De wereld staat op het punt van een nieuwe nucleaire wapenwedloop

Wereld op de rand van een nieuwe nucleaire wapenwedloop, zegt SIPRI

De negen nucleaire staten bouwen grotere bommen en systemen voor langere afstand terwijl de wereld aan stabiliteit verliest. De stabiliteit in de wereld neemt af en de kans dat nucleaire wapens ooit gebruikt zullen worden, neemt toe, ondanks de wensen van de mensheid. Dit is de brede conclusie van het Jaarboek van het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), gepubliceerd op maandag.

Het jaarboek is een compilatie van recente onderzoeken van SIPRI naar conflicten, wapenoverdrachten en militaire uitgaven, maar legt bijzondere nadruk op wat SIPRI beschouwt als een nieuwe wapenwedloop onder de negen nucleaire staten: de Verenigde Staten, Rusland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, China, India, Pakistan, Noord-Korea en Israël.

Hoewel het aantal nucleaire oorlogskoppen in de wereld afneemt omdat de VS en Rusland geleidelijk 1.000 gepensioneerde oorlogskoppen ontmantelen, komen er nieuwe oorlogskoppen in de voorraden die deze afname uiteindelijk zullen overtreffen, bij gebrek aan verdragen die de voorraden verminderen of beperken, aldus SIPRI. Verbeteringen in potentie, levering en nauwkeurigheid leiden ook tot een nieuw nucleair tijdperk, aldus het instituut.

“Het zijn niet alleen kleine verbeteringen hier en daar. Iedereen beweegt zich in de richting van een upgrade, inclusief de nieuwe nucleaire staat Noord-Korea en de relatief nieuwe staten Pakistan en India, die in de jaren ’90 nucleair zijn geworden,” merkte SIPRI op.

Hoe upgraden nucleaire machten?

China bouwt 350 nieuwe lanceersilo’s in zijn noordelijke woestijnen en bergen. Het heeft het afgelopen jaar 100 nieuwe oorlogskoppen samengesteld, waardoor het totaal op 600 komt, en lijkt deze uitbreiding door te zetten. Hoewel China een beleid van geen eerste gebruik hanteert, ontwikkelt het mogelijk een lanceer-on-waarschuwing capaciteiten – een soort reflexieve tegenaanval.

China en India kunnen nu oorlogskoppen op raketten inzetten tijdens vredestijd, wat een langdurig beleid van het gescheiden houden van oorlogskoppen en raketten verandert. India ontwikkelt mogelijk raketten met een groter bereik terwijl het zijn traditionele focus op Pakistan uitbreidt om China te omvatten.

Noord-Korea wordt geschat voldoende splijtbaar materiaal te hebben verfijnd om 40 bommen te bouwen, naast de 50 die het bezit, en heeft gezegd dat het op het punt staat tactische nucleaire wapens te lanceren. Ook Pakistan slaat splijtbaar materiaal op en zijn “nucleaire wapenarsenaal … [is] waarschijnlijk in de komende tien jaar verder aan het uitbreiden”, schreef SIPRI.

Het Verenigd Koninkrijk verhoogt zijn voorraad van 225 naar 260 oorlogskoppen en bouwt een nieuwe Dreadnought-klasse van nucleaire onderzeeërs. Frankrijk bouwt ook een derde generatie onderzeeër en ontwerpt een luchtgelanceerde kruisraket, beide nucleair-capabel.

Israël kan nucleaire raketten lanceren vanuit torpedobuizen in zijn bestaande onderzeeërs, maar de nieuwste, de Drakon, zou ook over een verticaal lanceersysteem beschikken. Al deze landen vertegenwoordigen echter slechts 10 procent van het nucleaire arsenaal. De overige 90 procent behoort toe aan Rusland en de VS, met elk meer dan 1.700 gedeployeerde oorlogskoppen, en 4.521 in opslag tussen hen.

Naast het upgraden van zijn nucleair-capabele raketten, onderzeeërs en bommenwerpers, heeft de VS vorig jaar 200 “gemoderniseerde” nucleaire oorlogskoppen ontvangen, de meeste in één jaar sinds het einde van de Koude Oorlog. Rusland moderniseert ook zijn lucht- en zeebasissystemen en heeft mogelijk nucleaire wapens op het grondgebied van Wit-Rusland geplaatst. Vorig jaar breidde het zijn nucleaire doctrine uit.

Vroeger werd het gebruik van nucleaire wapens toegestaan wanneer het bestaan van de staat in gevaar was. Nu is het toegestaan wanneer er een “kritische bedreiging” tegen de soevereiniteit of territoriale integriteit van Rusland is, of als er een “massale lancering van lucht- en ruimte-aanvalsmiddelen” de staatsgrens overschrijdt. Deze middelen omvatten onbemande luchtvaartuigen, die Oekraïne vaak in tientallen tegelijk naar Rusland lanceert.

De nieuwe doctrine van Rusland “zou kunnen worden geïnterpreteerd als een verlaagde drempel voor het gebruik van nucleaire wapens”, schreef SIPRI. “De gemengde prestaties van Rusland’s conventionele wapens in de oorlog tegen Oekraïne zouden Rusland’s afhankelijkheid van nucleaire wapens in zijn nationale veiligheidsstrategie kunnen bevestigen en mogelijk zelfs verdiepen.”

Grotere bommen in een onstabiele wereld

Deze veranderingen vinden plaats tegen de achtergrond van toenemende conventionele gewapende conflicten in de wereld. “Het geschatte totale aantal doden steeg van 188.000 in 2023 naar 239.000 in 2024,” zei SIPRI, verwijzend naar vijf belangrijke conflicten: de oorlog van Israël tegen Gaza, de crisis tussen Rusland en Oekraïne, burgeroorlogen in Myanmar en Sudan, en “subnationale gewapende conflicten” in Ethiopië.

De wereldwijde militaire uitgaven zijn het afgelopen decennium met 37 procent gestegen, en met 9,4 procent alleen al vorig jaar, tot $2,7 biljoen, aldus SIPRI. De combinatie van een groter nucleair bereik, vuurkracht, nauwkeurigheid en overlevingsvermogen samen met toenemend conventioneel conflict voedt de wens naar proliferatie, zegt Minna Alander, een fellow met het Transatlantic Defense and Security-programma van het Centre for European Policy Analysis (CEPA).

“De situatie heeft een nucleaire discussie uitgelokt, zelfs in onwaarschijnlijke delen van Europa: het idee van een ‘Noordse bom’ is een ochtendradiotopic geworden in Zweden en de voormalige Deense minister van Buitenlandse Zaken, Jeppe Kofod, beschreef onlangs een Noordse defensie-unie met eigen nucleaire wapens als ‘niet alleen een droom, maar een strategische noodzaak’,” zei ze.

“Dit is een opmerkelijke en indicatieve ontwikkeling, gezien het feit dat Denemarken en Noorwegen beperkingen hebben gehad op de nucleaire aanwezigheid van de NAVO op hun grondgebied en Finland en Zweden een geschiedenis van non-proliferatie hebben.”

Finland en Zweden hebben bilaterale militaire overeenkomsten met de VS ondertekend die vorig jaar in werking zijn getreden, waardoor de VS troepen en wapens, waaronder nucleaire wapens, op hun grondgebied kan plaatsen. Polen heeft ook aangegeven open te staan voor nucleaire wapens van de VS.

Nu de Amerikaanse veiligheidsgarantie is verzwakt, zei Smith, door voormalig president Donald Trump, die de wederzijdse defensieclausule van de NAVO afhankelijk maakte van een willekeurig niveau van defensie-uitgaven. “Het is nu erg onduidelijk wat de reactie is, want aan de ene kant is er een vrij duidelijke lijn dat ‘de VS niet langer een betrouwbare bondgenoot zijn’. Dus dat is de nieuwe realiteit voor de veiligheidsplanners en strategen,” zei hij.

“Zodra je één voorwaarde introduceert, is elke verdere voorwaarde denkbaar, en al snel heeft de afschrikking zijn geloofwaardigheid verloren,” zei Alander. De Franse en Britse onafhankelijke afschrikking kwam voort uit de twijfel of een Amerikaanse president “New York of zelfs Akron, Ohio, voor Berlijn zou opofferen”, zei hij, maar de houding van de VS bevestigt de keuze van Frankrijk voor volledige autonomie.

Van de 193 VN-leden hebben nu 178 het Verdrag inzake het Algehele Verbod op Nucleaire Proeven (CTBT) geratificeerd, zei SIPRI. Vorig jaar ratificeerden vier landen het Verdrag inzake het Verbod op Nucleaire Wapens (TPNW), dat is gericht op het verbieden van alle nucleaire wapens, waardoor het totaal op 73 komt. Nog eens 25 hebben het TPNW ondertekend, maar nog niet geratificeerd.

Deze inspanningen tot beperking en eliminatie zijn voortgekomen uit de stelling dat niemand een nucleaire oorlog kan winnen, zei Smith van SIPRI. “Tachtig jaar na het nucleaire tijdperk maakt het absoluut geen zin om onder welke omstandigheden dan ook een nucleaire oorlog te beginnen,” zei Smith. “Ik ben er vrij zeker van dat Israël nucleaire wapens zou gebruiken als er een ernstige existentiële bedreiging zou zijn. Maar het zou niets opleveren. Het zou Israël niet redden om dat te doen. Het zou in wezen wraak zijn, op zijn best.”