Herstelbetalingen voor het rijk: Wat de nieuwe paus aan Afrika verschuldigd is
REPARATIES VOOR SLAVERNIJ: WAT DE NIEUWE PAUS AAN AFRIKA SCHULDIG IS
Paus Franciscus werd erkend als een krachtige stem voor de armen, onderdrukten en gemarginaliseerden tijdens zijn leiderschap van de Rooms-Katholieke Kerk, en had een sterke interesse in Afrika. Gedurende zijn pausdom toonde hij een diepgaande betrokkenheid bij het continent, waar hij vaak sprak over de problemen en sterke punten. Hij veroordeelde consequent de uitbuiting van Afrikaanse hulpbronnen en mensen in zijn toespraken, riep op tot vrede en verzoening tussen Afrikaanse landen, en benadrukte het belang van het respecteren en behouden van de rijke culturele diversiteit en lokale tradities van het continent.
Hij bezocht 10 Afrikaanse landen tijdens zijn 12-jarige ambtstermijn en behandelde elke van deze breed gepubliceerde en gevierde bezoeken als een kans om de betekenis van Afrika voor zijn Kerk en de wereld te benadrukken. De reden voor zijn focus op Afrika is duidelijk; het is de regio waar de katholieke bevolking het snelst groeit. In 1900 waren er ongeveer 9,6 miljoen christenen op het continent. In 2025 is Afrika de thuisbasis van ongeveer 750 miljoen christenen, waarvan ongeveer 281 miljoen katholieken zijn, wat 20 procent van de wereldwijde katholieke bevolking vertegenwoordigt.
De opvolger van Franciscus, die op 7 mei in een conclaaf zal worden gekozen, moet deze focus op Afrika voortzetten. Maar nu Afrika snel een belangrijk bevolkingscentrum voor de Kerk wordt, verwachten Afrikaanse katholieken meer dan alleen frequente bezoeken en complimentaire toespraken van hun nieuwe leider.
Ondanks de groeiende populariteit op het continent is de relatie tussen de Katholieke Kerk en Afrika niet altijd eenvoudig geweest. Jarenlang heeft de Kerk onvoorstelbare verschrikkingen veroorzaakt voor Afrikanen en daar flink van geprofiteerd, met gevolgen die tot op de dag van vandaag reiken.
Als de nieuwe paus de erfenis van paus Franciscus wil voortzetten en zijn betrokkenheid bij Afrika en Afrikanen wil tonen, moet hij de rol van de Katholieke Kerk in de trans-Atlantische slavenhandel en de kolonisatie van het continent aanpakken.
Drie jaar geleden, in juli 2022, ontmoette de Global Circle for Reparations and Healing (GCRH), een coalitie van voorstanders van reparaties, geleerden, kunstenaars en activisten van over de wereld, bisschop Paul Tighe, secretaris van de Pauselijke Raad voor Cultuur, om dit punt te benadrukken. Met deze bijeenkomst in Vaticaanstad wilde de coalitie een discussie op gang brengen met de Kerk over de aanzienlijke, langdurige schade die haar uitgebreide betrokkenheid bij de trans-Atlantische slavenhandel heeft toegebracht aan Afrika en zijn wereldwijde diaspora.
Het is niet langer mogelijk om de zonden van de Katholieke Kerk op het continent te verdoezelen. Vanaf de 15e eeuw zochten Portugese monarchen de goedkeuring en hulp van de pausen van de Rooms-Katholieke Kerk om hun territoriale ambities in Afrika te bevorderen. In reactie op deze koninklijke verzoeken hebben verschillende pausen – die claimden de aardse vertegenwoordigers van Jezus Christus te zijn – pauselijke bulle uitgevaardigd, officiële publieke decreten die militaire acties in Afrika sanctioneerden en de trans-Atlantische slavenhandel ondersteunden, evenals de voortdurende slavernij van Afrikanen.
Deze bulle boden de morele en juridische rechtvaardiging voor de handel en slavernij van Afrikanen, evenals voor het Europese imperialisme en de kolonisatie in Afrika, allemaal zogenaamd in de naam van Jezus Christus. Na het einde van de slavenhandel verschoof de Kerk haar focus naar het ondersteunen van de kolonisatie van het continent. Het was essentieel voor de kolonisatie van mijn land – Zimbabwe – en functioneerde zowel als een katalysator als een begunstigde van de bloedige voordelen.
Missie-initiatieven, vaak verbonden met de uitbreiding van koloniale gebieden, probeerden “primitieve” inheemse bevolkingen te bekeren en Europese dominantie te bevestigen. In 1890 maakten twee kapelaans – een verbonden aan de Rooms-Katholieke Kerk en de andere aan de Anglicaanse Kerk – deel uit van een “Pioneer Column force” die militaire conflicten aanging tegen Afrikaanse gemeenschappen, wat leidde tot de kolonisatie van Mashonaland in het huidige Zimbabwe.
Na de verovering van Mashonaland richtte de Katholieke Kerk snel missiestations op op land dat van lokale gemeenschappen was gestolen. In de loop der tijd speelden katholieke missionarissen een dubbele en vaak conflicterende rol. Ze boden morele en culturele rechtvaardiging voor gewelddadige Europese expansie, maar stichtten ook missieziekenhuizen en scholen in gebieden zonder dergelijke diensten, waaronder het beroemde St. Francis Xavier’s Kutama College en Gokomere High School. Desondanks konden hun positieve bijdragen op het gebied van gezondheidszorg en onderwijs de schade die ze aan het land en zijn mensen toebrachten door hun koloniale overname niet uitwissen.
De enthousiaste steun die de Kerk bood aan westerse imperialisten bleek niet alleen cruciaal voor de kolonisatie van het continent, maar droeg ook bij aan de vestiging van een raciale hiërarchie die Afrikanen als inferieur beschouwde en witte suprematie legitimeerde. Zelfs eeuwen na de afschaffing van de slavernij blijft de impact van deze ooit door de Kerk goedgekeurde raciale hiërarchie de sociale systemen, governance, wetshandhaving en economische kansen voor Afrikanen in de diaspora vormgeven – van Zuid-Amerika tot Europa en Noord-Amerika.
De moord op George Floyd door de politie in mei 2020 in de VS, die leidde tot de opkomst van de wereldwijde Black Lives Matter-beweging, is slechts één voorbeeld van de blijvende gevolgen van deze raciale hiërarchieën die de Kerk actief hielp opbouwen. De situatie is buiten de VS niet veel beter. In augustus 2024 zei Ashwini KP, de speciale rapporteur van de Verenigde Naties over hedendaagse vormen van racisme, dat mensen van Afrikaanse afkomst in Brazilië ook “voortdurend te maken hebben met veelzijdige, diep met elkaar verbonden en wijdverspreide vormen van systemisch racisme, als gevolg van de erfenissen van kolonialisme en slavernij.”
De Kerk moet dringend betekenisvolle actie ondernemen om haar historische zonden goed te maken en Afrikanen te helpen die de dodelijke gevolgen daarvan ondervinden, zowel op het continent als in de diaspora. In maart 2021 deed de Jezuïetenorde, een belangrijke katholieke orde, een baanbrekende belofte om $100 miljoen in te zamelen voor de afstammelingen van 272 tot slaaf gemaakte mensen die zij ooit bezaten en om projecten voor raciale verzoening te bevorderen. Hoewel dit bedrag veel minder is dan de $1 miljard die aanvankelijk door de afstammelingen werd gevraagd, is de toezegging een stap in de goede richting, aangezien het de meest significante inspanning van de Rooms-Katholieke Kerk vertegenwoordigt om haar historische rol in de slavernij van Afrikanen onder ogen te zien.
Het Vaticaan heeft, hoewel het niet expliciet tegen reparaties voor historische onrechtvaardigheden spreekt, altijd betoogd dat dergelijke acties op een gedecentraliseerde manier moeten worden beheerd. De geringe vooruitgang die in de afgelopen jaren op dit gebied is geboekt, suggereert echter dat een nieuwe aanpak dringend nodig is. De National African American Reparations Commission (NAARC) en GCRH vragen om een programma dat door het Vaticaan wordt goedgekeurd en dat acceptatie van volledige verantwoording, een formele verontschuldiging, formele reparaties en oprechte genezingsprocessen omvat. Dit weerspiegelt de jaarlijkse eisen voor reparaties die door de Caribische Gemeenschap (CARICOM) en de Afrikaanse Unie worden gedaan.
De nieuwe paus heeft een unieke kans om de nauwe band die paus Franciscus met Afrikanen heeft ontwikkeld, verder te verbeteren. Hij kan de geschiedenis ingaan als de paus die de Kerk eindelijk een echte vriend van Afrika maakte en hielp om de slechtste fouten goed te maken door het opzetten van een uitgebreid wereldwijd reparatie-initiatief. Afrikaanse katholieken zijn een belangrijke bron van de macht en invloed van de Kerk in de 21e eeuw. Ze zouden niet minder van hun nieuwe leider verwachten.
