Een van de grootste gletsjeroverstromingen ter wereld veroorzaakt in Groenland

Wetenschappers hebben voor het eerst een enorme uitbarsting van een gletsjermeer waargenomen in Oost-Groenland, waar in enkele weken tijd meer dan 3.000 miljard liter smeltwater vrijkwam. Dit zeldzame, natuurlijke overstromingsfenomeen, dat door onderzoekers van de Universiteit van Kopenhagen werd vastgesteld, biedt nieuwe inzichten in de immense en potentieel gevaarlijke krachten die smeltwater kan ontketenen.

Stel je een enorme badkuip boven op een berg voor, gevuld met water dat gelijkstaat aan drie keer het jaarlijkse waterverbruik van Denemarken, en die plotseling barst. Dit is in wezen wat er gebeurde toen het enorme Catalina-meer in Oost-Groenland 3,4 kubieke kilometer smeltwater—3.000 miljard liter—in de Scoresby Sound-fjord vrijgaf. Het enorme volume plaatst dit evenement onder de top drie grootste van zijn soort die ooit zijn gedocumenteerd. De overstroming vond plaats tussen 23 september en 11 oktober, waarbij het waterniveau van het meer met 154 meter daalde. Dit dramatische fenomeen werd voor het eerst in realtime waargenomen met behulp van satellietbeelden door wetenschappers van het Niels Bohr Instituut van de Universiteit van Kopenhagen.

“We hebben eerder sporen van vergelijkbare overstromingen gevonden, maar vanwege de poolnacht en wolken die satellietwaarnemingen belemmerden, is dit de eerste keer dat onderzoekers een gebeurtenis hebben kunnen volgen en de waterhoeveelheden in realtime konden meten,” legt klimaatonderzoeker Aslak Grinsted van het Niels Bohr Instituut uit.

De uitbarsting bedreigt miljoenen mensen

De overstroming in Oost-Groenland vond plaats omdat smeltwater uit het Catalina-meer de afgelopen twintig jaar was opgehoopt. Het meer ligt in een vallei die wordt geblokkeerd door de enorme Edward Bailey-gletsjer. Terwijl het meer zich vulde, begon het water de gletsjer op te tillen, waardoor een tunnel van 25 kilometer onder het ijs werd gegraven, waardoor het water uiteindelijk in de grootste fjord ter wereld, Scoresby Sound, barstte.

Dit fenomeen, waarbij een gletsjermeer geleidelijk volloopt en vervolgens zijn water in een plotselinge overstroming vrijgeeft, staat bekend als een Gletsjermeeruitbarsting (GLOF). Dergelijke gebeurtenissen zijn de afgelopen drie decennia steeds frequenter geworden door de stijgende wereldtemperaturen en klimaatverandering.

“Het gevaar van door gletsjers ingestopte meren neemt toe door de opwarming van de aarde. Het is van vitaal belang om ons begrip van dit fenomeen te verbeteren om tijdig waarschuwingen te geven bij een dreigend risico,” zegt Grinsted.

Hoewel gletsjermeeruitbarstingen catastrofaal kunnen zijn in bevolkte gebieden zoals de Himalaya, waar ze vaak dorpen verwoesten, heeft deze specifieke uitbarsting geen schade aangericht vanwege de spaarzame bevolking in Groenland. Een studie uit 2023 concludeerde echter dat 15 miljoen mensen wereldwijd onder de dreiging van dodelijke gletsjeroverstromingen leven.

“Ik verwacht dat we uitbarstingen van nog grotere door ijs ingestopte meren zullen zien naarmate het Groenlandse ijskap in de komende eeuwen terugtrekt. Aan het einde van de laatste ijstijd had het Missoula-meer een uitbarsting die 2.500 keer groter was dan de recente Catalina-uitbarsting. Om deze enorme krachten te begrijpen, moeten we de grootste uitbarstingen bestuderen wanneer ze zich voordoen,” zegt Aslak Grinsted.

Vergelijkbaar met de energie van de grootste kerncentrale ter wereld

De energie die vrijkomt bij gletsjermeeruitbarstingen is verbluffend. “In dit geval was de energie die door de gletsjeroverstroming vrijkwam gelijk aan de output van de grootste kerncentrale ter wereld die 22 dagen op volle capaciteit draait,” legt Aslak Grinsted uit.

Volgens de onderzoeker is het de moeite waard om te overwegen hoe de immense energie van dergelijke natuurlijke fenomenen kan worden benut als een bron van groene energie. In theorie zou de energie die vrijkwam tijdens de Catalina-meer gebeurtenis continu 50 megawatt elektriciteit hebben kunnen leveren, genoeg om te voldoen aan de behoeften van een klein stadje. Echter, in dit geval ligt de dichtstbijzijnde nederzetting 180 kilometer verderop en is deze bewoond door slechts 350 inwoners, wat een aanzienlijke technologische uitdaging voor energiegebruik vormt.

“Net als bij veel andere natuurlijke hulpbronnen in Groenland is infrastructuur een probleem. Maar als een briljante ingenieur zou kunnen uitvinden hoe deze smeltwateruitbarstingen kunnen worden benut, dan ligt er enorme kracht en energiepotentieel in,” concludeert Grinsted.