Het Westen, het ICC en ‘mtu wetu’ in Israël

De rol van de ICC en de Israëlische leiders

De arrestatiebevelen voor de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en de voormalige minister van Defensie Yoav Gallant, uitgevaardigd door het Internationaal Strafhof (ICC), hebben bij veel Kenianen herinneringen opgeroepen aan een minder prettige periode. Meer dan tien jaar geleden werden de toenmalige Keniaanse president Uhuru Kenyatta en zijn plaatsvervanger – de huidige president William Ruto – de eerste zittende staatshoofden die daadwerkelijk voor het ICC moesten verschijnen, nadat ze waren aangeklaagd voordat ze in functie traden.

Terwijl Kenyatta en Ruto ervoor kozen samen te werken met het hof – althans op het eerste gezicht – en hun rechtszaken bijwoonden, waardoor de noodzaak voor een arrestatiebevel verviel, lijkt het onwaarschijnlijk dat Netanyahu en Gallant binnenkort naar Den Haag zullen afreizen.

Kenyatta en Ruto werden beschuldigd verantwoordelijk te zijn voor het geweld dat volgde op de betwiste verkiezingen van 2007, waarbij meer dan 1.300 mensen om het leven kwamen. De twee stonden aan tegenovergestelde zijden van het conflict en zouden “tribale” milities hebben georganiseerd en gefinancierd voor moorden.

Tot op heden zijn slechts een handvol mensen vervolgd voor de moorden, verkrachtingen en verminkingen die leidden tot de gedwongen verplaatsing van 660.000 mensen. Pas nadat de Keniaanse staat niet bereid bleek te handelen, nam het ICC het initiatief.

Evenzo gaf ICC-aanklager Karim Khan, die toevallig het verdedigingsteam van Ruto leidde, aan dat hij bereid zou zijn de vervolging uit te stellen als het rechtssysteem van Israël enige bereidheid toont om actie te ondernemen tegen Netanyahu en Gallant, en “deel te nemen aan onafhankelijke en onpartijdige juridische processen die geen bescherming bieden aan verdachten en geen schijn zijn”.

De ICC-rechters hebben nu ingestemd dat er redelijke gronden zijn om te geloven dat de twee strafrechtelijke verantwoordelijkheid dragen voor de vele misdaden die Israël heeft begaan tegen de Palestijnen tijdens de aanhoudende genocidale aanval op Gaza. Met een officieel dodental van meer dan 44.000 heeft Gaza op grote schaal te maken gehad met moorden, verkrachtingen en verdrijving, evenals massale hongersnood en het opzettelijk aanvallen van scholen, ziekenhuizen en gebedshuizen.

Velen hebben geklaagd over de vertraging van zeven maanden voordat de ICC-rechters de arrestatiebevelen uitvaardigden, maar Kenianen moesten twee jaar wachten voordat de ICC-aanklager een verzoek om onderzoek indiende en daarna nog eens vijf maanden voordat de rechtbank dit goedkeurde. Het duurde vervolgens nog eens 12 maanden voordat de daadwerkelijke aanklacht tegen specifieke individuen – zes in totaal – werd ingediend.

Bij vergelijking zijn de Palestijnse zaken veel sneller verlopen. Onder de redenen voor de vertraging in de Palestijnse zaak waren de talrijke briefs die de jurisdictie van de rechtbank en de ontvankelijkheid van de beschuldigingen aanvochten. Er was ook veel druk van Israël en zijn Westerse vrienden op het ICC.

Israël heeft geprobeerd de rechtbank te intimideren, zelfs voordat de oorlog vorig jaar begon, waarbij Khans voorganger, Fatou Bensouda, bedreigingen van de Mossad ondervond om geen onderzoek te starten naar de oorlogsmisdaden van Israël in 2021. Khan zelf wordt nu beschuldigd van seksueel wangedrag.

Het is opmerkelijk dat weinig westerse landen Kenyatta en Ruto te hulp zijn gekomen. Integendeel, er werd meer dan een subtiele hint gegeven aan de Kenianen dat het electoraat van Kenyatta en Ruto een slechte keuze zou zijn – dat “keuzes gevolgen hebben”.

Ik zeg niet dat ze zich tegen de aanklacht van het duo hadden moeten verzetten, maar er is meer dan een zweem van dubbele standaarden hier. Het lijkt erop dat er meer interesse is in het waarborgen van gerechtigheid wanneer de aangeklaagden Afrikanen zijn, en niet alleen anti-westers.

Dit wordt extra duidelijk als we kijken naar hoe de aanklachten tegen Israëlische functionarissen in de westerse pers zijn weergegeven. The Guardian beschreef het bijvoorbeeld als “de eerste keer dat een westerse bondgenoot uit een moderne democratie is aangeklaagd voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid door een mondiale juridische instantie”.

Deze beschrijving komt als een verrassing voor Kenia, dat zichzelf al meer dan zes decennia beschouwt als een “westerse bondgenoot” en dat – na in die tijd regelmatig verkiezingen te hebben gehouden – kan worden omschreven als een soort “moderne democratie”, hoe dat ook moge zijn. Tenzij, natuurlijk, deze termen eufemistische beschrijvingen zijn van meer problematische relaties.

Kenyans hebben een naam voor dit soort dingen: het “mtu wetu [onze man] syndroom”. Wanneer onze politici in de problemen komen of – God verhoede! – aangeklaagd worden voor misdaden, proberen ze hun etnische verwanten te mobiliseren rond het idee dat het de “stam” is die wordt doelwit.

De mobilisatie van een ingebeelde identiteit is een politieke tactiek die zeer effectief is in het afschrikken van aanklagers en het intimideren van rechters, zowel lokaal als internationaal. “Mtu wetu” is hoe Kenyatta en Ruto in staat waren om vervolging in eigen land te vermijden en hun controle over de Keniaanse staat te gebruiken om hun zaken bij het ICC te ondermijnen.

Het is ook de reden waarom het ICC beschuldigd werd van “rassenjacht” – van het zich richten op de vervolging van zwarte Afrikanen, een beschuldiging die handig negeerde dat de meeste situaties die het hof vervolgde, door Afrikaanse regeringen naar hen waren doorverwezen.

Het “mtu wetu” syndroom is waarom Netanyahu vandaag de rechtbank beschuldigt van antisemitisme, en suggereert dat zijn vervolging een aanval is op alle Joden. Het “mtu wetu” syndroom is ook de reden waarom Duitsland plotseling minder bereid lijkt om zijn verplichtingen onder het internationale recht na te komen, en waarom Amerikaanse politici dreigen met sancties tegen iedereen, zelfs tegen diegenen in Canada en Europa die misschien ten onrechte dachten dat ze altijd deel uit zouden maken van de stam.

Het is triest ironisch dat op de 140ste verjaardag van de Conferentie van Berlijn over West-Afrika – die de basis legde voor de Europese kolonisatie van Afrika en die vervolgens de plaag van het tribalism naar het continent bracht – dezelfde irrationele en totaliserende opvatting van identiteit in het Westen wordt ingezet om mensen te verdedigen die beschuldigd worden van enkele van de ergste misdaden die men zich kan voorstellen.