‘Geknapt Ballon’: Hoe de Aanval in Pahalgam Modi’s Narratief over Kashmir Verstoorde

Een lid van de Indiase veiligheidsdiensten staat op de oevers van het Dalmeer, na een aanval nabij het zuiden van Kashmir’s Pahalgam, in Srinagar, op 27 april 2025.

New Delhi, India — Tijdens een bijeenkomst met supporters in september 2024 verklaarde de Indiase premier Narendra Modi vol vertrouwen dat zijn hindoeïstische meerderheidspartij, de Bharatiya Janata Party (BJP), een nieuw Jammu en Kashmir zou creëren, “dat niet alleen vrij van terrorisme zou zijn, maar ook een paradijs voor toeristen”.

Zeven maanden later ligt die belofte in duigen. Op 22 april werd een gewapende groep beschuldigd van het doden van 25 toeristen en een lokale ponyrijder in het toeristendorp Pahalgam in het door India beheerde Kashmir, wat leidde tot oplopende spanningen tussen India en Pakistan, waarbij New Delhi de aanvallers beschuldigt van banden met Pakistan – een beschuldiging die Islamabad heeft ontkend.

De legers van de twee nucleaire buren hebben drie dagen achtereen geschoten langs hun betwiste grens. India heeft zijn deelname aan het Indus Waters Treaty (IWT) opgeschort, waarvan Pakistan afhankelijk is voor zijn waterbeveiliging, en Islamabad heeft gedreigd om uit eerdere vredesovereenkomsten te stappen. Beide landen hebben ook elkaars diplomaten, militaire attachés en honderden burgers het land uit gezet.

Maar India is tegelijkertijd een strijd aan het voeren op het grondgebied dat het beheert. In het door India beheerde Kashmir blazen de veiligheidsdiensten de huizen op van families van vermoedelijke gewapende strijders. Sinds de moorden in Pahalgam, de dodelijkste aanval op toeristen in een kwart eeuw, zijn honderden huizen van vermoedelijke rebellenondersteuners doorzocht en zijn meer dan 1.500 Kashmiri’s gearresteerd.

Toch, terwijl de Indiase strijdkrachten door dichte jungles en bergen trekken om de aanvallers te vangen die nog vrij rondlopen, zeggen internationale relatie-experts en waarnemers van Kashmir dat de afgelopen week belangrijke tekortkomingen in Modi’s Kashmir-beleid heeft onthuld, dat volgens hen op een dood spoor lijkt te zijn beland.

De aanval in Pahalgam “doorprikte de ballon van het ‘Nieuwe Kashmir’-narratief”, aldus Sumantra Bose, een politicoloog wiens werk zich richt op de kruising van nationalisme en conflict in Zuid-Azië.

Toeristen als doelwit maken

In augustus 2019 trok de regering-Modi de semi-autonome status van het door India beheerde Kashmir in zonder overleg met de politieke oppositie of de Kashmiri’s. Die speciale status was een cruciale voorwaarde voor Kashmir om zich bij India aan te sluiten na de onafhankelijkheid van de Britten in 1947.

De regering-Modi stelde dat opeenvolgende regeringen niet in staat waren geweest om Jammu en Kashmir werkelijk te integreren met de rest van India, en dat de semi-autonome status in het voordeel van afscheidingsbewegingen speelde die de regio van India willen afscheiden.

De afschaffing van de grondwettelijke bepaling die Kashmir zijn speciale status gaf, ging gepaard met een grote onderdrukking. Duizenden burgers werden gearresteerd, waaronder leiders van reguliere politieke partijen – zelfs diegenen die Kashmir als een deel van India beschouwen. Telefoon- en internetverbindingen werden maandenlang afgesloten. Kashmir was afgesloten van de rest van de wereld.

Toch stelde de regering-Modi dat de pijn tijdelijk was en nodig om Kashmir te herstellen naar wat meerdere functionarissen beschrijven als een staat van “normaliteit”.

Sindsdien zijn de arrestaties van burgers, waaronder journalisten, doorgegaan. De grenzen van kiesdistricten werden veranderd op een manier die ervoor zorgde dat Jammu, het hindoeïstische deel van Jammu en Kashmir, meer politieke invloed kreeg dan de islamitische meerderheid in de Kashmir-vallei. Niet-Kashmiri’s hebben verblijfsvergunningen gekregen – wat voor 2019 niet was toegestaan – om zich daar te vestigen, wat zorgen oproept dat de regering-Modi mogelijk probeert de demografie van de regio te veranderen.

En hoewel de regio eind 2024 de eerste verkiezingen voor haar provinciale wetgevende macht in een decennium hield, is de pas gekozen regering van premier Omar Abdullah veel van de bevoegdheden ontzegd die andere regionale regeringen genieten – terwijl New Delhi in plaats daarvan belangrijke beslissingen neemt.

Tegen deze achtergrond heeft de regering-Modi het toerisme in Kashmir gepromoot, wijzend op een toename van bezoekers als bewijs van de veronderstelde normaliteit die na vier decennia van gewapende weerstand tegen Indiase heerschappij was teruggekeerd. In 2024 bezocht 3,5 miljoen toeristen Kashmir, het grootste aantal in een decennium, volgens officiële cijfers.

Maar lang voor de aanval in Pahalgam had Abdullah – toen een oppositieleider en nu de premier van de regio – in mei 2024 gewaarschuwd tegen het idee dat toeristenaantallen een afspiegeling waren van vrede en stabiliteit in Kashmir.

“De situatie [in Kashmir] is niet normaal en praat minder over toerisme als indicator van normaliteit; wanneer ze normaliteit met toerisme koppelen, maken ze toeristen tot een doelwit,” zei Abdullah in mei vorig jaar. “Je maakt de toeristen tot een doelwit.”

Op 22 april was dat narratief van de regering-Modi waar Abdullah voor had gewaarschuwd precies wat de weiden van Pahalgam in bloed doordrenkte, zei Praveen Donthi, een senior analist bij de International Crisis Group. “New Delhi en zijn veiligheidsdiensten begonnen hun eigen beoordeling van vrede en stabiliteit te geloven, en ze werden zelfgenoegzaam, ervan uitgaande dat de militanten nooit toeristen zouden aanvallen,” zei hij.

Tot de aanval in Pahalgam hadden gewapende strijders toeristen in Kashmir grotendeels met rust gelaten, rekening houdend met hun belang voor de economie van de regio, merkte Donthi op. “Maar als ze in het nauw worden gedreven, heeft het slechts twee mannen met geweren nodig om te bewijzen dat Kashmir niet normaal is,” zei hij.

Omgaan met Kashmir, omgaan met Pakistan

Op 8 april, slechts twee weken voor de aanval, was de Indiase minister van Binnenlandse Zaken Amit Shah, die algemeen wordt gezien als Modis plaatsvervanger, in Srinagar, de grootste stad van Kashmir, voor een beveiligingsbeoordelingsvergadering. Abdullah, de premier, maakte geen deel uit van de vergadering – de meest recente keer dat hij buiten beveiligingsbeoordelingen is gehouden.

Analisten zeggen dat dit onderstreept dat de regering-Modi de veiligheidsuitdagingen in Kashmir bijna uitsluitend beschouwt als een verlengstuk van de buitenlandse beleidsproblemen met Pakistan, en niet als een probleem dat ook binnenlandse input nodig heeft om door New Delhi succesvol aan te pakken. India beschuldigt Pakistan al lange tijd van het bewapenen, trainen en financieren van de gewapende opstand tegen de Indiase regering in het door India beheerde Kashmir. Pakistan beweert dat het alleen morele en diplomatieke steun biedt aan de afscheidingsbeweging.

De aanval in Pahalgam heeft de dwaasheid van de aanpak van de Modi-regering belicht, zei Donthi. “Het projecteren van dit als een veiligheidscrisis die volledig door Pakistan wordt aangewakkerd, kan politiek nuttig zijn, maar het zal je niet helpen de conflicten op te lossen,” zei hij.

“Tenzij de Indiase regering begint te communiceren met de Kashmiri’s, kan er nooit een duurzame oplossing voor dit geweld zijn.”

Tot nu toe zijn er echter weinig aanwijzingen dat de regering-Modi overweegt haar aanpak te wijzigen, die lijkt te zijn gevormd “om in te spelen op binnenlandse jingoïsme en hypernationalistische retoriek”, zei Sheikh Showkat, een politieke commentator uit Kashmir.

De focus sinds de aanval in Pahalgam is geweest om Pakistan te straffen. Sinds 1960 heeft het IWT – het waterdeelakkoord tussen India en Pakistan – drie oorlogen overleefd en wordt het breed aangemerkt als een voorbeeld van het beheren van transnationale wateren.

Onder het verdrag ontvangen beide landen water uit drie rivieren elk, uit het Indusbekken: drie oostelijke rivieren – de Ravi, Beas en Sutlej – naar India, terwijl drie westelijke rivieren – de Indus, Jhelum en Chenab – 80 procent van het water naar Pakistan vervoeren.

Maar de toekomst van dat pact is onzeker met India dat zijn deelname aan het verdrag opschort na de aanval in Pahalgam. Pakistan heeft gereageerd door te waarschuwen dat pogingen om waterbronnen te stoppen of te omleiden “een daad van oorlog” zouden zijn. Islamabad heeft ook gewaarschuwd dat het misschien zijn deelname aan alle bilaterale verdragen, waaronder de Simla-overeenkomst van 1972, zou kunnen opschorten, die werd ondertekend na hun oorlog van 1971 en in wezen de lijn van controle, de de facto grens tussen hen, afbakent.

“Pakistan beschouwt deze kwestie [het verlies van water] op een existentiële en zelfs apocalyptische manier,” zei Bose, de politicoloog. “India weet dit – en het duidt op een beleid van collectieve straf jegens Pakistan, wat miljoenen mensen beïnvloedt.”

Echter, experts hebben verschillende vragen gesteld over de aankondigingen van India en Pakistan. Hoe kan India praktisch water stoppen wanneer het niet in staat is deze krachtige rivieren vast te houden? Kan het water omleiden, met het risico op overstromingen op zijn eigen grondgebied? En als Pakistan zich terugtrekt uit de Simla-overeenkomst, geeft het dan in wezen een staat van oorlog aan?

“Al deze maatregelen zijn kinderlijk, aan beide zijden,” zei Bose, maar met “concrete implicaties”.

Voor zijn deel heeft India al jaren geprobeerd het IWT te heronderhandelen, waarbij het claimt dat het niet zijn eerlijke aandeel van het water krijgt. “De recente crisis in Kashmir biedt [Nieuw] Delhi een kans, een voorwendsel om de trekker over het verdrag over te halen,” zei Showkat, de politieke commentator uit Kashmir.

Zal Modi zijn aanpak in Kashmir veranderen?

Twee dagen na de aanval in Pahalgam was Modi op tournee in Bihar, de oostelijke staat die later dit jaar verkiezingen zal houden. Tijdens een verkiezingsbijeenkomst zei de premier dat hij de aanvallers “tot het einde van de aarde” zou achtervolgen.

Voor Nilanjan Mukhopadhyay, een biograaf van Modi, zijn dergelijke toespraken een reflectie van wat hij betoogt het enige doel is van Modi’s Kashmir-beleid: “het maximaliseren van de kernverkiezingsbasis van de BJP in de rest van het land door hard op te treden tegen Kashmir”.

Sinds de onafhankelijkheid heeft de ideologische ouder van de BJP, de Rashtriya Swayamsevak Sangh, Kashmir altijd als een onafgemaakt project beschouwd: De RSS heeft decennialang gepleit voor de afschaffing van de speciale status van de regio en voor een stevige, op veiligheid gerichte aanpak van de islamitische meerderheid in de regio.

“Nu is het enige wat hen rest, ‘We willen wraak’,” zei Mukhopadhyay, verwijzend naar het jingoïsme dat momenteel in India heerst.

Sinds de aanval zijn verschillende Kashmiri’s in heel India in elkaar geslagen, met verhuurders die huurders wegduwen en artsen die moslimpatiënten afwijzen. Sociale mediaplatforms staan vol met opruiende inhoud gericht op moslims.

Donthi van de International Crisis Group zei dat de aanval in Pahalgam, in sommige opzichten, “een opkikker” voor de regering-Modi dient. Terwijl de veiligheidsuitdagingen in Kashmir en de crisis met Pakistan strategische en geopolitieke tests vertegenwoordigen, “is het binnenlands gezien een geweldige positie voor de Modi-regering.”

Hij voegde eraan toe dat dit vooral het geval is met een zwakke oppositie die grotendeels in lijn valt – de belangrijkste oppositiepartij, de Congress-partij, heeft een krachtige reactie op Pakistan voor de aanval gesteund.

Echter, Bose, de politicoloog, betoogt dat de regering-Modi zich niet richt op kortetermijnpolitieke berekeningen. Modi’s opmerkingen in Bihar, en de grotendeels ongecontroleerde haat tegen Kashmiri’s en moslims die zich verspreidt op Indiase sociale platforms en op tv-zenders, zijn een reflectie van het bredere wereldbeeld van de BJP over Kashmir, zei hij.

Kashmir is een ideologisch gevecht voor Modi’s partij, voegde hij eraan toe, “Deze regering zal nooit haar Kashmir-beleid veranderen.”