‘Een klap voor de prestige van Poetin’: Wat de val van al-Assad betekent voor Rusland

Vlucht van al-Assad naar Moskou: Een boodschap aan Poetin’s ‘vrienden’

Na 13 jaar van verwoesting die de Syrische burgeroorlog heeft gekarakteriseerd, heeft de voormalige president van het land, Bashar al-Assad, Damascus verlaten en zijn toevlucht gezocht in Moskou.

“Na gesprekken met verschillende deelnemers aan het gewapende conflict in de Syrische Arabische Republiek, besloot Bashar al-Assad af te treden als president van Syrië en het land te verlaten, waarbij hij de regering instrueerde om de macht vreedzaam over te dragen,” aldus het Russische Ministerie van Buitenlandse Zaken op zondag.

De communicatie vervolgde en verduidelijkte dat, hoewel Rusland geen rol speelde in de onderhandelingen, het “in contact bleef met alle facties van de Syrische oppositie”.

Rusland heeft zich bewezen als een cruciale bondgenoot van het al-Assad-regime na zijn intrede in het conflict in 2015. Van het bieden van diplomatiek dekking bij de Verenigde Naties tot het inzetten van zijn uitgebreide luchtoppervlakte ter verdediging van het regime, wordt Rusland vaak geprezen voor het handhaven van al-Assad’s heerschappij.

Door deze steun was president Vladimir Poetin in staat om de Russische marinebasis in Tartous, die voor het eerst werd opgericht tijdens Syrië’s pact met de Sovjetunie in 1971, aanzienlijk uit te breiden, evenals de nabijgelegen luchtbasis in Hmeimim, die sinds 2015 wordt geëxploiteerd.

Beide bases, gelegen in de provincie Latakia aan de Middellandse Zeekust van Syrië, zijn van vitaal belang gebleken voor Rusland’s internationale ambities, als lanceerplatform voor operaties ter ondersteuning van het Syrische regime en als opstelplaatsen voor Moskou om invloed uit te oefenen in de Middellandse Zee en Afrika.

“Beide bases zijn belangrijk voor Rusland,” aldus Mark Galeotti, hoofd van Mayak Intelligence, een in het Verenigd Koninkrijk gevestigde onderzoeks- en adviesfirma die zich op Rusland richt, en auteur van verschillende boeken over Poetin en Rusland.

Ondanks Moskou’s inzet voor zijn operatie in Oekraïne, zijn de zorgen binnen Libië, Soedan en Centraal-Afrika grotendeels afhankelijk van zijn bases in Latakia.

“Turkije staat geen oorlogsschepen toe om door de Bosporus te varen,” vervolgde Galeotti, “wat betekent dat, zonder de Russische basis in Tartous, de enige manier om maritieme macht in de Middellandse Zee te projecteren via de Baltische Zee is, wat allesbehalve ideaal is.”

“Evenzo, zonder de luchtbasis in Hmeimim, zou de luchtsteun voor operaties in Afrika ook afhankelijk zijn van de goede wil van Turkije, wat iets is dat waarschijnlijk niet goed valt bij het Kremlin,” voegde hij eraan toe.

Voor nu lijkt de integriteit van beide bases en hun personeel veiliggesteld te zijn, aldus een bron binnen het Kremlin tegen het Russische nieuwsagentschap Interfax. De Kremlin-bron gaf geen indicatie van hoe lang de veiligheidsgarantie zou kunnen duren.

Sommige van Rusland’s oorlogsbloggers, van wie velen als dicht bij het leger worden beschouwd, waarschuwden dat de situatie rond de bases gespannen blijft.

De vlucht van al-Assad naar Moskou plaatst de Syrische leider naast andere opmerkelijke figuren die naar de Russische hoofdstad zijn gevlucht. De overleden Joegoslavische leider Slobodan Milošević leefde onder de bescherming van Rusland. Verschillende Georgische functionarissen die in Tbilisi gezocht worden op strafrechtelijke aanklachten voor daden gepleegd vóór de Rozenrevolutie van 2003, vluchtten ook naar Rusland, evenals de Amerikaanse klokkenluider Edward Snowden.

Echter, Alexey Muravyev van de Curtin University in Australië waarschuwde dat, hoewel al-Assad mogelijk zijn praktische waarde voor het Kremlin heeft verloren, symboliek nog steeds waarde heeft.

“Dit is een signaal aan andere Russische klanten en vrienden in de regio, in de Golfregio, in het bredere Midden-Oosten, evenals in Afrika en Azië,” zei hij. “Zolang je loyaal blijft, zullen we je niet in de steek laten. We zullen niet doen wat de Amerikanen in sommige gebieden doen. We zullen voor je zorgen, achteraf.”

De omverwerping van al-Assad ging niet gepaard met de bloedvergieten die Syrië sinds de poging tot revolutie in 2011 heeft gezien, die een burgeroorlog uitlokte.

“We weten dat Rusland vorige week in Doha in gesprek was met Iran en Turkije,” zei Galeotti, verwijzend naar de bijeenkomst aan de zijlijn van het Doha Forum in Qatar tussen twee van de belangrijkste bondgenoten van het regime en zijn tegenstanders in Ankara.

“Het kan zijn dat er een vertrek voor Assad is afgesproken dat het soort brute laatste verzet in Damascus zou vermijden dat zou plaatsvinden als Assad geen ontsnapping had,” voegde hij eraan toe.

“Voor HTS, ook al zal Iran altijd een tegenstander blijven, kan het logisch zijn om een nieuwe dialoog met Moskou te openen,” zei hij, verwijzend naar Hayat Tahrir al-Sham, de krachtige oppositiekracht in Syrië die door de Verenigde Naties, Rusland, Turkije, de Verenigde Staten en de Europese Unie als een terroristische organisatie wordt beschouwd.

‘Min één dictator en bondgenoot van Poetin’

Critici van Poetin en al-Assad waren snel om de val van de Syrische leider en wat zij zagen als een mogelijke einde aan Rusland’s ambities in het Midden-Oosten te vieren.

“Min één dictator en bondgenoot van Poetin,” schreef de prominente Russische oppositiepoliticus Ilya Yashin op X. De voormalige Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Kuleba zei: “Poetin heeft Assad onder de bus gegooid om zijn oorlog in Oekraïne te verlengen. Zijn middelen zijn schaars, en hij is niet zo sterk als hij doet voorkomen.”

Maar volgens sommige waarnemers, zolang Rusland zijn bases in Latakia kan behouden, zijn zijn algemene beleidsdoelstellingen en regionale positie waarschijnlijk niet beïnvloed.

“Het Midden-Oosten is behoorlijk belangrijk voor Rusland,” zei Paul Salem van het Midden-Oosten Instituut. Hij noemde een paar van Rusland’s belangrijkste regionale relaties, zoals de energiehandel met de Golfstaten, de verkoop van civiele nucleaire apparatuur, en de afnemende wapenverkoop van Moskou als gevolg van de kostbare oorlog in Oekraïne, en zei dat al deze waarschijnlijk niet worden beïnvloed door het verlies van een controversiële bondgenoot.

“Dus het verlies [van Syrië] verandert niet zoveel,” zei hij. Zelfs de inzet van Rusland in 2015 ter ondersteuning van al-Assad was bedoeld, niet zozeer als onderdeel van zijn bredere ambities in het Midden-Oosten, maar eerder als een tegengewicht voor de regionale ambities van de VS en zijn herhaalde pogingen tot regimewisseling, zoals in Irak en Libië, merkte Salem op.

Rusland’s belangrijkste regionale relatie, die met Iran, zal naar verwachting intact blijven, voorspelde hij.

“Het verliezen van Assad is zeker een klap voor Poetin’s algemene prestige,” zei Salem, “maar het verandert zijn situatie in het Midden-Oosten in het algemeen niet enorm.”