ook vanwege het geweld dat nu met Famo geassocieerd wordt, zei hij.

“Ik hou niet van Famo-muziek,” zei Mahosi. “Veel mensen houden ervan omdat het onze traditionele muziek is. Maar door de jaren heen is het meer over geweld gegaan. Veel van de mensen die Famo-muziek zingen, zijn zama zamas, zij zijn gangsters. Het zijn de mensen die aan Famo-muziek zijn verbonden die me doen willen distantiëren van het genre.”