Het Beschermen van een Bedreigd Regenwoud in Sarawak, Maleisisch Borneo

Robert Lenjau speelt de sape, een traditioneel instrument waarvan wordt aangenomen dat het afkomstig is uit Long Moh, in de Ulu Baram-regio van de Maleisische staat Sarawak. Het adau-hout dat wordt gebruikt om de instrumenten te maken, wordt steeds moeilijker te vinden.

Long Moh, Sarawak — William Tinggang gooit een handvol visvoer in een glasheldere rivier. Enkele seconden later begint er beweging onder het wateroppervlak en al snel komt een grote school vissen naar boven, vechtend om het voedsel. Hij wacht tot de onderwatermenigte zich verspreidt voordat hij de volgende handvol in de rivier gooit. Het spetteren begint opnieuw.

“Deze vissen zijn niet voor ons om te eten,” legt Tinggang uit, die is uitgegroeid tot een gemeenschap leider in de strijd tegen de houtkapindustrie in Long Moh, een dorp in de Ulu Baram-regio van Sarawak. Als onderdeel van een systeem dat bekend staat als Tagang – een Iban-taalwoord dat “beperkt” betekent – hebben de inwoners van Long Moh afgesproken dat er in dit gebied niet zal worden gejaagd, gevist of bomen gekapt.

Sarawak, op slechts een paar uur vliegen van de Maleisische hoofdstad Kuala Lumpur, is een van de twee Maleisische staten op het eiland Borneo die enkele van de oudste regenwouden ter wereld herbergt. Het is een internationaal erkend biodiversiteitscentrum, en binnen de Ulu Baram-regio ligt het Nawan Nature Discovery Centre, een door de gemeenschap geïnitieerde bosreservaat dat meer dan 6.000 hectare beslaat.

Het bos in Nawan is dicht en bloeiend; vleermuizen scheren over het oppervlak van de Baram-rivier, palmformaat vlinders zweven tussen de bomen en af en toe zijn er apen te horen vanuit de boomtoppen. De rivier blijft kristalhelder, een bewijs van de afwezigheid van nabijgelegen activiteiten.

De inspanning van de gemeenschap om te behouden staat in contrast met het meeste van het omliggende landschap in Sarawak, waar uitgestrekte stukken bos systematisch zijn gekapt voor houtwinning en palmolieplantages. Natuurbeschermingsgroepen schatten dat Sarawak in de afgelopen 50 jaar 90 procent van zijn primaire bosbedekking heeft verloren.

Beperking van de jacht is een van de vele manieren waarop gemeenschappen in de regio samenwerken om te beschermen wat er nog over is van Sarawak’s biodiversiteits erfgoed. Voor de gemeenschap van Long Moh, waarvan de inwoners Kenyah inheemse mensen zijn, hebben de bossen binnen hun traditionele grondgebied spirituele betekenis.

“Nawan is als een spiritueel thuis,” zegt Robert Lenjau, een inwoner van Long Moh en een fervent speler van de sape, een traditioneel snaarinstrument dat populair is in de staat en doordrenkt is van inheemse mythologie. “We geloven dat daar voorouders zijn,” zegt Lenjau.

Hoewel de meeste Kenyah-mensen zich tot het christendom hebben bekeerd na decennia van missionaire invloed in de regio, behouden velen nog steeds elementen van hun traditionele overtuigingen. De leidende activist van de gemeenschap, Tinggang, gelooft dat het bos spirituele betekenis heeft. “We horen geluiden van machetes die tegen elkaar botsen, en geluiden van mensen in pijn wanneer we slapen bij de mond van de rivier,” legt hij uit. “Onze ouders vertelden ons ooit dat er een begraafplaats daar was.”

De houthakkersindustrie in Sarawak bloeide in de jaren ’80, en de daaropvolgende decennia zagen grote concessies die aan bedrijven werden verleend. De export van hout blijft een grote industrie. In 2023 werd de waarde van de export geschat op $560 miljoen, met de belangrijkste importeurs van Sarawak’s hout, waaronder Frankrijk, Nederland, Japan en de Verenigde Staten.

In recente jaren heeft de houtindustrie zich gericht op het voldoen aan de snel groeiende vraag naar houtpellets, die worden verbrand om energie op te wekken. Terwijl de houtkap miljarden aan winst opleverde, gebeurde dit vaak ten koste van inheemse gemeenschappen, die geen formele juridische erkenning van hun voorouderlijke gronden hadden, ondanks hun historische band met het bos en hun diepgaande ecologische kennis van de regio.

“In Sarawak zijn er zeer beperkte opties voor gemeenschappen om daadwerkelijk aanspraak te maken op de rechten op inheemse grond,” zegt Jessica Merriman van The Borneo Project, een organisatie die zich inzet voor milieubescherming en mensenrechten in heel Maleisisch Borneo. “Zelfs gemeenschappen die besluiten het juridische pad te volgen, wat jaren duurt en kosten met zich meebrengt, lopen het risico de toegang tot de rest van hun traditionele gebieden te verliezen,” legt Merriman uit.

Gezien de voortdurende houtkap in Sarawak, is het beschermen van inheemse gemeenschappen van internationaal belang, zeggen activisten. Na verloop van tijd wordt de rol van Sarawak’s regenwouden in het mitigeren van klimaatverandering steeds meer erkend.