Het is tijd voor gerechtigheid en verantwoording in Syrië

Opinie: Tijd voor rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid in Syrië

De Syrische regering is gevallen. President Bashar al-Assad heeft het land verlaten en Syriërs zijn juichend. Beelden van Syriërs die bevrijd zijn uit de martelende gevangenissen die decennialang angst hebben ingeboezemd, geven velen hoop dat hun land eindelijk vrij is van onderdrukking.

Jarenlang hebben Syriërs zich voorgesteld hoe hun land eruit zou zien zodra het regime was gevallen. Die dag is gekomen, en het vormgeven van de toekomst van Syrië is nu een nieuw strijdtoneel, hopelijk een productief strijdtoneel.

Het is veel te vroeg om uitspraken te doen over wat er als volgende zal gebeuren in Syrië. Er is ruimte voor zowel optimisme als cynisme in de komende weken en maanden. Syriërs zullen de tragedie van de afgelopen 13 jaar oorlog en 54 jaar heerschappij van de familie al-Assad onder ogen moeten zien. Tegelijkertijd zullen ze een overgangsproces opzetten dat de basis legt voor een nieuw politiek systeem.

Bij deze inspanning zullen de burgers van Syrië en hun overgangsleiders voor moeilijke vragen komen te staan over de toekomst van het land. Geen enkele vraag is belangrijker dan hoe men verantwoording, rechtvaardigheid en herstel kan nastreven. Onvermijdelijk zal de manier waarop de toekomstige Syrische politieke leiders deze kwesties benaderen, de narratief over het conflict beïnvloeden en bepalen of er echte verzoening onder Syriërs zal plaatsvinden.

Hoewel het te vroeg is om te beoordelen welke vorm dit proces zal aannemen, zal Syrië waarschijnlijk vermijden het Libanese model te volgen. Na de burgeroorlog in Libanon hebben de leiders van het land een project van officiële vergetelheid nagestreefd, waarbij de oorlog werd gepresenteerd als veroorzaakt door externe machten die zich in de Libanese zaken mengden. Behalve de opsluiting van Samir Geagea, ontliepen alle militia-leiders van de burgeroorlog enige verantwoordelijkheid voor hun daden tijdens de oorlog. Velen, zoals Nabih Berri en Walid Jumblatt, zijn tot op de dag van vandaag parlementariërs.

Het project van officiële vergetelheid heeft de Libanese militia-leiders vrijgesteld van verantwoordelijkheid voor de oorlog. Van de Libanese burgers werd verwacht dat ze hun leven voortzetten zonder rechtvaardigheid of afsluiting te zoeken.

Syrië zal ongetwijfeld anders zijn, omdat de nieuwe leiders niet eenvoudigweg afkomstig zijn uit het verleden van het land. Er is een sterke wens om de voormalige regeringsfunctionarissen van Syrië verantwoordelijk te houden voor het conflict via een of andere juridische procedure. De uitdaging zal liggen in het balanceren van rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid aan de ene kant, en de onvermijdelijke eisen voor wraak aan de andere kant. Elk verzoeningsproces in Syrië moet rekening houden met deze balans om ervoor te zorgen dat de mechanismen van rechtvaardigheid de verzoening weerspiegelen.

De recente amnestie die door Hayat Tahrir al-Sham aan dienstplichtige soldaten is verleend, suggereert dat de overgangsautoriteiten zich alleen zullen richten op hoge functionarissen binnen het leger en het regime voor vervolging. Dit is een positief teken voor een op binnenlandse basis gedreven verzoeningsproces, omdat het onderscheid maakt tussen de besluitvormers van het regime en de gewone burgers die deel uitmaakten van het leger en de bureaucratie.

We hebben gezien hoe rechtszaken tegen voormalige Syrische gevangenisfunctionarissen in Duitsland afsluiting hebben gebracht voor veel Syriërs die simpelweg gerechtigheid wilden voor de schade die hen, hun families en hun land is aangedaan. Deze vormen van verantwoordelijkheid kunnen nu binnen het land worden nagestreefd, gebruikmakend van Syrische juridische en politieke mechanismen. Dit zou vereisen dat er nieuwe nationale wetten worden aangenomen en nationale tribunalen worden opgericht.

Tegelijkertijd zullen de overgangsleiders van Syrië onder enorme druk staan om internationale steun te aanvaarden om sancties te verlichten. Dit zal gepaard gaan met een zware prijs die internationale controle over het verzoeningsproces kan inhouden.

We hebben gezien dat in de periode na de Koude Oorlog internationaal gedreven verzoeningsprocessen vaak vereisen dat landen in transitie de taal en normen van de Verenigde Naties aannemen. Dit heeft allerlei problemen gecreëerd in plaatsen zoals het voormalige Joegoslavië of Rwanda, waar externe interventie de manier waarop het verzoeningsproces zich ontwikkelde, heeft vormgegeven.

Internationale betrokkenheid kan de emotionele investering van Syrische burgers in de verzoening verzwakken. Syrië moet daarom proberen een overgangs- en verzoeningsproces op te bouwen dat buiten het toezicht van de VN en andere internationale actoren valt, door verzoeningsmechanismen binnen het overgangsproces te verankeren.

Dit proces moet ook proberen de vraag van herstel aan te pakken. Een deel van de conflictoplossingsstrategieën van het regime was het beroven van mensen van hun eigendommen en het overdragen van eigendom aan loyalisten. Wanneer vluchtelingen en intern ontheemden terugkeren, zullen velen waarschijnlijk ontdekken dat hun huizen of eigendommen bezet of opgeëist zijn door anderen.

Daarom zullen de nieuwe autoriteiten duidelijke mechanismen moeten vaststellen voor het bepalen van eigendom om spanningen te voorkomen. Dit zou inhouden dat er mechanismen moeten worden gevonden om gevallen op te lossen waarin documentatie ontbreekt en om vast te stellen welke beslissingen van de vorige autoriteiten erkend moeten worden en welke niet.

Er zijn ook veel Syrische vluchtelingen die van hun rechten zijn beroofd en niet in staat waren om het staatsburgerschap aan hun kinderen door te geven, omdat het vorige regime geen documentatie erkende die niet door zijn eigen autoriteiten was uitgegeven. Dit probleem zal ook moeten worden aangepakt.

Een ander aspect van herstel is compensatie voor verliezen die burgers tijdens de oorlog hebben geleden. Veel huizen zijn vernietigd en geplunderd en er is inconsistente toegang tot belangrijke diensten, zoals elektriciteit. De infrastructuur in veel gebieden is verwoest. Er is zoveel vernietiging dat compensatie en wederopbouw moeilijk aan te pakken zullen zijn, vooral nu de Israëlische bezetting in het zuiden uitbreidt en de Israëlische bombardementen aanhouden.

Hoe de nieuwe leiders van Syrië omgaan met de bureaucratische chaos en de uitdagingen van de wederopbouw zal grotendeels bepalen hoe mensen het overgangsproces interpreteren.

We weten uit verschillende andere gevallen van post-conflict of post-autoritair dat conflicten voortduren in de herinneringen en verhalen van mensen. Syrië zal geen uitzondering zijn. Welke weg van verzoening en verantwoordelijkheid ook wordt ingeslagen, dit zal leiden tot frustratie onder sommige Syriërs. Dit is zeker. Elke vorm van verantwoordelijkheid moet dus uitgebreid en inclusief zijn en de diversiteit van de Syrische ervaring van conflict sinds 2011 weerspiegelen.

Het proces zal zeker moeizaam zijn en het is een kwestie waarmee Syriërs de komende jaren zullen worstelen.